Helij
Helij, oznaka He, plemeniti plin, rednog broja 2 u periodnom sustavu elemenata, atomske mase 4,0003.
Otkriven 1868. godine spektografskim ispitivanjem Sunčeve kromosfere, gdje ga ima u velikim količinama, po čemi je dobio i ime (grčki: helios, Sunce). U laboratoriju je dobiven 1895. godine pri zagrijavanju kleveita, minerala koji sadrži uranij. Kasnije je helij pronađen i u tragovima vazduha (0,00007% težinskih dijelova), a prema spektru polarne svjetlosti pronađeno je da se najviši slojevi Zemljine atmosfere sastoje uglavnom od vodika i helija. Može se naći i među plinovima pri izvorima nafte ali i u mineralnim izvorima.
Helij je na običnoj temperaturi plin bez boje, mirisa i okusa, kemijski indiferentan, od svih plinova najteže se može pretvoriti u tekućinu. Helij je poslije vodika najlakši plin, specifične mase od 0,1368 u odnosu na vazduh kao jedinicu. Iako atom helija ima četiri puta veću masu od atoma vodika, specifična masa je samo dva puta veća jer se atomi helija, kao i ostalih plemenitih plinova, ne vezuju u molekule. Uz iste uvjete, u nekom određenom obujmu plemeniti plin ima dva puta manje atoma od drugih plinova.
Helij ima tri stabilna izotopa:
- 3He s jednim neutronom atomske mase 3,01603
- 4He s dva neutrona atomske mase 4,0026
- 5He s tri neutrona i atomske mase 5,0123
Helij se dobija uglavnom iz zemnog plina koji je bogat ovim elementom. Ovog bogatog helijom plina najviše ima u SAD. Helij se dobija i frakcionom destilacijom tečnog vazduha.
Svetska produkcija helija iznosi oko 4500 tona u toku godine.
- Isporučuje se u plinovitom i tečnom stanju.
- plinoviti helij se isporučuje komprimovan u čeličnim bocama, zapremine 6m3; 7,5m3 i 10m3.
Postoji nekoliko vrsta čistoća: balon -plin 4.6; 5.0 i 6.0
- Tečni helij čistoće 5.0 se isporučuje u posudama, zapremina 50, 100, 250, 380 i 450 litara.
Helij se upotrebljava za punjenje zračnih brodova (cepelina) i za punjenje balona za meteoroška promatranja, budući da nije lako zapaljiv kao vodik. Specifična masa mu je dva puta veća od vodikove, tako da se baloni punjeni helijem sporije dižu, jer je i potisak takvih balona 7% manji nego kod onih punjenih vodikom. U tom cilju miješa se s 14% vodika. Upotrebljava se svugdje gdje je potrebna inertna atmosfera, npr. kao mješavina u ronilačkim bocama, u specijalnim zavarivanjima u metalurgiji itd. Primjena u ronilačkim bocama je prvenstveno iz medicinskih razloga, tj. helij se lakše oslobađa iz organizma prilikom izranjanja nego recimo dušik.
Tekući helij se upotrebljava u laboratorijima za postizanje niske temperature, kao i za punjenje plinskih termometara za niske temperature.
Helij - KTF Split Arhivirano 2004-10-13 na Wayback Machine-u
