Patata

La patata (nòm sientìfich: Solanum tuberosum) a l'é un tùber comestìbil ëd la famija dle Solanaceae, originari dle montagne dël Perù e dël Cile. Antrodovùa an Euròpa dòp la dëscuerta dël neuv mond, la patata a l'é dventà un dij aliment base dla dieta piemontèisa, dovrà ant na gran varietà ëd piat tradissionaj. An Piemont, soa coltivassion a l'é stàita fondamental për l'alimentassion rural, dzortut ant le zòne montagnose e pianegianti.

La pianta ëd la patata a l'é n'erbo anual ch'a riva a n'autëssa ëd 50-100 cm. Soe feuje a son pinà e soe fior a peulo esse bianche, viòla, o bleu. Ël tuber (la patata) as forma sota tèra a partì da jë stolon ëd la pianta e a l'é rich d'àmid, na sorgiss d'energìa. Le patate a son ëd color divers (bianch, ross, viòla) a second dla varietà e a conten-o dle sostanse ch'a peulo esse tòssiche (solanin-a) s'a son esponùe a la lus.

An Piemont, a son coltivà vàire varietà ëd patate, adatà al clima e al teritòri:

• Quarantina bianca: Varietà antica ëd montagna, tënnra e për beuje.
• Rossa ëd Cetica: Pel rossa e polpa giàuna, ideal për fé ël puré.
• Viola dël Piemont: Con polpa viòla, rica d'antiossidant, dovrà ant le macedònie.
• Bintje: Coltivà për feje fricassé e ij gnòch.
• Patata dël Monfrà: Varietà local con savor intens, për ij bujì.

Le patate piemontèise a son dovrà ant:

• Prim piat: Gnòch, gnòch ëd patate, e supe.
• Contorn: Patate al forn, fricassà, o puré.
• Piat ùnich: Torta ëd patate (con formagg, o salamin).
• Conserve: Patate sucrà o sota sal.
• Prodòt industriaj: Fécola d'àmid, patatin-e crocante.

Le patate a son na sorgiss ëd vitamin-a C, potassi, vitamin-a B6, e fibra (s'a son consumà con la pel). A l'han pòche calorìe s'a son bujìe, ma a peulo esse calòriche s'a son fricassà o condìe. A conten-o glucosi ch'a peul aumenté la glicemìa, për lòn a son da mangié con atension da coj ch'a l'han ël diabet. Le patate viòla a son particolarmente riche d'antiossidant.

La patata a l'é rivà an Piemont ant ël sécol ch'a fa XVIII, grassie a j'ufissiaj sabàud ch'a l'han ancoragiane la coltivassion për combate la fam. Ant ël sécol ch'a fa XIX, a l'é dventà n'aliment base për ij contadin, dzortut ant le valade alpine. Durant la Sconda Guèra Mondial, a l'é stàita vital për la sopravivensa dla popolassion. Ancheuj, le varietà tradissionaj a son torna valorisà për sò gust e sostenibilità.

Le patate a chërso mej ant teren sabios e bin drenà, con un clima frèid-temperà. An Piemont, a son semnà da avril a magg e cojìe da agost a otóber. Le sfide prinsipaj a son la peronòspora (na maladìa dij fon) e ij parassit com la dorìfora. J'agricoltor a deuvro tècniche sostenìbij, coma la rotassion dle colture, për preservé la produssion.

La patata a l'é un sìmbol ëd sust e resistensa. A l'é protagonista ëd feste com la Sagra dël Gnòch ant vàire pais piemontèis e la Fera dla Patata ant la Val Susa.