Pan

Ël pan a l'é n'aliment base fàit con farin-a, eva, alvà (o àutri agent ëd fermentassion), e solitament cheuit ant un forn. Ant ël Piemont, ël pan a l'ha na tradission antica e a l'é part essensial dla dieta e dla cultura local, con dle varietà ch'a arfleto le risorse dël teritòri e le influense stòriche.

Ël pan a l'é stàit prodovù ant ël Piemont fin da l'época roman-a, quand che ij gran (sorgh, sèil, e pi tard frument) a j'ero coltivà ant le pianure. Ant l'Età ëd Mes, ij forn comunaj a j'ero sènter ëd la vita sossial, e minca vilagi a l'avìa soe tradissionj. Dël sécol XVII, a Turin a son ëstàit anventà ij ghërsin (grissin), pan fin e crocant, creà për alimenté ël Duca Carl Emanuel II ch'a podìa pa digerì ël pan comun.

Pan comun: Fàit con farin-a ëd frument, eva, alvà, e pòch ëd sal. A l'é la base për la mnestra o le supe.

Pan neir (pan ëd sèil): Tìpich dle valade alpin-e, fàit con farin-a ëd sèil e cheuit ant forn ëd pera.

Mica: Na forma rotonda e bassa, dovrà për fé le panade o compagné ij salam.

Ghërsin: Bastoncin sùtil e crocant, nà a Turin e esportà an tut ël mond.

Pan ëd mej: Fàit con farin-a ëd gran sarasin (mej), comun ant le zòne montagnose.

La preparassion dël pan a l'é sempe stàita un ritual:

Ampasté: La farin-a a l'é mës-cià con eva e alvà natural (levà).

Fërmenté: L'ampast a arposa për che la fermentassion a lo fasa gonfié.

Formé: Ël pan a pija soa forma (tonda, longh, o a corona).

Cheuse: Cheuit ant un forn ëd pera scaudà a bòsch, ch'a dà un gust ùnich.

Ël pan a l'é ël simbòl d'ospitalità e condivison. Ant le famije, as disìa:

«Pan e vin a fan la sanità» (proverbi popolar).

«Tiraje ël pan a cheidun» (ofrì agiut).

A l'é dovrà ant ij ritual religios (es. ël pan benedì a Pasqua) e ant ij piat tradissionaj com la bagna cauda o la panissa (polenta con lard).

Festa dël Pan: Organisà an vàire comun, con dimostrassion ëd forné e degustassion.

Fera dël Ghërsin (Turin): Selebrà l'anvension dij grissini con mërcà e concors.

Pan e Sautissa: Ant ël Monfrà, degustassion ëd pan frësch e salam locaj.

Ancheuj, vàire fornerìe artisanal a manten-o vive le técniche antiche, ma a esist ëdcò produssion andustriaj. Ël Consorsi dij Prodotor dël Ghërsin Torinèis a garantiss la qualità e l'origin dij grissini tradissionaj.

Curiosità Dël 1800, Napoleon a l'ha ciamà ij ghërsin «ël pan dij Turinèis».

Ant ël Piemont rural, ël pan vej a l'era mojà ant ël lait për fé colassion.

La mica a l'era dovrà dai soldà për soporté le marce longhe.

Ël pan a l'é pì che n'aliment: a l'é na testimoniansa ëd la stòria, ëd la fadiga dij camp, e dl'artisanà piemontèis. A uniss le generassion e a continua a esse un simbòl ëd vita e comunità.