Ulica Teatralna we Wrocławiu

ulica Teatralna

Stare Miasto
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	326 m
Przebieg
ul. P. Skargi ul. Wierzbowa --- pl. Teatralny ul. Widok ul. Bożego Ciała
Położenie na mapie Wrocławia ulica Teatralna
Położenie na mapie Polski ulica Teatralna
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego ulica Teatralna
51°06′19,016″N 17°02′05,300″E/51,105282 17,034806
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Teatralna – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście. Łączy ulicę Piotra Skargi z placem Teatralnym i ulicami Widok oraz Bożego Ciała^[a][1][2][3]. Ma 326 m długości^[3]. Przy ulicy znajdują się między innymi zabytkowe obiekty: budynek dawnej Łaźni Miejskiej oraz Pałac Ignacego Leipzigera, połączony z kamienicą J. Schottländera^[b], a także tereny zielone: Park Mikołaja Kopernika i Promenada Staromiejska biegnąca wzdłuż fosy miejskiej^[2][4][5].

Ulica została wytyczona na obszarze międzymurza (Zwinger). Biegła pomiędzy XIV-wiecznym murem obronnym, a XV-wiecznym przedmurzem^[1][6] jako zaniedbana droga wzdłuż murów miejskich^[6]. Tu od schyłku średniowiecza funkcjonowała strzelnica kupiecka (od XVI wieku)^{[1][6][7][8][9]}. Później w jej miejscu urządzono ogród – park – stowarzyszenia kupców chrześcijańskich (Kaufmanns Zwinger). W 1767–1770 na działce położonej przy zachodnim krańcu dzisiejszej ulicy wybudowano Resursę Kupiecką^[1][6][7][8]. W 1806 zburzono mury obronne. W ich miejscu powstał między innymi plac Teatralny (Zwingerplatz), stanowiący przedłużenie ulicy Teatralnej^[1][10], jak i przed 1824 powstała sama ulica, poszerzona do dzisiejszego układu około 1892. W tym właśnie roku^[1] (lub w latach 1889–1891^[8]) zbudowano również nowy budynek Resursy Kupieckiej, istniejący do dziś, w którym funkcjonuje Wrocławski Teatr Lalek^[c][1][8]. W latach 1872–1874 zbudowano pałac Leipzigerów na miejscu istniejącej tu wcześniej ujeżdżalni przy Promenadzie Staromiejskiej^[11]. W 1897 natomiast w pierzei południowej zbudowano zakład kąpielowy, rozbudowany w latach 1908 i 1925^[1][6]. Po wojnie budynek Resursy Kupieckiej stał się siedzibą Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej oraz Wrocławskiego Teatru Lalek^[6][8][12]. Ogród natomiast został przekształcony w otwarty park miejski i włączony do Promenady Staromiejskiej^[7][8][13]. Zabudowa ulicy została znacznie zniszczona w czasie działań wojennych prowadzonych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku. W 1955 roku rozebrano istniejące ogrodzenie – mur okalający park. W miejsce zniszczonej zabudowy po stronie północnej posadowiono nowe budynki. W 1958 oddano do użytku czteropiętrowy budynek mieszkalny pod numerami 22-26 spółdzielni „Alfa” (budynki mieszkalne przy ulicy Teatralnej 22-26 i Piotra Skargi 7-17 we Wrocławiu). Z kolei budynek przy skrzyżowaniu z ulicą Widok pod numerami 4-8 zbudowała spółdzielnia „Świt” w 1963 roku. Natomiast strażnica straży pożarnej powstała w 1964^[6].

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

• Zwinger, nazwa potoczna do 1824^[6]
• Zwingerstrasse, od 1824 do 1945^[1][6][14]
• Teatralna, od 1945^{[1][3][6][14]}.

Wcześniejsza nazwa ulicy Zwingerstrasse, podobnie jak nazwa stanowiącego jej kontynuację placu Teatralnego – Zwingerplatz i parku Zwinerpark, kojarzy się z ich położeniem między murami (zwinger – w języku niemieckim oznacza międzymurze lub przedmurze), choć wskazuje się jako źródło tych nazw nazwę pałacu, który do 1890 r., kiedy to spłonął w pożarze, stał w miejscu dzisiejszego Teatru Lalek i nosił nazwę Zwinger^{[1][7][10][14]}. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 60 z 21.09.1945 r. oraz 76 z 19.10.1945 r.^[3].

Do ulicy przypisana jest droga gminna numer 106848D o długości 326 m^[3] klasy lokalnej^[15]. Obejmuje działkę gruntu o powierzchni 5839 m²^[3][16]. Wzdłuż całej ulicy przebiega dwutorowa linia tramwajowa wbudowana w jezdnię, która łączy się na wschodnim krańcu z linią przebiegającą ulicą Piotra Skargi, po stronie zachodniej z liniami biegnącymi przez plac Teatralny oraz ulicą Widok, a ponadto łączy się z torowiskiem technicznym w północnym odcinku ulicy Wierzbowej. Przy ulicy, na odcinku pomiędzy ulicą Wierzbową a ulicą Piotra Skargi położony jest przystanek tramwajowy dla obu kierunków jazdy o nazwie „Park Staromiejski”^[17][18].

Ulice i place powiązane z ulicą Teatralną^[a]:

• skrzyżowanie: ulica Piotra Skargi^[2][3][19], sygnalizacja świetlna^[20]
• skrzyżowanie: ul. Wierzbowa^[2][21]
• skrzyżowanie:
  • plac Teatralny^[2][3][22]
  • ulica Widok^[2][23][24]
  • ulica Bożego Ciała^[2][23][24].

Północna strona ulicy jest zabudowana na całej swej długości, choć nie jest to zabudowa ciągła. Numery początkowe od 2 do 8 obejmują powojenne budynki mieszkalne, wielorodzinne, o wysokości do 21 m^[2][25][26]. Przylegają one do zabytkowego budynku dawnej łaźni miejskiej, obecnie centrum SPA, pod numerami 10-12, o wysokości zabudowy do 21 m, a za nim ogrodzony parking naziemny, z możliwością zagospodarowania pod handel i usługi^{[2][4][25][27]}. Dalej znajduje się ogrodzony teren jednostki straży pożarnej pod numerami 14-20, choć obszarowi temu nadaje się inne, nowe przeznaczenie m.in. pod handel, usługi i mieszkalnictwo^[2][26]. Obiekt zajmuje Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza PSP nr 1 we Wrocławiu^[28]. Pomiędzy ulicą Wierzbową i Piotra Skargi znajduje się powojenny budynek mieszkalny, wielorodzinny pod numerami od 22 do 26, o wysokości zabudowy do 22 m^[2][25][27].

Południowa strona ulic zdominowana jest przez tereny zielone^[5]. Początek ulicy jednak zagospodarowany jest przez zabytkowy budynek obecnego Teatru Lalek (pierwotnie resursa kupiecka) i niewielki skweru od frontu^{[2][4][8][29][30]} z obiektem szczególnym jakim jest fontanna z figurami wrocławskich krasnali^[31][32]. Dalej znajduje się ogrodzony Park Mikołaja Kopernika, dawny ogród resursy kupieckiej^{[4][5][7][33]}. Drugim budynkiem położonym po tej stronie drogi, na końcu parku, jest dawny Pałac Ignacego Leipzigera, połączony z kamienicą J. Schottländera, następnie budynek biurowy i później siedziba Przedsiębiorstwa Geologicznego "PROXIMA", o wysokości do 21 m^{[4][11][25][34]}. Za budynkiem, do ulicy Piotra Skargi, rozpościera się plac stanowiący fragment Promenady Staromiejskiej. Znajduje się tu Pomnik Mikołaja Kopernika z 1974 r.^{[2][4][5][35][36][37]}

Obszar ulicy i terenów przyległych objęty jest rejonem statystycznym nr 933220. W 2018 r. zameldowanych w nim było 306 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 2938 osób/km²^[38]. Tereny te położone są na wysokości bezwzględnej około 119–120 m n.p.m.^[25] Położone są w obszarze zabudowy śródmiejskiej^[39].

Obszar, na którym położona jest ulica Teatralna, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII-XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr. rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.^[40][41]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii^[42] [43] . Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części miasta^[44]. Tereny te również leżą w strefie ochrony konserwatorskiej^[45], w strefie ochrony konserwatorskiej zabytków archeologicznych^[46], oraz w granicach obszarów rehabilitacji istniejącej zabudowy i infrastruktury technicznej^[47].

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:

obiekt, położenie	powstanie, nr rej.[d]	foto
strona północna
Łaźnia Miejska, obecnie Wrocławskie Centrum SPA ulica Teatralna 10-12[4][48][49]	01.09.1895 – 14.06.1897 (projekt Wilhelm Werdelmann), lata 1907–1908, lata 1925-1927 (przebudowa proj. Haase & Eras)[4](1897, 1908, 1925 r.[49]) A/2499/347/Wm z dnia 03.05.1977 r.[4][48][49]
baseny męskie, następnie baseny sportowe w kompleksie dawnej łaźni miejskiej, obecnie Wrocławskie Centrum SPA[50] filtrownia w kompleksie dawnej łaźni miejskiej, ob. Wrocławskie Centrum SPA[51] kotłownia w kompleksie łaźni miejskiej, ob. Wrocławskie Centrum SPA[52] ulica Tratralna 10-12[50][51][52]	gez, mpzp[50][51][52]
strona południowa
Resursa Kupiecka (Dom Związku Chrześcijańskich Kupców), obecnie Wrocławski Teatr Lalek wraz ze skwerem od frontu i terenem działki (nr 17 AM-33) plac Teatralny 4[4][49][53]	lata 1892–1894 (projekt Eduard Blümner), rozbudowa lata 1905–1909 (projekt Albert Grau)[4](lata 1892–1909[49]) A/2474/495/Wm z dnia 05.10.1992 r.[4][49][53]
Ogród resursy kupieckiej (Zwingergarten), obecnie Park Mikołaja Kopernika[4][54]	połowa XIX wieku, lata 2009–2010 (prace rewaloryzacyjne) gez, mpzp[4][54]
Pałac Ignacego Leipzigera, połączony z kamienicą J. Schottländera, obecnie budynek biurowy Przedsiębiorstwa Geologicznego "PROXIMA" ulica Wierzbowa 15[4][55][56]	lata 1872–1874 (projekt Carl Schmidt), lata 1922–1923; kamienica: lata 1877–1878, lata 1902 i 1937 – przebudowy[4] (lata 1872–1874, XX wiek[56]) A/2279/465/Wm z dnia 24.12.1991 r.[4][55][56]
Promenada Staromiejska (wzdłuż Fosy Miejskiej, w miejscu dawnych fortyfikacji obronnych)[4][57]	po 1807 r., proj. 1813 r. (J.F.Knorr) gez, mpzp[4][57]

Wrocławskie krasnale

Dla tej ulicy ochronie podlegają również osie widokowe. W kierunku zachodnim obowiązuje ochrona osi widokowej przez plac Teatralny z widokiem na dominantę, którą stanowi budynek Opery Dolnośląskiej^[58]. Natomiast w kierunku wschodnim oś widokowa poprzez przecinającą ją ulicą Piotra Skargi zapewnia panoramę na Zespół Bastionu Sakwowego, następnie wzgórza widokowego z zabudową rozrywkowo-rekreacyjną (Liebichs Höhe), obecnie Wzgórze Partyzantów, stanowiącego założenie przestrzenne z XVI wieku i modyfikowanego w XIX wieku oraz w latach 40. XX wieku. W szczególności ochronie widokowej podlegają wchodzące w skład wyżej opisanego kompleksu: kolumnadę, tzw. Liebicha oraz pawilon perystylowy i inne^[4][58][59]. Ochronie podlega także oś widokowa z ulicy Widok poprzez ulicę Teatralną na budynek Teatru Lalek^[58][60].

Wrocławskie krasnale

Przy ulicy i w najbliższym otoczeniu zamontowano następujące figurki wrocławskich krasnali:

• Krasnale Wodne, w ramach fontanny na skwerze przed budynkiem Teatru Lalek^[31][32]:
  • Puszczający Stateczki
  • Karmiący Ptaki
  • Ogrodnik
  • Aktor
  • Parasolnik
  • Wierzbownik
  • Zbierający Wodę
• Krasnale basenowe^[61]:
  • Plumplumek
  • Bulbulek
  • Ratuś
  • Helpik.

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

• ZygmuntZ. Antkowiak ZygmuntZ., Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9)  (pol.).
• Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 18 kwietnia 2019 [dostęp 2019-06-03]  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• Jednostki Ratowniczo – Gaśnicze KM PSP, Wrocław: Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej we Wrocławiu, 2019 [dostęp 2019-06-12]  (pol.).
• M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2019-05-31]  (pol.).
• Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2019-06-03]  (pol.).
• Schematy stałe komunikacji zbiorowej, Komunikacja dzienna - schemat ważny od 4 maja 2019 roku, Oficjalny serwis Wrocławia, 4 maja 2019 [dostęp 2019-06-11]  (pol.).
• System Informacji Przestrzennej Wrocławia, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2019 [dostęp 2019-06-06]  (pol.).strona główna serwisu
• Uchwała LIV/1608/10 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 9 września 2010 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie Placu Wolności, w części B, w obrębie Stare Miasto we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 21 grudnia 2010 r. Nr 242, poz.4094.; Biuletyn Urzędowy RMW z 16 września 2010 r. Nr 8, poz.265., Wrocław, 9 września 2010 [dostęp 2019-06-11]  (pol.).
• Uchwała XLV/1370/10 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 21 stycznia 2010 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru ograniczonego ulicami: Kazimierza Wielkiego, Podwale, Bożego Ciała, Widok w obrębie Stare Miasto we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; TEKST JEDNOLITY z 2016 r. ogłoszony w Dzienniku Urzędowym Województwa Dolnośląskiego - Obwieszczenie Rady Miejskiej Wrocławia z 15 września 2016 r. (Dz.Urz.Woj.Doln. z 2016 r. poz.4331); Biuletyn Urzędowy RMW z 1 lutego 2010 r. Nr 1, poz.16., Wrocław, 21 stycznia 2010 [dostęp 2019-06-11]  (pol.).
• Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Wrocławskie Krasnale, Oficjalny serwis miejski, 2018 [dostęp 2018-06-26]  (pol.).strona główna serwisu
• Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 7 maja 2019 [dostęp 2019-05-31]  (pol.).
• Wykaz sygnalizacji świetlnych, „ZDiUM/Infrastruktura/Wykaz sygnalizacji, w tym pracujących całodobowo w trybie kolorowym”, Ewa Iwanska, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 5 września 2016 [dostęp 2019-06-11]  (pol.).
• Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2018 [dostęp 2019-01-25]  (pol.).

• Ulica Teatralna, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-06-11]  (pol.).
• ul. Teatralna, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 587439 [dostęp 2019-06-11]  (pol.).
• ul. Teatralna, wikimapia.org [dostęp 2019-06-11]  (pol.).