Ulica Krowia we Wrocławiu

ulica Krowia

Stare Miasto
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	140 m
Przebieg
pl. Nowy Targ ul. Kotlarska ul. Wita Stwosza ul. Biskupia
Położenie na mapie Wrocławia ulica Krowia
Położenie na mapie Polski ulica Krowia
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego ulica Krowia
51°06′36,9″N 17°02′13,9″E/51,110250 17,037194
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Krowia – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście, w jego wschodniej części. Łączy plac Nowy Targ z ulicą Wita Stwosza^[1][2][3][4]. Ma 140 m długości^[1].

Ulica Krowia jest starą ulicą wytyczoną już w średniowieczu^[2]. Powiązana jest urbanistycznie z placem Nowy Targ^[4][5]. Pierwsza znana pisemna wzmianka o tej ulicy pochodzi z 1348 roku już z obecną nazwą ulicy. Przy ulicy w XVII wieku powstała karczma „Pod Długim Drzewem”^[2]. Przy ulicy po stronie wschodniej istniały oficyny, natomiast po stronie zachodniej parcele przypisane do posesji położonych przy sąsiednich ulicach^[3].

W latach 1715–1719 wybudowano w pierzei wschodniej barokowy pałac dla F. von Hatzfeldta, uznawany za najwspanialszą miejską rezydencję. Został on zniszczony w 1760 roku podczas wojny siedmioletniej. Ruiny tego pałacu rozebrano w 1763 roku, a na jego miejsce w latach 1765–1773 wybudowano nowy pałac Hatzfeldów zbudowany dla F. Ph. A. von Hatzfeldta. W 1912 roku zabudowa tego obszaru została powiększona od strony Nowego Targu. Obiekt użytkowany był przez Nadprezydium Prowincji Śląskiej^{[4][5][6][7][8][9]}. Pałac w latach 60. XX wieku częściowo rozebrany oraz adaptowany parter, oraz rozbudowany o nowy budynek z przeznaczeniem na galerię sztuki Biura Wystaw Artystycznych^[6][8][10].

W 1899 roku na rogu z ulicą Wita Stwosza zbudowano gmach, który obecnie jest siedzibą oddziału banku PKO BP S.A.^[9].

W czasie działań wojennych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku część zabudowy przy ulicy została zniszczona, podobnie jak w całym rejonie placu Nowy Targ. W latach 60. XX wieku zbudowano w pierzei zachodniej żłobek oddany do użytkowania 10 kwietnia 1968 roku, wykorzystywany także w różnych okresach na potrzeby przedszkola^[2][5] oraz budynek mieszkalny przy ulicy Kotlarskiej^[11]. Po wojnie nastąpiła adaptacja reliktów pałacu na galerię^[8].

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy własne:

• Kugasse („Krowia”), od 1348 r.^[a][2][3]
• Weyngasse („Winna”), ok. 1416/1562 r.^[a][2][3]
• Fleischergässel („Rzeźnicza”), ok. XVIII w.^[3]
• Langeholzgasse („Pod Długim Drzewem”, „Długie Drzewo”), od 1825 r. do 1945 r.^[2][3][12]
• Krowia, od 1945 r.^{[1][2][3][12]}.

Źródło nadania ulicy pierwotnej nazwy nie jest znane^[2][3]. Jedynie istnieją domniemania, że w związku z powstaniem w tym rejonie Nowych Jatek, istniały tu rzeźnie i obory, ewentualnie w pobliżu mogły znajdować łąki na których wypasano zwierzęta i te okoliczności mogły stanowić o takim nazewnictwie tej ulicy^[2] i pobliskiej ulicy Świętego Wita, która wcześniej nosiła nazwę ulicy Koziej^[2][13]. Brak wiedzy na temat źródeł dla nazwy Weyngasse („Winna”). Natomiast nazwę Fleischergässel („Rzeźnicza”) wiąże się z pobliskimi Nowymi Jatkami^[3]. Kolejna nazwa tej ulicy – Langeholzgasse – pochodziła od nazwy gospody (karczmy z XVII wieku), która istniała na rogu z ulicą Kotlarską. Nazwa ta w języku niemieckim brzmiała Zum langen Holz, co znaczyło „Pod Długim Drzewem”, „Długie Drzewo”^[2][3][12]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 97 z 31.11.1945 r.^[1].

Do ulicy przypisana jest droga gminna o długości 140 m^[1].

Ulice i place powiązane z ulicą Krowią:

• skrzyżowanie:
  • plac Nowy Targ^[1][14]
  • ulica Kotlarska^[15][16]
• skrzyżowanie:
  • ulica Wita Stwosza^[1][17]
  • ulica Biskupia^[16][18].

W pierzei zachodniej zabudowa ulicy obejmuje od południa budynki banku, fragment niezabudowany pierzei, w głębi którego znajduje się obiekt oświaty przy ulicy Krowiej 1 (użytkowany w różnych okresach jako żłobek lub przedszkole) i dalej szczyt wschodni budynku mieszkalnego położonego przy ulicy Kotlarskiej^{[2][3][16][19]} . Zachodni kwartał zabudowy, ograniczony ulicami Wita Stwosza, Łaciarską, Kotlarską i Krowią, przeznaczony jest w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na potrzeby usług i hotelarstwa w części południowej^[20], a w części północnej usług, hotelarstwa i mieszkalnictwa^[20], przy czym pomiędzy tymi dwoma strefami przewiduje się wykreowanie nowej ulicy klasy dojazdowej łączącej ulicę Krowią z ulicą Łaciarską, w tym ulicy pod zabudową uzupełniającą pierzeję zachodnią^[21].

W pierzei wschodniej zabudowa ulicy obejmuje od południa budynek galerii z reliktami pałacu od strony ulicy Wita Stwosza, dalej niezbudowany fragment terenu, a za nim kompleks zabudowy Urzędu Miejskiego Wrocławia (dawniej Nadprezydium Prowincji Śląskiej)^{[2][3][4][6][7][8][19]} . Cały ten kwartał zabudowy, ograniczony placem Nowy Targ, ulicą Świętego Wita, ulicą Wita Stwosza i ulicą Krowią, przeznaczony jest w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na potrzeby usług i hotelarstwa^[22].

Obszar, na którym położona jest ulica Krowia podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII-XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967^[23][24]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii^[25] [26] . Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego oraz historycznego charakteru najstarszej części miasta^[27] . Ponadto wymaga się stosowania nawierzchni kamiennej ulic i chodników^[28].

W otoczeniu ulicy znajdują się następujące zabytki:

nr[b]	obiekt	powstanie	nr rej.[c]	foto
plac Nowy Targ
1-8	Nadprezydium Prowincji Śląskiej (Oberpräsidium), obecnie Urząd Miasta Wrocławia[29] [30][31] pierzeja wschodnia[d]	XIX wiek, lata 1914-1918 (projekt K. Löwe; rozbudowa i przebudowa), po 1945 r.[29] [30][31]	rejestr zabytków: nr A/2269/504/Wm z dnia 15.01.1993 r.[29] [30][31]
ulica Wita Stwosza
32	Portyk pałacu Hatzfeldów, obecnie budynku galerii Awangarda[e][29] [32] pierzeja wschodnia[d]	lata 1715–1722, lata 1766–1773 (projekt Carl Gotthard Langhans)[29] [33]	rejestr zabytków: nr A/2796/173 z dnia 15.02.1962 r.[29] [33]
33-35	Budynek Śląskiego Towarzystwa Bankowego (Schlesischer Bankverein), obecnie budynek PKO Bank Polski[29] [34] pierzeja zachodnia[d]	1906 r. (na miejscu XVII wiecznego pałacu)[29]	mpzp[29] , GEZ[34], rejestr zabytków: nr A/6056 z dnia 23.08.2017 r.[34][35]
33-35	Budynek banku Śląskiego Towarzystwa Bankowego (Schlesischer Bankverein), obecnie nieużytkowany[29]  pierzeja zachodnia[d]	1899 r.[29]  (1899, 1906, 1922[35])	mpzp[29] , GEZ,
16	Kamienica z częścią usługową, obecnie budynek biurowo-usługowy (od ul. Biskupiej – XVI-wiek portal z Rynek 12))[29]  zamyka oś widokową w kierunku południowym, pierzeja zachodnia[d]	1804 r. (na miejscu wcześniejszej z winiarnią Philippich); 1904 r. (przeniesienie portalu)[29] [36] (1802 r., XX wiek[35])	rejestr zabytków: nr A/2797/172 z dnia 15.02.1962[29] [35][36]
ulica Biskupia
10a	Hotel de Rome i sklep Carla Marlienzen, obecnie Dolnośląski Zakład Doskonalenia Zawodowego[29]  zamyka oś widokową w kierunku południowym, pierzeja wschodnia[d]	lata 90. XIX wieku[29] [37] (XV wiek, 1863 r.[38])	rejestr zabytków: A/1394/583/Wm z dnia 24.12.1998 r.[29] [37][38]

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

• ZygmuntZ. Antkowiak ZygmuntZ., Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9)  (pol.).
• Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 1 sierpnia 2018 [dostęp 2018-09-11]  (pol.).
• Gminna Ewidencja Zabytków - System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-09-11]  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• Mapa podstawowa - System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-09-11]  (pol.).
• Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2018-05-04]  (pol.).
• M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-04-18]  (pol.).
• Uchwała NR XLI/1283/09 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie placu Nowy Targ we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 14 stycznia 2010 r. Nr 6, poz.123; Biuletyn Urzędowy RMW z 25 listopada 2009 r. Nr 11, poz.291., Wrocław, 19 listopada 2009 [dostęp 2018-09-20]  (pol.).
• Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2017 [dostęp 2018-05-04]  (pol.).
• Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice”, Ewa Iwanska, sporządziła Jolanta Gac /NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 28 maja 2018 [dostęp 2018-07-31]  (pol.).

• Ulica Krowia, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-01-07]  (pol.).
• ul. Krowia, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici) [dostęp 2019-01-07]  (pol.).
• ul. Krowia, wikimapia.org [dostęp 2019-01-07]  (pol.).