Ratusz w Braniewie

Ratusz
w Braniewie

nr rej. B/38 (534/97) z 14.12.1957 r.[1]
Ratusz od strony ul. Długiej (Gdańskiej)
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Miejscowość	Braniewo
Adres	Altstädtischer Markt 1[2]
Zniszczono	1945
Rozebrano	1962
Położenie na mapie Braniewa Ratusz w Braniewie
Położenie na mapie Polski Ratusz w Braniewie
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Ratusz w Braniewie
Położenie na mapie powiatu braniewskiego Ratusz w Braniewie
54°22′55,3″N 19°49′25,4″E/54,382028 19,823722
Multimedia w Wikimedia Commons

Ratusz w Braniewie – zabytek architektury w Braniewie, zbudowany w II poł. XIV wieku w centralnej części rynku starego miasta. Zniszczony w 1945 roku^[3]. Ruiny ratusza wpisano do rejestru zabytków 14 grudnia 1957 pod pozycją 127/89^[4]. Obiekt współcześnie zachowany do poziomu piwnic.

Pierwsze wzmianki o ratuszu w Braniewie pochodzą z 1364 roku. Pierwotna bryła była niewielka, wzniesiona w stylu gotyckim, otoczona kramami kupieckimi. Następnie, w kolejnych stuleciach, ratusz był kilkakrotnie przebudowywany, m.in. w latach 1741, 1798 i ostatni raz w 1921. Do 1945 roku ratusz pozostawał siedzibą władz miejskich. Posiedzenia rady miasta odbywały się w sali na pierwszym piętrze (Magistratssitzungssaal), wzmiankowanej już w 1481 roku.

Największe znaczenie zyskiwał ratusz miejski podczas corocznego wyboru władz miejskich, tzw. kiery (z niem. Kür – wybór, elekcja). W ratuszu przyjmowano również poselstwa, prowadzono ważne narady oraz zbierano podatki. Obiekt ten również był miejscem rozrywki i zabaw elit miejskich^[5]. W dniach sądowych, a także z okazji kiery, świąt Wielkanocy, Zesłania Ducha Świętego (Zielonych Świ��tek) i Bożego Narodzenia rada miała prawo do ucztowania, a przy okazji mogła otrzymywać różne podarunki pieniężne, jak też w winie i miodzie. Od 1639 roku zaczęto ograniczać uczty z okazji kiery, a w zamian za pracę kamlarz (zarządca skarbca) wypłacał rajcom i notariuszowi wynagrodzenie^[6]. Nadzór nad ratuszem sprawował starszy sługa rady miejskiej (der oberste Diener), który z racji stałej gotowości do pełnienia służby zamieszkiwał albo w budynku ratusza, albo w budynku przyległym. W przylegających od wschodu do ratusza zabudowaniach (tzw. budach) znajdowały się mieszkania ważniejszych pracowników miejskich, m.in.: pisarza, murarza miejskiego akuszerki, lekarza^[7]. W piwnicach ratusza, w południowo-wschodnim narożu znajdowała się cela więzienna na 5 metrów długa, do której wejście było od strony podcieniowej (ul. Długiej), a w pobliżu ratusza znajdował się pręgierz do publicznego wymierzania kar pospolitym przestępcom^[8]. Przed ratuszem znajdowała się też studnia (widoczna na planie Sterzella), która funkcjonowała do uruchomienia wodociągów miejskich (1897)^[9].

W ostatnim roku II wojny światowej, w lutym 1945, działania wojenne dotarły do Braniewa. Pierwsze sowieckie bomby spadły na miasto 5 lutego, zaś ratusz został trafiony po raz pierwszy 6 lutego przez pocisk artyleryjski i tego też dnia został zamknięty dla mieszkańców^[10]. W następnych dniach ucierpiał również od bomb podczas nalotów lotnictwa Armii Czerwonej, a piękne jeszcze dopiero co miasto legło całe w gruzach (80–85% zniszczeń). Miasto zostało zajęte przez wojska radzieckie 20 marca. W wyniku działań wojennych gmach ratusza doznał poważnych uszkodzeń, jednak, co pokazują powojenne zdjęcia, mury magistratu przetrwały wojenną pożogę^[11].

14 grudnia 1957 zrujnowany średniowieczny ratusz zdołano jeszcze wpisać do rejestru zabytków pod pozycją B/38 (534/97) z 14.12.1957^[4].

Jeszcze podczas inwentaryzacj w 1959 (załącznik do kartoteki na zdjęciu) zanotowano: zachowane mury obwodowe do wysokości gzymu wieńczącego oraz ściany podziału wewnętrznego. Rzut na planie prostokąta na osi pn.-pd. z dawną elewacja frontową, od pd. Podpiwniczony, piętrowy. Okna zamknięte łukami odcinkowymi. W części zachodniej widoczne partie muru pochodzące z budowli XIV-wiecznej^[12].

Uchowanie się całych lat murów ratusza na nic się nie zdało, włodarze miasta nie ratowali tej niemal 600-letniej ich siedziby. Prowadzone odgruzowywania i rozbiórki w śródmieściu zniszczyły bezpowrotnie zabytkowy charakter całego Starego Miasta. Zamiast ratować historyczny obiekt, mury zostały rozebrane. Dopisek w kartotece inwentaryzacyjnej „1962 rozebrany”, wskazuje rok rozebrania murów ratusza do poziomu gruntu^[12].

Od tego czasu do października 2022 znajdował się w tym miejscu skwer miejski^[13].

Braniewski ratusz był murowany z cegły, otynkowany, dwukondygnacyjny. Wzniesiony został na rzucie prostokąta. Elewacja w dolnej kondygnacji ujęta została w boniowane pasy poziome. Główne wejście do budynku znajdowało się od strony północnej. W szczycie frontowym, od strony ulicy Długiej (Langgasse), w dolnej kondygnacji znajdowała się galeria arkad. W 1610 roku otrzymał drewnianą wieżę dzwonną^[14]. Na wieży ratuszowej zawisły dzwony ratuszowe (Ratsglocke), a od północnej strony szczytu dzwony alarmowe (Feuerglocke). W 1613 roku gmina miejska zebrała szos w wysokości 803 florenów na zakup zegara ratuszowego, do którego obsługi powołany został specjalny pracownik, tzw. zegarowy (Segersteller)^[15]. Znaczna przebudowa miała miejsce w 1741 roku, po której w górnej kondygnacji ratusza umieszczone zostały w niszach drewniane figury alegoryczne – postacie kobiece – symbolizujące cnoty teologiczne: wiarę, nadzieję i miłość, oraz niżej w rzędzie również w niszach cztery cnoty kardynalne: roztropność, sprawiedliwość, wstrzemięźliwość i męstwo. Pomiędzy rzędami tych figur widniał napis: „Haec domus odit desidiam” (Ten dom nienawidzi lenistwa), „amat studium” (kocha pracowitość) i „punit crimina” (karze przestępstwa), „defendit iura” (broni prawa), „honorat probos” (nagradza prawych). W elewacjach znajdowały się niewielkie, prostokątne okna w opaskach gzymsowych. Oba szczyty ozdobione zostały spływami wolutowymi. Całość przykryta była dachem dwuspadowym z dachówki. Na jego szczycie znajdowała się czteroboczna, dwukondygnacyjna wieżyczka zegarowa z przejściowym zadaszeniem. Zwieńczona była cebulastym hełmem osadzonym na sześciu kolumnach, tworzących galerię widokową^[3].

Plan odbudowy ratusza w Braniewie jest często podnoszoną kwestią przez władze lokalne i samych mieszkańców miasta. W 2021 roku nadzieje podsycili studenci Instytutu Architektury i Urbanistyki Politechniki Łódzkiej, przedstawiając różne koncepcje urbanistyczno-architektoniczne odbudowy ratusza. Prace studentów, wykonane pod kierunkiem dra hab. Jana Salma, zostały następnie wystawione w formie instalacji w miejscu ratusza; otwarcie wystawy miało miejsce 16 lipca 2021 roku^[16][17]. Od 7 października 2022 są prowadzone prace archeologiczne na poziomie piwnic średniowiecznego ratusza, jako pierwszy krok w kierunku jego odbudowy^[13].

• podcienie sądowe

• Leksykon Kultury Warmii i Mazur Ratusz w Braniewie