Opistosoma

Opistosoma (łac. opisthosoma) − tylna tagma budująca ciało wielu szczękoczułkowców oraz końcowy region ciała rurkoczułkowców^[1]. U szczękoczułkowców określana bywa też jako odwłok^[2], jednak nazwa ta uważana jest za niesłuszną^[3].

Wymarłe Aglaspida miały opistosomę złożoną z 11 lub 12 segmentów i wyposażoną w odnóża kroczne. Czasem 2–3 końcowe segmenty były ze sobą zlane^[4]. U wymarłych wielkoraków na opistosomę składało się 12 segmentów. Pierwsze 7 tworzyło mezosomę, na której przekształcone odnóża tworzyły wieczko płciowe, narząd płciowy i 4 pary płytek skrzelowych. Pozostałe segmenty tworzyły pozbawioną odnóży, zakończoną telsonem metasomę^[5].

W gromadzie ostrogonów, których współczesnymi reprezentantami są Limnulidae, opistosoma jest sześciokątna i również podzielona na mezosomę i metasomę. Pierwszą buduje 7 segmentów wyposażonych w odnóża i opatrzone ruchomymi kolcami pleurotergity. Pierwsza para odnóży mezosomy to chilaria, następna przykrywa kolejne, tworząc wieczko, natomiast pozostałe służą za skrzela. Metasoma jest pozbawiona odnóży, trójsegmentowa, zwieńczona ruchomym kolcem tergalnym^[6]

U pajęczaków opistosoma jest pierwotnie 12-segmentowa, ale występuje silna tendencja do redukcji tej liczby (segmentów może być tylko 7). Łączyć się może z prosomą całą szerokością lub przewężeniem zwanym petiolusem, jak ma to miejsce u pająków i tępoodwłokowców. Wyraźny podział na mezosomę i metasomę zachował się u skorpionów. Przekształcone odnóża mezosomalne odnaleźć można u skorpionów w postaci grzebieni zmysłowych, u pająków w formie kądziołków przędnych, a także jako worki płucne. Innych odnóży na opistosomie brak. U roztoczy pierwotna tagmatyzacja uległa zatarciu i wykształciły się pseudotagmy, w związku z czym zazwyczaj opistosoma nie jest wyróżnialna^[7].

U kikutnic opistosoma jest bardzo silnie zredukowana^[8].

• Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-16568-0.