Mołdawianie

Mołdawianie
Moldoveni
Populacja	ok. 3,4 mln (z czego według oficjalnych danych około 2,564 mln zadeklarowało narodowość mołdawską w mołdawskim a 0,177 mln w naddniestrzańskim spisie powszechnym), liczebność Mołdawian żyjących w diasporze nie została bliżej ustalona.
Miejsce zamieszkania	Rumunia: 6–7 mln; Mołdawia: 2 564 849 (2004); Ukraina: 258 619; Naddniestrze: 177 156 (2004); Rosja: 172 330; Włochy: 100 434; Kazachstan: 19 458; Portugalia: 12 632; Hiszpania: 10 434; Białoruś: 4 300
Język	rumuński (mołdawski), rosyjski, ukraiński
Religia	prawosławie
Pokrewne	Wołosi, Rumuni

Mołdawianie (rum. Moldoveni; w cyrylicy urzędowo dziś używanej w Naddniestrzu Молдовень) – naród romański zamieszkujący głównie Republikę Mołdawii oraz Naddniestrzańską Republikę Mołdawską 2,7 mln (1989), częściowo Ukrainę i Rumunię; jest ich ogółem około 10 milionów.

Nazwa i jej znaczenie

Obecnie pod pojęciem Mołdawianie rozumie się:

Naród zamieszkujący przede wszystkim Republikę Mołdawii i Naddniestrzańską Republikę Mołdawską.
Rumuńską grupę etniczną
Mieszkańców historycznego terytorium Hospodarstwa Mołdawskiego (obszary między Karpatami Wschodnimi a Dniestrem i między Morzem Czarnym a Czeremoszem).

Mołdawianie a Rumuni

Główna część terytorium historycznej Mołdawii znajduje się obecnie w Rumunii. Na obszarze tym tożsamość narodowa Mołdawian niemal zupełnie uległa rumuńskiej. Natomiast na terytorium dzisiejszej Republiki Mołdawii różnice istniejące między Mołdawianami a Rumunami nie są wyraźne. Wielu ludzi określa siebie (autoidentyfikuje etnicznie) jako Mołdawianie i Rumuni jednocześnie. Mołdawianie różnią się od Rumunów tradycją własnej państwowości, bogatszym rosyjskim dziedzictwem kulturowym oraz niektórymi cechami językowymi: akcentem, większą archaicznością gramatyki i słownictwa oraz większym zasobem słów pochodzenia słowiańskiego. W Mołdawii do 1991 roku – a w Naddniestrzu do dzisiaj – używa się do zapisywania cyrylicy, w Rumunii – alfabetu łacińskiego. Część Mołdawian mówi po rosyjsku i ukraińsku.

Problem uznania Mołdawian za odrębny naród (i zarazem mołdawskiego jako osobnego języka) zwłaszcza w Rumunii i Mołdawii wzbudza wiele emocji. Przed powstaniem Mołdawskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w 1924 roku, mołdawska świadomość narodowa niemal całkowicie uległa rumuńskiej ideologii narodowej. Obywatele historycznego obszaru państwa mołdawskiego w znacznej mierze identyfikowali się z Rumunią.

Po I wojnie światowej i upadku Imperium Rosyjskiego w 1917 roku Besarabia ogłosiła niepodległość jako Mołdawska Republika Demokratyczna i w czerwcu 1918 roku zjednoczyła się z Rumunią. W latach 1918–1940 cała Mołdawia należała do Królestwa Rumunii. Władze rumuńskie, przyłączywszy Besarabię do Rumunii, przeprowadzały planową rumunizację zyskanych obszarów^[2]. W chwili przyłączenia do Rumunii Besarabia była jej najbiedniejszym regionem. Nowe władze dość skutecznie zwalczały analfabetyzm – poziom alfabetyzacji wzrósł z 19% do 55%, a także modernizowały region; mimo tego dochodziło do nadużyć władz i tarć społecznych. W celu przerwania więzi łączących Besarabię z Rumunią władze sowieckie sztucznie „wzbudzały” tożsamość narodową Mołdawian na terenie całego ZSRR (mołdawianizm).

W konsekwencji paktu Ribbentrop-Mołotow, po klęsce Francji, sojusznika Rumunii, po dwudziestoczterogodzinnym ultimatum rządu ZSRR wystosowanym 26 czerwca 1940 wobec rządu Rumunii z żądaniem natychmiastowego opuszczenia terytorium północnej Bukowiny i Besarabii przez wojsko i władze rumuńskie, opuszczone terytorium okupowała po przeprowadzonej w dniach od 28 czerwca do 3 lipca 1940 ewakuacji ludności rumuńskiej Armia Czerwona, a następnie 2 sierpnia anektował je ZSRR w formie Mołdawskiej SRR ze stolicą w Kiszyniowie.

Po ataku III Rzeszy na ZSRR, Rumunia jako państwo sprzymierzone z hitlerowskimi Niemcami odzyskała Besarabię, a nawet zajęła tereny etnicznie nierumuńskie na wschód od Dniestru, tzw. Transnistrię. Po przegranej wojnie Rumunia ponownie zmuszona została do oddania ZSRR Besarabii. W ciągu kilku lat (1939-1945) obszar ten trzykrotnie zmieniał przynależność państwową. Ostatecznie z większej części Besarabii i skrawka Transnistrii reaktywowano Mołdawską SRR. Południowa Besarabia (Budziak) oraz północna Bukowina przypadła Ukraińskiej SRR. Zmiany terytorialne nie odzwierciedlały historycznych granic Mołdawii, co spowodowało późniejsze konflikty trwające do dnia dzisiejszego w tzw. Naddniestrzu.

W okresie pieriestrojki w Mołdawii powstał silny ruch narodowy, któremu przewodził Front Ludowy Mołdawii i który domagał się ustanowienia języka mołdawskiego (rumuńskiego) jedynym językiem urzędowym w Mołdawskiej SRR, a także głosił szowinistyczne hasła wymierzone w Rosjan, Gagauzów i Żydów. Po wprowadzeniu postulatów Frontu w sprawie języka w życie, zaczął on domagać się zjednoczenia Mołdawii z Rumunią, co jednak okazało się żądaniem niepopularnym w społeczeństwie Mołdawii^[3]^[4]. W niepodległej Mołdawii zdeklarowani Rumuni są mniejszością narodową (2% 2004), podczas gdy obywatele deklarujący się jako Mołdawianie stanowią 75,8% populacji kraju.

Terytorium etniczne

Mołdawianie, pomijając Mołdawię, Naddniestrze i Rumunię, są ludnością autochtoniczną na Ukrainie (w regionach historycznych: Bukowina, Podole, Zaporoże, Budziak). Tradycyjnymi krajami docelowymi emigracji Mołdawian w przeszłości były: Polska (szczególnie województwo ruskie ze stolicą we Lwowie – dziś Ukraina), Rosja, Grecja, Carogród (Stambuł), Paryż, Siedmiogród i Budapeszt. Dziś Mołdawianie najczęściej emigrują do Rumunii, Rosji, Włoch, Francji, Hiszpanii i Portugalii.

Etnogeneza

Mołdawianie są potomkami ludów trackich, wschodniosłowiańskich i wołoskich. Proces formowania się narodowości mołdawskiej przebiegał od XIII do XV w., zamieszkująca te tereny ludność pochodzenia słowiańskiego przemieszała się z napływającymi pasterskimi ludami wołoskimi. Kultura Mołdawii kształtowała się pod wpływem kultury bizantyjskiej, rosyjskiej, zachodnioeuropejskiej i w mniejszym stopniu tureckiej oraz polskiej. Większość Mołdawian wyznaje prawosławie, proces chrystianizacji rozpoczął się w IX w.

Statystyki

Mołdawianie na tle populacji niektórych państw

Mołdawia

Rok	Liczba (w tys.)	%
1989	2833,415	65
2004	2564,849	75,8

W Mołdawii od 1989 r. nieustannie rośnie liczba Mołdawian w stosunku do reszty ludności, przy czym całkowita populacja państwa w przebiegu lat 1989–2004 zmalała o 22,38%.

Mołdawia naddniestrzańska

Rok	Liczba (w tys.)	%
1989	218,56	40%
2004	177,156	31,9%

W Naddniestrzu w przeciągu lat 1989–2004 liczba Mołdawian w stosunku do reszty ludności zmalała o ok. 8%, przy czym całkowita populacja kraju wzrosła o 1,6%.

Ukraina

Region administracyjny	Liczba (w tysiącach)	%
Autonomiczna Republika Krymu	3,7	0,2%
Obwód winnicki	2,9	0,1%
Obwód dniepropietrowski	4,4	0,12%
Obwód doniecki	7,2	0,15%
Obwód żytomierski	1,4	0,1%
Obwód zaporoski	1,5	0,1%
Obwód iwanofrankowski	0,6	< 0,1%
Obwód kijowski	1,5	0,1%
Obwód kirowogradzki	8,2	0,7%
Obwód ługański	3,3	0,1%
Obwód mikołajowski	13,2	1,0%
Obwód odeski	123,8	5,0%
Obwód połtawski	2,5	0,2%
Obwód rówieński	0,4	0,03%
Obwód sumski	0,8	0,1%
Obwód charkowski	2,5	0,09%
Obwód chersoński	4,2	0,4%
Obwód czerkaski	1,6	0,1%
Obwód czerniowiecki	67,2	7,3%
miasto Kijów	1,9	0,1%
miasto Sewastopol	0,8	0,2%

Na Ukrainie żyje obecnie około 409 tys. Mołdawian i Rumunów. Na zachodzie państwa, szczególnie w Obwodzie czerniowieckim, przeważa rumuńska tożsamość narodowa, na południu i wschodzie – mołdawska.

Rosja

Region administracyjny	Liczba (w tys.)
Obwód moskiewski	10,418
Obwód rostowski	7,599
Kraj krasnojarski	6,537

W Rosji w 2004 roku żyło około 173 tysięcy Mołdawian. Dane umieszczone w tabelce pochodzą tylko z trzech regionów państwowych. W Rosji nad rumuńską dominuje mołdawska tożsamość narodowa. Mołdawianie emigrują do Rosji przeważnie w celach zarobkowych i są zazwyczaj skupieni w wielkich miastach.

Kazachstan

Rok	Liczba (w tys.)	%
1959	15,000	0,2%
1970	26,000	0,2%
1979	30,000	0,2%
1989	33,000	0,2%
1999	19,458	0,13%

Rumunia

W Rumunii nie powstały do tej pory żadne urzędowe statystyki, które by uwzględniały mołdawską narodowość.

Znani Mołdawianie

Naukowcy: Dymitr Kantemir, Vasile Stati
Piosenkarze: Natalia Barbu, Arsenie Todiraș
Pisarze: Grigore Ureche, Miron Kostyn, metropolita Dosyteusz, Dymitr Kantemir, Mihai Eminescu, Mihail Sadoveanu, Ion Druță
Politycy: Grigore Kotowski (Grigore Chotovschi), Michaił Frunze (Mihail Frunză), Mircea Snegur, Petru Lucinschi, Władimir Woronin
Sportowcy: Wiktor Bołogan
Władcy: Bogdan I, Stefan Wielki, Dymitr Kantemir, Antioch Kantemir

Zobacz też

Wykaz literatury uzupełniającej: Mołdawianie.

Przypisy

↑ Deklarujący się jako Mołdawianie, a zarazem jako Rumuni. OFFICIAL CHISINAU SEEKS RECOGNITION OF MOLDOVAN ETHNICITY AND MINORITY IN ROMANIA.Eurasia Daily Monitor 4,40 2007.
↑ Treptow, Kurt W. (red.): A History of Romania Iaşi, The Center for Romanian Studies 1997.
↑ J. Solak, Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar „zamrożonego konfliktu” o Naddniestrze, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2014, ISBN 978-83-7780-997-6, s. 150, 119–121.
↑ P. Oleksy, Mołdawski nacjonalizm vs. naddniestrzańska państwowotwórczość – przesłanki społecznej mobilizacji w konflikcie naddniestrzańskim, „Sensus Historiae”, vol. XI, s. 165–168.

Strony oficjalne

[1] Deklarujący się jako Mołdawianie, a zarazem jako Rumuni. OFFICIAL CHISINAU SEEKS RECOGNITION OF MOLDOVAN ETHNICITY AND MINORITY IN ROMANIA.Eurasia Daily Monitor 4,40 2007.

[2] Treptow, Kurt W. (red.): A History of Romania Iaşi, The Center for Romanian Studies 1997.

[3] J. Solak, Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar „zamrożonego konfliktu” o Naddniestrze, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2014, ISBN 978-83-7780-997-6, s. 150, 119–121.

[4] P. Oleksy, Mołdawski nacjonalizm vs. naddniestrzańska państwowotwórczość – przesłanki społecznej mobilizacji w konflikcie naddniestrzańskim, „Sensus Historiae”, vol. XI, s. 165–168.

[1]