Lira da gamba
| |
| Klasyfikacja naukowa | |
| 321.322-71 | |
| Klasyfikacja popularna | |
| instrument smyczkowy | |
| Podobne instrumenty | |
Lira da gamba, lirone, lira kolanowa, lyra imperfecta – dawny instrument muzyczny smyczkowy[1][2][3], wykształcony i rozpowszechniony głównie we Włoszech, w epokach renesansu i wczesnego baroku[1]. Większa gabarytowo[1], tenorowa[4] lub basowa[2] odmiana liry da braccio[1][2].
Pierwsze wzmiankowanie liry da gamba pochodzi z 1505, od Atalante’a Migliorottiego[5].
Korpus instrumentu miał rozmiary i kształt korpusów wiolonczeli lub kontrabasu[6][4], wzorowany był na violi da braccio[2]. Miał niskie boczki, płaską płytę dolną, krótką szyjkę z naklejoną podstrunnicą[6], kilka jelitowych progów[4] i deskę kołkową (główkę) w kształcie liścia[3]. Kołki zamontowane były frontalnie[4]. Podstawek (mostek) był tylko lekko wyoblony[6]. Płyta wierzchnia miała trzy otwory rezonansowe: dwa esowate, efowate[6] lub w kształcie litery C[7], oraz okrągły z rozetką[6] nawiązującą do lutni[2].
Podczas gry trzymano ją między kolanami[1].
Lirone miała 9 do 20 strun melodycznych[1] strojonych w kwartach, kwintach i oktawach[2][3]. Oprócz nich, podobnie jak lira da braccio[2], miała kilka (zazwyczaj dwie[2][3][8]) współbrzmiących rezonansowo ze strunami melodycznymi strun burdonowych (niskobrzmiących) – rozciagniętych obok podstrunnicy, nieskracanych[6][8]. Charakterystyczny strój instrumentu, nazywany w języku angielskim reentrant tuning, oraz konstrukcja podstawku umożliwiały smyczkowanie trzech do sześciu strun jedcześnie[6][2]. Przykładowy strój instrumentu 15-strunowego: c, c1, d, d1, g, g1, d1, a, e1, h, fis1, cis1, gis1, dis1, ais1[6], i 10-strunowego: G, g, c, c1, g, d1, a, e1, h, fis1[9].
Na lirze da gamba akompaniowano recytacjom utworów lirycznych[7]. Grali na niej m.in. Giulio Caccini i Alessandro Striggio[5]. Ze względu na szeroką skalę dźwięków, wykorzystywano ją w różnych formach muzycznych, m.in. frottolach, operach i oratoriach[1], jednak ograniczone możliwości wyrazowe i artykulacyjne nie pozwoliły jej długo zajmować miejsca w orkiestrze; w połowie XVII wyszła z użycia[10]. Zanim to nastąpiło, weszła m.in. w skład rozbudowanych orkiestr akompaniujących śpiewakom wykonujących kompozycje Orlanda di Lasso[11].
Do współczesności zachowało się siedem egzemplarzy instrumentu – najstarsze z połowy XVI wieku[12].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Headley 2001 ↓, lead.
- ↑ a b c d e f g h i Sachs 2005 ↓, s. 336.
- ↑ a b c d Drobner 1997 ↓, s. 44.
- ↑ a b c d Baculewski et al. 2006 ↓, s. 496.
- ↑ a b Headley 2001 ↓, 2. History in Venice, Florence and Rome.
- ↑ a b c d e f g h Headley 2001 ↓, 1. Structure, tunings and playing techniques.
- ↑ a b Baumann 1999 ↓, s. 35.
- ↑ a b Sikorski 1975 ↓, s. 28.
- ↑ Baumann 1999 ↓, s. 36.
- ↑ Sachs 2005 ↓, s. 337.
- ↑ Drobner 1997 ↓, s. 239.
- ↑ Headley 2001 ↓, 5. Surviving instruments and iconography.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Krzysztof Baculewski et al.: Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
- Dorothea Baumann. Streichinstrumente des Mittelalters und der Renaissance: Bautechnische, dokumentarische und musikalische Hinweise zur Spieltechnik. „Music in Art”. 24, s. 29–40, 1999. Nowy Jork: Research Center for Music Iconography, The Graduate Center, City University of New York. ISSN 1522-7464. JSTOR: 41563328. (niem.).
- Mieczysław Drobner: Instrumentoznawstwo i akustyka. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997. ISBN 83-224-0469-7.
- Erin Headley, Lirone, [w:] Grove Music Online, Oxford University Press, 2001, DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.article.16750 [dostęp 2024-03-20] (ang.).
- Kurt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. Stanisław Olędzki (tłum.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2005. ISBN 83-7233-036-0.
- Kazimierz Sikorski: Instrumentoznawstwo. Kraków: PWM, 1975. OCLC 750005911.