Przejdź do zawartości

Leon Marchlewski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Leon Paweł Teodor Marchlewski
Ilustracja
Leon Marchlewski (1928)
Data i miejsce urodzenia

15 grudnia 1869
Włocławek, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

16 stycznia 1946
Kraków, Polska

profesor nauk chemicznych
Specjalność: chemia organiczna
Alma Mater

Politechnika w Zurychu

Doktorat

1892
Uniwersytet w Zurychu

Profesura

1903

Praca naukowo-dydaktyczna
uczelnia

University of Manchester Institute of Science and Technology,
Uniwersytet Jagielloński

kierownik
Zakład

Chemii Lekarskiej

Okres spraw.

1918–1946 (bez okresu okupacji)

Leon Marchlewski (senator)
Data urodzenia

15 grudnia 1869

Data śmierci

16 stycznia 1946

Senator II i III kadencji
(II Rzeczypospolitej)
Okres

od 1930
do 1935

Przynależność polityczna

PSL „Piast”

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi (II RP, nadany dwukrotnie) Komandor Orderu Danebroga (Dania)

Leon Paweł Teodor Marchlewski (ur. 15 grudnia 1869 we Włocławku, zm. 16 stycznia 1946 w Krakowie) – polski chemik (biochemia), rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego (1926–1928), wiceprezes PAU, organizator Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach i w Bydgoszczy, prezes PTCh, pierwszy prezes YMCA w Polsce, członek Rady Naczelnej PSL „Piast”, a następnie Stronnictwa Ludowego, senator II i III kadencji II RP. Dwukrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny, raz nominowany w dziedzinie chemii[1].

Leon Marchlewski (przed 1906)

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość (1869–1890)

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 15 grudnia 1869 roku we Włocławku, jako syn kupca zbożowego, Józefa Marchlewskiego (1830–1907) i Emilii Augusty Rückersfeldt (1836–1918), niemieckiej guwernantki. Miał czworo starszego i dwoje młodszego rodzeństwa – trzy siostry i trzech braci[2] (jednym z jego braci był Julian Marchlewski, ur. 1866)[3].

Szkołę podstawową ukończył w rodzinnym Włocławku, a gimnazjum w Warszawie. Już w szkole interesował się chemią. Swoją wiedzę pogłębiał z pomocą Napoleona Milicera[a][4] (w przyszłości przyjaciela) – wybitnego chemika, kierującego pracownią chemiczną Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, w której młody Leon Marchlewski został zatrudniony[2][5].

Praca w Szwajcarii i Anglii (1890–1900)

[edytuj | edytuj kod]

Pod wpływem Milicera Marchlewski wyjechał w roku 1888 do Zurychu, na studia w tamtejszej politechnice. Tamże otrzymał w roku 1890 tytuł „chemika technicznego”. W roku 1890, bezpośrednio po studiach, został asystentem Jerzego Lungego, profesora technologii chemicznej[6]. Po dwóch latach otrzymał na Uniwersytecie w Zurychu tytuł doktora[2] na podstawie pracy nt. Krytyczne studia nad metodami oznaczenia siarki siarczkowej[7].

Wkrótce po doktoracie wyjechał do Kersel pod Manchesterem, gdzie został asystentem Edwarda Schuncka[8], chemika-organika, właściciela prywatnego laboratorium[7][2].

W latach 1896–1897 otrzymywał stypendium naukowe AU z zakresu chemii organicznej[3], a w latach od 1896[9] lub 1897[3] do 1899 kierował naukowym laboratorium – z oddziałem produkcji barwników i farmaceutyków – w fabryce „Claus and Ree” w Clayton (również w okolicy Manchesteru) i był wykładowcą chemii organicznej w Manchester Institute of Technology[3][5][9].

Praca w Polsce (1900–1946)

[edytuj | edytuj kod]

W roku 1900 wrócił do Polski. Nostryfikował doktorat uzyskany w Zurychu oraz otrzymał habilitację na podstawie pracy Die Chemie des Chlorophylls, Hamburg-Leipzig, Voss 1895[10] i wykładu nt. Dzisiejszy stan teoryi tautomeryi (publ. „Wiadomości Farmaceutyczne” 1900). Początkowo (1900–1906) pracował jako starszy inspektor w Ogólnym Zakładzie Badań Środków Spożywczych w Krakowie, pod kierownictwem Odona Bujwida[3][11]. Na Uniwersytecie Jagiellońskim był od roku[3][7]:

Pełnił funkcje[3][7]:

  • 1913–1914 i 1925–1926 – dziekana Wydziału Lekarskiego
  • 1926–1927 i 1927–1928 – rektora UJ.

W latach 1917–1919 organizował Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach i reorganizował podobny instytut w Bydgoszczy. W tym okresie był w Puławach dyrektorem organizacyjnym i kierownikiem Działu Żywienia Zwierząt. W roku 1920, wraz z Feliksem Jaroszyńskim uruchomił w krótkim czasie wielką wytwórnię „surowicy” przeciwksięgosuszowej[3]. To pilne zadanie było realizowane na zlecenie Departamentu Weterynarii Ministerstwa Rolnictwa, który podjął trudną walkę z szerzącym się pomorem. Zarazę zlikwidowano już w roku 1922, co uznano za wielki sukces PINGW i służb weterynaryjnych[12].

Leon Marchlewski był również konsultantem naukowym Tomaszowskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu (1931–1939) International Horn Borer Investigation w Chicago[5]. Przez 30 lat (1909–1939) nadzorował wykonywanie analiz wód mineralnych południowej Polski[3][5].

Pochowany na cmentarzu Rakowickim (pas 5, wsch.), uroczystościom pogrzebowym przewodniczył arcybiskup Adam Stefan Sapieha[13].

Grób prof. Leona Marchlewskiego na cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Tematyka badań naukowych

[edytuj | edytuj kod]
Układ porfirynowy
Kwas ruberytrynowy – jeden z glikozydów

Zakres naukowych zainteresowań Leona Marchlewskiego obejmował zagadnienia z różnych obszarów chemii – jego prace dotyczyły chemii nieorganicznej, analitycznej, organicznej, biochemii, a również technologii chemicznej. Spośród nich wyróżniane są m.in.[5][7]:

W czasie badań Leon Marchlewski korzystał z najnowszych wówczas metod pomiarów fizykochemicznych (zob. chemiczna analiza strukturalna), m.in. był pionierem w dziedzinie zastosowań spektrofotometrii w zakresie UV do ustalania struktury cząsteczek (zob. widmo pasmowe). W dziedzinie chemii analitycznej opracował m.in. metody oznaczania[5]:

Opracował również i wdrożył system analiz wód mineralnych południowej Polski[5][7].

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]

Był autorem lub współautorem ponad 200 publikacji – artykułów naukowych, prac doświadczalnych, monografii i podręczników, artykułów popularnonaukowych[3][5], m.in. (wybór według Google books)[15]:

1892
  • Kritische Studien über die Sulfidschwefelbestimmungsmethoden (praca doktorska), Wiesbaden: Kreidel[16]
  • Studien über Roussins Salz (współautor: J. Sachs)
1893
  • Studien über einige natürliche Zuckerarten (współautor: Henry Edward Schunck)
  • Zur Kenntnis der Zersetzung der salpetrigen Säure in Lösungen von Salpetersäure (współautor: Beniamin Lilienstern)
1895
  • Die Chemie des Chlorophylls German, Hamburg, Leipzig, Voss[10]
  • Zur Chemie des Chlorophylls, 3. Abh. Eingelaufen am 26. August 1865 (współautor: Henry Edward Schunck)
  • Contributions to the Chemistry of Chlorophyll, Wydanie 6 (współautor: Henry Edward Schunck)
  • Zur Kenntniss der rothen Isomeren des Indigotins und über einige Derivate des Isatins (współautor: Henry Edward Schunck)
1896
  • Zur Kenntniss des Isatins, 3. Abhandlung (współautor: Henry Edward Schunck)
  • Contributions to the Chemistry of Chlorophyll: Phylloporphyrin and hæmatoporphyrin: a comparison, Wydanie 7 (współautor: Edward Schunck)
1901
  • Marceli Nencki: ein Nachruf
  • O kumarofenazynach, Część 2 (współautor: Jan Sosnowski)
1902
  • Studium nad izatyną (współautor: Antoni Korczyński)
  • Ze studiów nad chlorofilem
1904
  • Studies on the Blood Colouring Matter, Tom 2 (współautor: Józef Hetper)
1905
  • Teorye i metody badania współczesnej chemii organicznej
1906
  • Zur Kenntnis der Pechmanns’schen Farbstoffe, Tom 1 (współautor: Tadeusz Koźniewski)
  • O barwikach Pechmana, Część 1 (współautor: Tadeusz Koźniewski)
1907
  • Studien über natürliche Farbstoffe
  • Studies on Colouring Matters of the Chlorophyllgroup (współautor: Jan Robel)
  • Chemia jako jeden z czynników nowożytnego rozwoju ekonomicznego
  • Zur Phylloxanthinfrage
  • Zur Chemie des Chlorophylls (współautor: Tadeusz Koźniewski)
1908
  • Zur Kenntnis des Hämopyrrols (współautor: J. Retinger)
  • Über die Einwirkung von Säuren auf Chlorophylle (współautorzy: Lad Hildt, Jan Robel)
  • Der endgültige Beweis der Identität des Chlorophyllpyrrols und Hämopyrrols (współautor: L. Barabasz)
  • Über die Umwandlung des Chlorophylls unter dem Einfluss von Säuren (współautorzy: Lad Hildt, Jan Robel)
  • Über die Umwandlung des Phyllotaonins in Phytorhodine (współautor: Tadeusz Koźniewski)
1909
  • Die Chemie der Chlorophylle und ihre Beziehung zur Chemie des Blutfarbstoffs
  • Zur Kenntnis des Hämopyrrols, Tom 2 (współautor: Z. Leyko)
1910
  • Bestimmung des Chlorophylls in Pflanzenteilen (współautor: Henryk Malarski)
  • Über Chlorophyllan, Allochlorophyllan und Chlorophyllpyrrol (współautor: Henryk Malarski)
  • Über Azofarbstoffe des 2. 4-Dimethylpyrrols und Hämopyrrols (współautor: Jan Robel)
1911
  • Über die Phyllohämin, Tom 2 Leon Marchlewski, Jan Robel
  • Über die Dualität der Chlorophyllane und das Allochlorophyllan (współautor: J. Marszałek)
  • On Phylloporphyrine (współautor: Jan Robel)
  • Über die Dualität der Chlorophyllane
1912
  • Über die Dualität des Chlorophylls und das wechselnde Verhältnis seiner Komponenten (współautor: Carl Alfred Jacobson)
  • Methoden zur Bestimmung der Komponenten des Chlorophylls (des Neo- und Allochlorophylls) (współautor: Carl Alfred Jacobson)
  • Die spektralen Eigenschaften der beiden Chlorophyllane
  • The Absorption of Ultraviolet Light by Organic Substances (XLII): Datiscetin, Morin and Quercetin (współautor: Jan Robel)
  • Zur Kenntnis des Blutfarbstoffs (współautor: Jan Grabowski)
  • Über die Porphyrine des Phyllocyanins und Phylloxantins (współautor: Jan Grabowski)
  • Über ß-Phylloporphyrin (współautor: Jan Zygmunt Robel)
1913
  • Über die Inkonstanz des Chlorophyllquotienten in Blättern und ihre biologische Bedeutung (współautor: H. Borowska)
  • Zur Chemie des Chloropylls: Antwort an Herrn R. Willstätter
  • Über Phyllocyanin und Phylloxantin (współautor: Henryk Malarski)
  • Phyllocyanin und Phylloxanthin Schunck’s (współautor: Henryk Malarski)
1916
  • Podręcznik do badań fizyologiczno-chemicznych: metody fizyczne, ogólnochemiczne i analiza moczu
1921
  • Chemja fizjologiczna według wykładów prof. dra L. Marchlewskiego
1923
  • Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach w walce z księgosuszem w Polsce
1924
  • Chemja organiczna
  • Podręcznik do badań fizjologiczno-chemicznych: Metody fizyczne, ogólnochemiczne i analiza moczu, Tom 1
  • Extinction Coefficients of Benzoic Acid and Phenol (współautor: Ewa Kępianka)
1926
  • The Absorption of Ultraviolet Light by Copper Sulphate Solutions (współautor: Lucjan Kwieciński)
  • Absorption of Ultraviolet Light by Hydroxyacids, Hydroxy-phenols and Cresols (współautor: Ewa Kępianka)
1927
  • The Absorption of Ultraviolet Light by Glucose, Laevulose and Lactose (współautor: Lucjan Kwieciński)
1928
  • The Absorption of Ultraviolet Light by Some Albuminous Substances (współautor: Jadwiga Wierzuchowska)
  • The Absorption of Ultraviolet Light by the Inversion Products of Saccharose (współautor: Ewa Kępianka)
  • Absorption of Ultraviolet Light by the Glucosans (współautor: Lucjan Kwieciński)
1929
  • Absorption of Ultraviolet Light by Some Purine Derivatives and Allied Substances (współautor: Jadwiga Wierzuchowska)
1932
  • Warunki powstawania witamin i hormonów w ustroju zwierzęcym
1933
  • W sprawie nowej ustawy o szkołach akademickich
1935
  • Absorption of Ultraviolet Light by Some Hormones and Allied Substances (40) (współautor: Bolesław Skarżyński)
1936
  • The Absorption of Ultraviolet Light by Organic Substances (XLII): Datiscetin, Morin and Quercetin (współautor: Renata Grinbaum)
1937
  • Chemia fizjologiczna: podręcznik dla lekarzy i studentów medycyny, biologów, chemików i farmaceutów, Część 1 (współautor: Jakub Parnas, Tadeusz Baranowski)
  • The Absorption of Ultraviolet Light by Some Organic Substances (XLV): Derivatives of Phenantrene and Indole (współautor: Renata Grinbaum)
1939
  • Absorption of Ultraviolet Light by Some Organic Substances: Pochłanianie Światła Nadfioletowego Przez Niektóre Substancje Organiczne. Some azines. Niektóre aziny, Tom 46 (współautor: Władysław Bednarczyk)
  • Absorption of Ultraviolet Light by Some Organic Substances (48): Indigotin and Indirubin (współautor: J. Cholewiński)
1950

Chemia fizjologiczna, Tom 2 (współautor: Bolesław Skarżyński)

1951
  • Chemia organiczna: Związki tłuszczowe (alifatyczne), Tom 1

Działalność społeczna i polityczna

[edytuj | edytuj kod]

Od roku 1922 działał w Centralnym Komitecie YMCA w Polsce (Związek Młodzieży Chrześcijańskiej), który kierował stowarzyszeniem przez pierwsze dwa lata jego istnienia. W skład Komitetu weszli również m.in. prof. Stanisław Estreicher, generałowie Józef Czikel i Mieczysław Norwid-Neugebauer, przemysłowcy Alfred Grohman i Feliks Krusher, dyrektor Wileńskiego Okręgu Polskich Kolei Państwowych Emil Landsberg, minister zdrowia Witold Chodźko, minister opieki społecznej Ludwik Darowski, wiceminister edukacji Tadeusz Łopuszański, poeta Jan Kasprowicz, marszałek Sejmu Maciej Rataj[17]. Leon Marchlewski został w roku 1923 pierwszym prezesem polskiej YMCA. Funkcję tę pełnił przez 10 lat[2][5][18].

Jako właściciel niewielkiego gospodarstwa wiejskiego w Konarach, zakupionego w roku 1910, Leon Marchlewski zainteresował się ruchem ludowym. Nawiązał kontakt z Wincentym Witosem, wstąpił do PSL „Piast” i został członkiem jego Rady Naczelnej (1927–1931)[3][5][7][9].

Witos przemawiający do wyborców w Rakszawie (krótko przed krwawymi wydarzeniami w powiecie ropczyckim[19])

W wyborach parlamentarnych w roku 1928 kandydował do senatu z listy państwowej nr 25 (Polski Blok Katolicki PSL „Piast” z Chrześcijańską Demokracją). Został pierwszym zastępcą senatora, a w styczniu 1930 roku – senatorem RP II kadencji (klub parlamentarny PSL „Piast”), zajmując miejsce zmarłego ks. Jana Albrechta[3]. Senatorem III kadencji (1930–1935) został w wyniku następnych wyborów (listopad 1930, start z krakowskiej listy okręgowa Związku Obrony Prawa i Wolności Ludu). Należał do Klubu Parlamentarnego Posłów i Senatorów Chłopskich. Był zwolennikiem zjednoczenia się stronnictw Centrolewu w celu realizacji wspólnego programu. W czerwcu 1930 roku występował na kongresie Centrolewu w Krakowie – jego mowę Wincenty Witos wspominał jako „bardzo rozumną i bardzo łagodną”[3].

Przed procesem brzeskim przywódców Centrolewu brał udział w manifestacji, zorganizowanej przez krakowskie środowisko naukowe na rzecz aresztowanych (był wśród nich Wincenty Witos). W czasie procesu występował jako świadek[3].

W latach 1933–1938 był członkiem Rady Naczelnej Stronnictwa Ludowego. Stał na czele delegacji, która w roku 1933 protestowała u wojewody krakowskiego, Mikołaja Kwaśniewskiego, przeciw tłumieniu ruchu ludowego[3], m.in. brutalnemu potraktowaniu ludności wiejskiej powiatu ropczyckiego (m.in. Nockowa) przez policję oraz represjom wobec członków SL, uważanym za przywódców chłopskiego protestu (poseł Andrzej Pluta[20] został skazany na 18 miesięcy więzienia, a Wincenty Witos schronił się przed kolejnym aresztowaniem w Czechosłowacji)[19].

Leon Marchlewski wspierał również działalność Związku Młodzieży Wiejskiej, od chwili jego powstania w roku 1930, m.in. uczestniczył w opracowywaniu programu ZMW i dofinansowywał wydawanie czasopisma „Znicz”[3].

W roku 1933 występował czynnie jako przeciwnik jędrzejewiczowskiej reformy szkolnictwa wyższego (m.in. opublikował broszurę W sprawie nowej ustawy o szkołach akademickich)[3].

29 grudnia 1945 został posłem do Krajowej Rady Narodowej, reprezentując Polskie Stronnictwo Ludowe. Zmarł kilkanaście dni później.

Członkostwo stowarzyszeń naukowych

[edytuj | edytuj kod]

Był członkiem wielu stowarzyszeń naukowych, krajowych i zagranicznych, takich jak[3][7][5]:

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Otrzymał m.in. tytuł Doctor honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz kilka tytułów honorowego członka stowarzyszeń naukowych[7]. Został również honorowym członkiem Związku Młodzieży Wiejskiej i honorowym prezesem Zarządu Grodzkiego PSL w Krakowie (1945)[3].

Życie rodzinne

[edytuj | edytuj kod]

Jednym z jego braci był Julian Marchlewski, działacz komunistyczny. Pierwsze małżeństwo zawarł w roku 1898 z Fanny Hargreavses. Mieli trzech synów: Teodora (biologa-genetyka, profesora UJ, który w listopadzie 1939 roku został aresztowany w czasie Sonderaktion Krakau i osadzony w KL Oranienburg[5]), Marcelego (leśnika, dyrektora Tatrzańskiego Parku Narodowego) i Jana (zoologa, profesora UJ). Po raz drugi ożenił się w roku 1936 z Ireną Rapaport[3].

  1. Napoleon Milicer – współpracownik Roberta Bunsena, jeden z nauczycieli młodej Marii Skłodowskiej.
  2. W biogramie zamieszczonym na stronie internetowej Central European Science Adventure – CESA zawarto informację, że Leon Marchlewski był odznaczony Orderem Odrodzenia Polski dwukrotnie, co nie znajduje potwierdzenia w innych źródłach.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Nomination%20Archive [online], NobelPrize.org, 1 kwietnia 2020 [dostęp 2021-04-20] (ang.).
  2. a b c d e Anna Marchlewska-Koj (wnuczka Leona Pawła Marchlewskiego): Wspomnienia o Leonie Pawle Marchlewskim w: Almanach Muszyny. s. 151–154.
  3. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Maria Sarnecka-Keller (dz. naukowa) i Jan Hulewicz (dz. polityczna): Marchlewski Leon Paweł. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XIX: Machowski Wawrzyniec – Maria Kazimiera. Kraków: PAN (www.psb.pan.krakow), 1974, s. 542–545.
  4. Milicer Napoleon, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2014-11-10].
  5. a b c d e f g h i j k l Marchlewski Leon. „Chemik”. 62 (12), s. 507–508, 2009. (pol.). 
  6. Claus Priesner: Lunge, Georg. [w:] Deutsche Biographie [on-line]. deutsche-biographie.de. [dostęp 2014-11-11]. (niem.).
  7. a b c d e f g h i j Marchlewski, Leon (Paweł). [w:] Central European Science Adventure – CESA [on-line]. cesa-project.eu. [dostęp 2014-11-11]. (pol.).
  8. W.V. Farrar. Edward Schunck, F.R.S.: A Pioneer of Natural-Product Chemistry. „Notes and Records of the Royal Society of London”. 31 (2), s. 273–296, Jan. 1977. The Royal Society. (ang.). 
  9. a b c Leon Marchlewski. [w:] Witryna edukacyjna Kancelarii Senatu [on-line]. Kancelaria Senatu. [dostęp 2016-09-09]. (pol.).
  10. a b Marchlewski, Leo: Die Chemie des Chlorophylls. Hamburg ; Leipzig: Voss, 1895.
  11. Katedra chemii lekarskiej. „Nowości Illustrowane”. Nr 40, s. 2–3, 6 października 1906. 
  12. O początkach Państwowego Instytutu Weterynarii opowiadają Mikołaj Spóz, regionalista i Robert Och, historyk. [w:] MM Moje Miasto to Puławy [on-line]. Media Regionalne www.mmpulawy.pl, 2013-01-20. [dostęp 2014-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-24)].
  13. Leon Marchlewski, witryna Senatu RP. senat.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-28)]..
  14. Aparat Lunge-Marchlewskiego do oznaczania CO2. [w:] Katalog WPL Gliwice [on-line]. [dostęp 2016-09-09].
  15. inauthor: ”Leon Marchlewski”. [w:] Google books [on-line]. [dostęp 2014-11-10].
  16. Leo P. Marchlewski: Kritische Studien über die Sulfidschwefelbestimmungsmethoden. Wiesbaden: 1892.
  17. YMCA w Polsce. [w:] YMCA w Gdyni – w Polsce – na Świecie [on-line]. YMCA Gdynia 2005. [dostęp 2014-11-12]. (pol.).
  18. Anna Kargol, Środowisko wolnomularskie w międzywojennym Krakowie, w: Ars Regia, 9/15–16, 2006, s. 160.
  19. a b Marcin Janowski: 80. rocznica tragicznych wydarzeń we wsiach powiatu ropczyckiego. [w:] Strona internetowa PSL ZMG Ropczyc [on-line]. pslropczyce.eu. [dostęp 2014-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-27)].
  20. Jan Molenda: Andrzej Pluta (ZCh). [w:] iPSB Polski Słownik Biograficzny w internecie [on-line]. Narodowy Instytut Audiowizualny. [dostęp 2016-09-09]. (pol.).
  21. Odznaczenie polskiego uczonego. „Nowości Illustrowane”. Nr 18, s. 3, 5 maja 1923. 
  22. M.P. z 1925 r. nr 102, poz. 434 „za zasługi na polu pracy naukowej”.
  23. M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 464 „za wybitne zasługi na polu nauki i wychowywania młodzieży w duchu patriotycznym, położone w latach 1905–1918”.
  24. M.P. z 1938 r. nr 259, poz. 611. „za zasługi na polu pracy społecznej”
  25. Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 464. [dostęp 2021-01-12].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]