Kritias

Kritias

gr. Κριτίας Kritias, łac. Critias

Kritias z Aten

Data urodzenia	ok. 460 p.n.e.
Data i miejsce śmierci	403 p.n.e. Munichia
Przyczyna śmierci	w czasie walk
Zawód, zajęcie	polityk filozof
Cytaty w Wikicytatach

Kritias z Aten (stgr. Κριτίας Kritias, łac. Critias; ur. ok. 460 p.n.e. – zm. 403 p.n.e.) – starogrecki polityk, filozof i literat^[1], zaliczany do sofistów. Był także autorem tragedii i poezji elegijnej. Spokrewniony z nim Platon poświęcił mu zachowany częściowo dialog Kritias. Występuje też we wcześniejszym Timaiosie.

Był uczniem Gorgiasza i Sokratesa, którego wraz z Alkibiadesem dość szybko opuścił uznawszy, że opanował umiejętności polityczne i że głoszona przezeń nauka może mu tylko stanąć na przeszkodzie w realizacji ambicji politycznych. Jako członek i fanatyczny zwolennik oligarchii i nieprzejednany przeciwnik demokracji został skazany na wygnanie w czasie rządów demokracji. Po jej upadku w Atenach (404 p.n.e.) został przywódcą 30 tyranów i zasłynął z bezwzględności i okrucieństwa, skazując na śmierć około 1500 osób za sprzyjanie demokracji^[2]. Przytaczano (Historia grecka, księga II, rozdział 3, § 56) śmiałe zawołanie Teramenesa, który – zmuszony do wypicia cykuty – wzniósł przed śmiercią toast: „Na zdrowie pięknego Kritiasa!”^[3]. To on przyczynił się pośrednio do śmierci Sokratesa (399 p.n.e.), któremu zarzucano niewiarę w bogów i psucie młodzieży, ale głównie widziano w nim nauczyciela wrogów demokracji^[4].

Zginął w czasie walk z powstańcami Trazybulosa pod Munichią.

Z filozofii Hippiasza i Antyfonta Kritias przejął rozróżnienie natury (φύσις, physis) i prawa (νόμος, nomos), wyprowadził z niego jednak zupełnie odmienne wnioski. Zarówno Hippiasz, jak i Antyfont widzieli w naturze ludzkiej podstawy dla egalitaryzmu i kosmopolityzmu. Kritias natomiast gloryfikował nierówność, siłę i dominację wybitnych jednostek. Prawo natury oznacza u niego panowanie silniejszych nad słabszymi.

Zarówno prawo, jak i bogowie zostali wymyśleni, aby zapanować nad przemocą, panującą pierwotnie między ludźmi^[5]. Prawo powstrzymywało ludzi jedynie od jawnego stosowania przemocy, dlatego też wymyślono wszystkowiedzących bogów, karzących i osądzających ludzi. To strach przed bogami i siła stojąca za prawem są więc podstawą społeczeństwa. Są to jednak mniemania, przeznaczone dla ludzi słabych, a które filozof powinien odrzucić. Jedynym prawem, którego człowiek powinien przestrzegać, jest prawo natury, oparte na jego instynktach i potrzebach.

• E.F. Bleiler: Introduction. W: Ignatius Donnelly: Atlantis: The Antediluvian World. New York: Dover Publications, 1982. ISBN 0-486-23371-5. Brak numerów stron w książce
• Pierre Lévêque: Uczta, obyczaj epoki. W: W dawnych Atenach. tłum. rozdz. Alicja Szastyńska-Siemion. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1971.
• Giovanni Reale: Historia filozofii starożytnej. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2008. ISBN 83-7363-761-3. OCLC 750688562.
• Józef Wolski: Historia powszechna: Starożytność. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.