Kościół Świętego Andrzeja Apostoła w Słonimie

kościół Świętego Andrzeja Apostoła
Касцёл Святога апостала Андрэя
	nr rej. 412Г000498
	kościół parafialny
	; Widok ogólny
Państwo	Białoruś
Miejscowość	Słonim
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	Kościół katolicki
Diecezja	Diecezja grodzieńska
Wezwanie	św. Andrzeja
Historia
Data zakończenia budowy	1775
Data zamknięcia	po 1945
Data zniszczenia	zdewastowany po II wojnie światowej
Data reaktywacji	1991
Dane świątyni
Styl	późny barok
Wieża kościelna; • liczba wież	; 2
Ołtarz; • liczba ołtarzy	; 1
Liczba naw	1
	Położenie na mapie Słonima kościół Świętego Andrzeja Apostoła
	Położenie na mapie Białorusi kościół Świętego Andrzeja Apostoła
	Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego kościół Świętego Andrzeja Apostoła
	53°05′50,8″N 25°19′46,9″E/53,097444 25,329694
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół Świętego Andrzeja Apostoła^[1] (biał. Касцёл Святога апостала Андрэя) – rzymskokatolicki kościół w Słonimie, w stylu baroku wileńskiego, zbudowany w 1775 lub około 1750 roku.

Historia

Parafię i pierwszy kościół p.w. Św. Andrzeja i Marii Magdaleny, usytuowany w pierwotnym centrum Słonimia, położonym w sąsiedztwie zamku na prawym brzegu rzeki Szczary, ufundował przed 1492 rokiem Kazimierz Jagiellończyk, co 2 maja 1493 potwierdził jego syn Aleksander Jagiellończyk. Kolejne fundusze potwierdził w 1608 roku król Zygmunt III Waza^[2]. Nowy kościół drewniany w miejsce poprzedniego zbudowano w 1594 roku. W 1608 powstała szkoła parafialna. W 1614 roku zbudowano szpital^[2]. W 1655 roku kościół ten spaliły wojska moskiewskie^[2]. Odbudowano go w 2 poł. XVII wieku z drewna w skromniejszej formie niż poprzednio.

Obecnie istniejący kościół w stylu baroku wileńskiego^[2] został wzniesiony połowie XVIII wieku lub w 1775 roku na koszt biskupa inflanckiego Jana Stefana Giedroycia i staraniem plebana słonimskiego, kanonika wileńskiego Franciszka Ancuty^[2]. Późniejszy przekaz wymienia także współudział hetmanowej Aleksandry z Czartoryskich Ogińskiej i generała adiutanta buławy wielkiej Jana Bułhaka^[2].

W latach 1776–1777 lub 1778-1779 czeski malarz Antoni Herliczka wykonał freskową dekorację wnętrza^[2].

W 1828 roku kościół pokryty był nową dachówką, a teren cmentarza otaczał parkan z bramką z 2 dzwonami. W 1856 roku liczba parafian wynosiła 4842 osoby. W latach 1874–1880 przeprowadzono remont świątyni i położono nową dachówkę. W 1909 roku krakowski malarz Ignacy Mazurek odnowił polichromię na sklepieniu i w prezbiterium., a w 1910 roku położono nową terakotową posadzkę^[2].

W 1915 roku w czasie I wojny światowej kościół został ostrzelany i częściowo spalony, w wyniku czego utracił dach. W 1919 roku bolszewicy zamordowali proboszcza Słonimskiego ks. Jana Webera. W 1921 roku rozpoczęto remont kościoła ze środków Państwowego Biura Odbudowy, który przerwano z braku środków w 1923 roku. W 1927 i 1932 odpadł częściowo tynk ze sklepienia. W 1934 roku konserwator wojewódzki Stanisław Lorentz uznał urzędowo kościół za zabytek. W 1936 roku kościół pokryto dachówką, a wieże blachą^[2].

W marcu 1942 roku Niemcy rozstrzelali proboszcza Kazimierza Grochowskiego, po którym funkcję proboszcza pełnił czasowo kapelan niepokalanek jezuita Adam Stark, rozstrzelany przez Niemców w grudniu 1942 za pomaganie ludności żydowskiej podczas Holocaustu. Jego następcą został ks. Henryk Drahel, w roku 1949 aresztowany przez władze radzieckie i zesłany do łagru^[2].

Kościół zamknięty został przez Rosjan w styczniu 1946 roku i przeznaczono go na skład zboża, a następnie soli^[2].

Po latach dewastacji odzyskano kościół i nowy proboszcz ojciec Witold Żelwietro OFMCap (w Słonimiu od 27 czerwca 1987 roku) rozpoczął starania o jego odbudowę. Stan budynku był ówcześnie fatalny: sklepienie całkowicie runęło, zbita została empora chórowa, ambona i częściowo ołtarze boczne, w ołtarzu zniszczono rzeźby św. Piotr i św. Paweł, anioły w tabernakulum i zwieńczeniu, znacznie uszkodzono freski w prezbiterium. Prace remontowe trwały od wiosny 1991 do lata 1993 pod kierownictwem Olgi Atas oraz konserwatorów Nikołaja Załatuchy i Włodzimierza Rakickiego. Położono nową więźbę, nowy dach, odbudowano ołtarz główny, odsolono mury, odbudowano emporę, pilastry i gzymsy. Do 25 maja 1993 trwała konserwacja ocalałych malowideł oraz prace nad nową polichromią sklepienia prowadzone przez polskich konserwatorów^[2].

W dniu 11 września 1993 dokonano uroczystej rekonsekracji odbudowanego kościoła. Po odejściu z parafii w 2009 roku ojca Witolda Żelwietro, proboszczem został br. Andrzej Buksztan^[2].

Architektura

Wejście na teren kościoła prowadzi przez krytą daszkiem bramę, dekorowaną pilastrami i kostkowym gzymsem^[3].

Kościół w Słonimiu jest budowlą jednonawową. Został wzniesiony na planie prostokąta, z dwiema zakrystiami. Na falistej elewacji frontowej kościoła, o kilkakrotnie załamanej linii, znajdują się dwie ustawione pod kątem do fasady wieże. Dodatkową dekoracją elewacji są rozbudowane gzymsy, nisze i zwielokrotnione pilastry. Obydwie wieże zwieńczone są hełmami z latarniami. Pomiędzy wieżami widoczny jest profilowany szczyt z wolutami i oknem^[3]. Pilastry występują także na bocznych fasadach kościoła, które są dodatkowo rozczłonkowane wydłużonymi oknami^[3].

We wnętrzu kościoła, urządzonym w stylu rokokowym, stiukowy ołtarz główny w formie portyku skonstruowanego z podwójnych kolumn w porządku korynckim jest rekonstrukcją z 1993 roku, zwieńczony trójkątnym frontonem, na którym umieszczono zachowane figury aniołów pochodzące z XVIII wieku^[3].

Po bokach zachowały się rokokowe ołtarze. Jedynym zabytkiem malarstwa sztalugowego jest barokowy obraz Św. Antoni z Dzieciątkiem z 1 poł. XVIII wieku w lewym ołtarzu bocznym i pochodzący z kościoła Bernardynów. Obiektem szczególnego kultu w kościele jest wizerunek św. Antoniego Padewskiego oraz kopia ikony Matki Boskiej Żyrowickiej z 2 poł. XVIII wieku^[4]. Nawę kryje sklepienie kolebkowe^[3]. We wnętrzu świątyni widoczne są także późnobarokowe freski o tematyce biblijnej^[3]. Szczególnie cenne są pozostałości malowideł, które wykonał barokowy malarz Antoni Herliczka (zachowało się 40% stanu pierwotnego)^[5].

W stanie destruktu znajduje się stiukowa rokokowa ambona w kształcie łodzi. Późnobarokowa plebania nie istnieje^[2].

W pobliżu znajduje się Klasztor Kapucynów w budynku z końca XVIII wieku.

W pn. części cmentarza nagrobek ks. Jana Webera zamordowanego przez bolszewików w 1919 roku.

Galeria

Widok na kościół
Ołtarz główny
Ołtarz w kaplicy bocznej
Obraz św. Antoniego Padewskiego
Ambona z XVIII wieku (obecnie destrukt)

Przypisy

↑ Polski egzonim przyjęty na 125. posiedzeniu KSNG.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Materiały do dziejów sztuki sakralnej, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, część II tom 3 Miasto Słonim, Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, Kraków 2013, s.25-64
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f GrzegorzG. Rąkowski GrzegorzG., Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi, Warszawa: Burchard Edition, 1997, s. 216-218, ISBN 83-904446-9-0, OCLC 835719268 .
↑ Kościół św. Andrzeja w Słonimiu
↑ Malowidła ścienne Antoniego Herliczki w kościele pw. św. Andrzeja w Słonimiu, w: Sztuka ziem wschodnich Rzeczypospolitej XVI-XVIII, red. J. Lileyko, TN KUL, Lublin 2000, s. 533-557.

[1] Polski egzonim przyjęty na 125. posiedzeniu KSNG.

[:0-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Materiały do dziejów sztuki sakralnej, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, część II tom 3 Miasto Słonim, Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, Kraków 2013, s.25-64

[prz-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f GrzegorzG. Rąkowski GrzegorzG., Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi, Warszawa: Burchard Edition, 1997, s. 216-218, ISBN 83-904446-9-0, OCLC 835719268 .

[kresy-4] Kościół św. Andrzeja w Słonimiu

[5] Malowidła ścienne Antoniego Herliczki w kościele pw. św. Andrzeja w Słonimiu, w: Sztuka ziem wschodnich Rzeczypospolitej XVI-XVIII, red. J. Lileyko, TN KUL, Lublin 2000, s. 533-557.

[1]