Jan Gnatowski

Jan Gnatowski

Prałat
Data i miejsce urodzenia	22 lipca 1855 Skarżynówka
Data i miejsce śmierci	9 października 1925 Warszawa
Miejsce pochówku	Cmentarz Powązkowski w Warszawie
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Prezbiterat	1887
Odznaczenia
Teksty w Wikiźródłach

Jan Gnatowski, pseudonim artystyczny Jan Łada (ur. 22 lipca 1855 w Skarżynówce na Podolu, zm. 9 października 1925 w Warszawie) – polski pisarz i publicysta, ksiądz prałat^[1].

Do gimnazjum uczęszczał w Odessie i w Rydze, uniwersyteckie studia filozoficzne odbywał na Uniwersytecie Jagiellońskim głównie u prof. Tarnowskiego; studiował także historię sztuki we Włoszech i Grecji. Od 1882 przebywał w Warszawie: prowadził wtedy dział literacki w piśmie „Niwa”. Studia teologiczne ukończył w Innsbrucku, gdzie przebywał – po tym, jak w Warszawie śledzono go za działalność wśród młodzieży – od 1884 roku. W 1887 otrzymał święcenia kapłańskie i rok później został powołany przez papieża Leona XIII na urząd sekretarza nuncjatury apostolskiej w Monachium, gdzie pełnił swe obowiązki przez dwa lata, rozwijając działalność dyplomatyczną. W 1890 przeprowadził się do Lwowa i podjął pracę wikariusza w kościele św. Antoniego. Pełnił tu też funkcję katechety najpierw w piątym, a od 1904 – w czwartym gimnazjum państwowym. Podróżował do Austrii, Bawarii, Włoch i Turcji, a prowadząc salon literacki odgrywał znaczącą rolę w życiu kulturalnym Lwowa^[1]. Redaktor „Wiary”, „Przeglądu Katolickiego”, współpracownik „Niwy”, „Wieku” i „Ateneum”. Oceniając nowe trendy występował przeciwko krytycznemu realizmowi. Od 1905 r. na emeryturze (m.in. w związku z postępującą chorobą oczu, która odebrała mu pod koniec życia wzrok), mieszkał w Warszawie.

Prałat Honorowy Jego Świątobliwości, szambelan papieski i kanonik żytomierski uhonorowany w 1900 przez papieża Leona XIII krzyżem Benemerenti. W literaturze uznawany za pisarza konserwatywnego, przeciwnika nowych prądów literackich; cieszył się jednak opinią dobrze wykształconego i bywałego w świecie, był gospodarzem prowadzonego przezeń salonu literackiego, w którym spotykali się lwowscy malarze, artyści teatralni, literaci i naukowcy. Dzięki tym kontaktom był poważnie branym pod uwagę kandydatem do kierowania katedrą historii sztuki Uniwersytetu Lwowskiego.

W 1910 został odznaczony austriackim Krzyżem Komandorskim Orderu Franciszka Józefa^[2][3].

Był pracownikiem Komitetu Ofiary Narodowej Tymczasowej Rady Stanu^[4].

Pochowany na Starych Powązkach (kwatera 190–5–6/7/8)^[5].

W 1951 wszystkie jego utwory zostały wycofane z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą^[6].

• 1879 – Listy o literaturze i sztuce
• 1879 – Realizm w literaturze nowoczesnej^[7]
• 1880 – Moja Beatrice^[8]
• 1883 – Listy z Konstantynopola^[9]
• 1895 – O duszę (powieść)^[10]
• 1895 – Pastele (nowele)^[11]
• 1900 – Z doliny łez (nowele)^[12]
• 1904 – Jak liście z drzew strącone. Pastel sceniczny w 1 akcie (miniatura dramatyczna)^[13]
• 1904 - Sweet boy. Trzy nowele^[14]
• 1909 - W kwestii żydowskiej (publicystyka)^[15]
• 1912 – Ostatnia msza^[16]
• 1912 – Proboszcz z Priesslau^[17]
• 1913 – Oman. Czarodziejska historia o Rycerzu-upiorze, o Wodnicy-topielicy i o padewskim studencie (powieść)^[18]
• 1914 – Mag. Powieść z ostatnich lat panowania Zygmunta III
• 1916 – Doczekał^[19]
• 1916 – Na śmierć. 1863^[20]
• 1920 – Antychryst. Powieść z ostatnich dni świata
• 1922 – Zły czar (powieść)^[21]
• 1925 – W zaklętym zamczysku^[22]

• Andrzej. Niewiadowski: Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1990, s. 140-143. ISBN 83-210-0892-5.
• Polski Słownik Biograficzny. T. VIII. 1959-1960. Brak numerów stron w książce
• Artur Hutnikiewicz: Młoda Polska. Wyd. IX - 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 428, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13850-9.

• Zdjęcie i życiorys prałata w herbarzu rodziny Gnatowskich
• Na śmierć. 1863 w Project Gutenberg
• Utwory Jana Gnatowskiego w bibliotece Polona