Czarnuchowate
| Tenebrionidae | |
| Latreille, 1802 | |
_(3969473706)_(2).jpg) Blaps gigas | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
czarnuchowate |
.jpg)
_(3989862005).jpg)
.jpg)
_(3409788662).jpg)
_female_(5901279921).jpg)
Czarnuchowate, mączniki (Tenebrionidae) – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych, infrarzędu Cucujiformia i nadrodziny Tenebrionoidea. Należy tu około 20 tysięcy gatunków. W ich ubarwieniu dominuje czerń. Cechują się przykryciem od góry nasad czułków przez listewki. Kosmopolityczne, wiele gatunków pustynnych i półpustynnych. Odżywiają się najczęściej martwą materią organiczną. Należą tu także gatunki synantropijne, w tym szkodniki magazynowe zbóż i ich przetworów, mające duże znaczenie gospodarcze.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Imago
[edytuj | edytuj kod]Należą tu chrząszcze od drobnych po duże[1], w faunie środkowoeuropejskiej przedstawiciele tej rodziny osiągają długość ciała od 1,3 do 40 mm[2]. Długość ciał osobników niektórych gatunków w innych częściach świata może dochodzić do 80 mm[3]. Kształty ciała mają skrajnie różnorodne. Spotyka się gatunki o ciele wydłużonym, owalnym lub krótkim; spłaszczonym, cylindrycznym lub silnie wysklepionym[2][1]. Powierzchnia ciała od gładkiej do bogato urzeźbionej; może być naga bądź pokryta łuskami, włoskami lub szczecinkami[1]. Urzeźbienie może występować w postaci zmarszczek, mikrogranulowania, punktowania, dołków, wgłębień, żeberek czy rogów[2]. Przeważają gatunki o jednolicie czarnym ubarwieniu, ale występują też czerwonobrunatne, brunatne bądź z czerwonym, pomarańczowym lub żółtym wzorem[1][2]. Wierzch ciała może być matowy lub z metalicznym, zielonym, niebieskim lub fioletowym połyskiem[2].
Głowa prognatyczna, często wciągana w przedplecze. Nadustek zrośnięty z czołem, przy czym szew czołowo-nadustkowy przeważnie dobrze widoczny. Nasadowe człony czułków przykryte od góry listewkami. Policzki często tworzą canthus przedzielający częściowo lub w całości oko[1]. Czułki 11-członowe, zwieńczone mogą być 3-8-członową buławką[2]. Rzadko czułki mogą być złożone z 10 lub 9 członów[3].
Przedplecze różnego kształtu, często obrzeżone listewką. Przedpiersie rozbudowane, opatrzone wyrostkiem rozdzielającym przednie biodra[1]. Przednie i środkowe stopy są pięcioczłonowe, tylne zaś czteroczłonowe[2]. Istnieją też gatunki o wszystkich stopach cztero- lub trójczłonowych[3]. Tarczka widoczna lub niewidoczna, czasem zredukowana lub nieobecna[1]. Tylne skrzydła mogą być dobrze rozwinięte lub zanikłe. U gatunków nielotnych pokrywy są zrośnięte wzdłuż szwu i mogą być zakończone mucro[1][2]. U gatunków latających epipleury wąskie, a u nielotnych bardzo szerokie, tworzące pseudoepipleury[1].
Liczba widocznych sternitów (wentrytów) odwłoka wynosi od 5 do 7[2]. Samcze narządy kopulacyjne złożone są zwykle z tegmenu, ruchomo połączonych z nim paramer i penisa[1].
Poczwarka
[edytuj | edytuj kod]Larwa
[edytuj | edytuj kod]Larwy najczęściej elateroidalne, przypominające drutowce, o ciele walcowatym lub wrzecionowatym. Głowa hipognatyczna, opatrzona trójczłonowymi czułkami i pięcioma oczkami po bokach. Szew epikranialny V-kształtny lub U-kształtny. Na drugim członie czułków obecny stożek lub pólko zmysłowe. Nadgębie silnie, a podgębie dobrze zesklerotyzowane. Epitorma z pólkami i szczecinkami zmysłowymi. Żuwaczki z 2-3 zębami. Żuwka zewnętrzna zrośnięta z żuwką wewnętrzną w łopatkę (mala). Odnóża 4-członowe. Goleniostopy opatrzone pazurkiem. Odwłok z 9 pełnymi segmentami, a dziesiątym zredukowanym do tergitu tworzącego płaty przyodbytowe lub nóżki[1].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Długość trwania cyklu rozwojowego jest różna, przeważnie wynosi od 2 miesięcy do 2 lat. Również liczba stadiów larwalnych jest różna: u trojszyków jest ich 6-7, zaś u mącznika młynarka 10-16[1]. Większość larw odżywia się materiałem roślinnym, często rozkładającym się[2]. W skład pożywienia wchodzą też rozkładające się materiały pochodzenia zwierzęcego. Wiele gatunków to mycetobionty i mycetofile, przechodzące rozwój w grzybach nadrzewnych. Inne przechodzą rozwój w drewnie zainfekowanym grzybami. Można je spotkać w przegniłych pniakach, gałęziach oraz w korytarzach żerowisk ksylofagów. Kolejną grupę stanowią gatunki przechodzące rozwój w glebie. Ich larwy żywią się drobnymi szczątkami organicznymi i spotykane są głównie w miejscach ciepłych, o glebach piaszczystych lub lessowych. Następną grupę stanowią gatunki, których larwy żywią się żywymi roślinami, głównie ich częściami przykrytymi glebą. Stosunkowo liczną grupę stanowią gatunki synantropijne, które przystosowały się do przebywania w sąsiedztwie człowieka[2][1]. W rodzinie tej znaleźć można również gatunki myrmekofilne[1].
Rozprzestrzenienie
[edytuj | edytuj kod]Rodzina kosmopolityczna, przy czym najwięcej gatunków żyje na obszarach pustynnych i półpustynnych oraz w ciepłych rejonach Holarktyki[1]. 131 gatunków wykazano z Europy Środkowej[2]. W Polsce występują 73 gatunki, a 28 kolejnych zostało wykazanych, ale ich obecność jest wątpliwa lub wymaga potwierdzenia[4].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Karol Linneusz w 10. wydaniu Systema Naturae opisał 12 gatunków i 1 rodzaj obecnie zaliczany do czarnuchowatych. Takson w randze rodziny wprowadził w 1802 roku Pierre-André Latreille. Cisawkowate i omiękowate, które funkcjonowały jako niezależne rodziny, zostały włączone do czarnuchowatych przez Lewrence'a i Newtona w 1995 roku[2]. Bouchard i współpracownicy w 2005 roku zaproponowali podział czarnuchowatych na 10 podrodzin[5]. W pracy z 2011 roku Bouchard i 10 innych badaczy wprowadziło podział na 9 następujących podrodzin[6]:
- Podrodzina: Zolodininae Watt, 1974;
- Podrodzina: Lagriinae Latreille, 1825 (1820) – omiękowate;
- Podrodzina: Nilioninae Lacordaire, 1859;
- Podrodzina: Phrenapatinae Lacordaire, 1859;
- Podrodzina: Pimeliinae Latreille, 1802;
- Podrodzina: Tenebrioninae Latreille, 1802;
- Podrodzina: Alleculinae Laporte, 1840 – cisawkowate;
- Podrodzina: Diaperinae Latreille, 1802;
- Podrodzina: Stenochiinae Kirby, 1837.
Do rodziny tej należy około 20 tysięcy gatunków[7].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Gatunki saproksyliczne i grzybożerne odgrywają pożyteczną rolę w ekosystemach leśnych, biorąc udział w rozkładzie drewna na różnych etapach i tym samym włączaniu zawartych w nim substancji w glebę[1]. Larwy omiękowatych odżywiające się opadłymi liśćmi również odgrywają pozytywną rolę, przetwarzając zawarte w nich substancje na przyswajalne dla roślin[8].
W gospodarce człowieka największe znaczenie mają gatunki synantropijne, zdolne do przechodzenia całego swojego cyklu rozwojowego w zbożach i jego przetworach. Należą tu żyjące w mieszkaniach i magazynach szkodniki, jak np. mącznik młynarek czy trojszyki. W cieplejszych rejonach pewne szkody w rolnictwie wyrządzać mogą gatunki glebowe, nie dotyczy to jednak Europy Środkowej[1][2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 91 Czarnuchowate – Tenebrionidae, Boridae. Wrocław: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1991, s. 2-12.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Vladimir Novák: Beetles of the family Tenebrionidae of Central Europe. Praga: Academia, 2014, s. 203-235, seria: Zoological Keys.
- ↑ a b c Julio Ferrer, Siavash Taravati (red.): Tenebrionidae.net. [dostęp 2015-02-26].
- ↑ Dariusz Iwan, Daniel Kubisz. Piotr Tykarski: Coleoptera Poloniae: Tenebrionoidea (Tenebrionidae, Boridae). Critical checklist, distribution in Poland and meta-analysis. Warszawa: University of Warsaw – Faculty of Biology, Natura optima dux Foundation, 2012. ISBN 978-83-935107-1-9.
- ↑ Patrice Bouchard, John F. Lewrence, Anthony E. Davies, Alfred F. Newton. Synoptic classification of the world Tenebrionidae (Insecta: Coleoptera) with a review of family-group names. „Annales Zoologici”. 55 (4), s. 499-530, 2005.
- ↑ Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807.
- ↑ czarnuchowate, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-02-26].
- ↑ Bolesław Burakowski: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 88-90 Rozmiazgowate – Pythidae, Omiękowate – Lagriidae, Cisawkowate – Alleculidae. Wrocław: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1976, s. 19-28, 33-44.