Bykowce

Bykowce

wieś
Droga krajowa nr 28 - główna arteria wsi
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	sanocki
Gmina	Sanok
Liczba ludności (2021-12-31)	927[2]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-500[3]
Tablice rejestracyjne	RSA
SIMC	0359103[4]
Położenie na mapie gminy wiejskiej Sanok Bykowce
Położenie na mapie Polski Bykowce
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Bykowce
Położenie na mapie powiatu sanockiego Bykowce
49°32′42″N 22°15′57″E/49,545000 22,265833[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Bykowce – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Sanok^[5][4].

Wieś leży po obu stronach niewielkiego potoku (przed 1939 bez nazwy)^[6]. Od północnej strony wieś otacza las, a od południa rzeka San^[6].

W latach 1918–1939 wieś administracyjnie należała do województwa lwowskiego, 1945–1975 do województwa rzeszowskiego, zaś w latach 1975–1998 do województwa krośnieńskiego. Obecnie przez Bykowce przebiega droga krajowa nr 28.

We wsi znajduje się rezerwat przyrody „Polanki”.

Pierwotnie wieś składała się z kilku niezależnych osad. Pierwszą z nich były Rytarowce, założone w 1435 r. przez Nicolasa Rittera w czasie niemieckiej kolonizacji Małopolski^[7]. 18 sierpnia 1444 król Polski i Węgier Władysław nadał podkomorzemu sanockiemu Piotrowi Czeszykowi^[8] z Ryterowic pusty łan we wsi królewskiej Olchowce w ziemi sanockiej, na której siedzieli kmiecie Subal i Szymko, a który był uprzednio uprawiany przez starostę sanockiego na potrzeby zamku,.. Datum per manus Iohannis Rey s. Michaelis in castro Crac (oviencis) praepositi suae maiestatis sigilliferi^[9]. Pierwotną nazwą były Rytarowce następnie Ryterowice. Około XVI–XVII wieku osady połączyły się w jedną, Bykowce sue Rytarowce 1654, Rytarowce z Bykowcami 1678. Pierwszym właścicielem wsi był ród Czeszyków. W latach 40. XIX właścicielem Bykowiec był Ferdinand Freiherr Wetzlar von Plaukenstern^[10].

Na przełomie XIX/XX wieku Bykowce należały do rodziny Tarnawieckich. W połowie XIX dobra posiadał Marceli Tarnawiecki (wspólnie z nim baron Wetzlar)^[11]. Według stanu z 1868 właścicielem dóbr Bykowce był Adam Wiktor (władający pobliskim Załużem)^[12]. W ewidencji z 1872 ponownie właścicielem był Marceli Tarnawiecki^[13], a po jego śmierci (1886) wieś przejęli jego spadkobiercy^[14]. Około 1890 majątek w Bykowcach objął we władanie Aleksander Tarnawiecki^[15], który posiadał go do końca życia^[16] (1898). Później, przez wiele lat dobrami władała wdowa po nim, Stanisława Tarnawiecka^{[17][18][19][20][21]}. Pozostawała ona właścicielką Bykowiec jeszcze w latach 20. XX wieku (zmarła w 1923)^[22].

W latach 20. zarządcą dóbr w Bykowcach był zmarły w 1928 Jan Spanily (mąż miejscowej nauczycielki Marii Spanily)^[23]. Do 1928 Bykowcami władała rodzina Tarnawieckich. W 1928 majątek Bykowce nabyła rodzina Płanetów (właściciel był notariuszem)^[24].

2 grudnia 1860 w Bykowcach urodził się Aleksander Truszkowski, generał major cesarskiej i królewskiej Armii oraz tytularny generał dywizji Wojska Polskiego.

W 1929 wieś liczyła 367 mieszkańców^[25]. Według stanu z 1936 we wsi zamieszkiwało 400 osób, w tym 150 Polaków wyznania rzymskokatolickiego, 240 Rusinów wyznania greckokatolickiego i 10 Ukraińców wyznania greckokatolickiego^[6]. Wzmagała się wówczas silna agitacja ukraińska^[6]. W latach 30. XX wieku we wsi działała czytelnia TSL, kółko rolnicze, ochotnicza straż pożarna, Akcja Katolicka Kobiet^[26].

10 września 1939 w okolicach wsi miała miejsce potyczka grupy żołnierzy, która oddzieliła się z batalionu strzelców podhalańskich z Sambora pod dowództwem ppor. Mariana Zaremby z niemieckim oddziałem pościgowym Geiger^[27]. Marian Zaremba poległ wraz z pięcioma żołnierzami w trakcie zasadzki zorganizowanej na wkraczające oddziały niemieckie od strony Olchowiec^[28]. Pośmiertnie odznaczony stopniem podporucznika, został pochowany na cmentarzu sołeckim, gdzie spoczywa ze swoimi żołnierzami^[29].

17 września 1939 ta część powiatu sanockiego dostała się pod okupację radziecką. W 1940 majątek ziemski przekształcono w kołchoz „im. 17 września”. Wzdłuż drogi do wsi po jej lewej stronie ustawiono bunkry na tzw. linii Mołotowa, których ruiny stoją do dziś. W czerwcu 1941 wieś została zdobyta przez wojska niemiecko-słowackie. Na skraju wsi znajduje się cmentarz żołnierzy słowackich poległych podczas potyczki z Armią Czerwoną w 1941 roku. Cmentarz został otwarty przez ówczesnego prezydenta Słowacji ks. Józefa Tiso.

We wsi w latach 1942–1943 oraz w latach 80. prowadzone były badania i odwierty poszukiwawcze złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. Na terenie dawnych odwiertów znajduje się obecnie „Rezerwat przyrody Polanki”.

W latach 1944–1946 wysiedloną całą ludność ukraińską. Cerkiew greckokatolicka została rozebrana w roku 1950.

• Bykowce w latach 30. XX w.
• 
  Chaty i fragment cerkwi
• 
  Chata
• 
  Żniwa, w tle kopuła cerkwi
• 
  Żniwa

Bykowce do roku 1946 były parafią greckokatolicką. Za czasów Józefa II włączono je do Olchowiec. W 1900 roku z pomocą duchownego greckokatolickiego, Antoniego Krynickiego, rozpoczęto budowę nowej cerkwi. W roku 1944 cerkiew została trafiona pociskiem artyleryjskim. W 1949 grupa mieszkańców Bykowiec sama rozebrała świątynię, uzyskując na to zezwolenie ówczesnych władz. Obecnie Bykowce należą do parafii rzymskokatolickiej Sanok-Olchowce. W górnej części wsi stoi nowo wybudowana (2000 r.) kaplica rzymskokatolicka, do której przynależy sołecki cmentarz.

• dwór rodziny Tarnawieckich^[30] z XIX wieku, przy ul. Tarnowieckiej (nad Sanem)
• Dwa cmentarze^[31]
  • pomnik grobowy rodziny Tarnawieckich na cmentarzu sołeckim przy ul. Źródlanej
• krzyż przydrożny upamiętniający zniesienie pańszczyzny w Bykowcach w 1848^[32][33]
• do początku XX wieku istniał drewniany krzyż przydrożny upamiętniający zniesienie pańszczyzny z inskrypcją w języku ruskim, potem zlikwidowany, na jego miejscu postawiono żelazny krzyż bez podpisu^[32]
• liczne poradzieckie schrony Linii Mołotowa
• pomnik żołnierzy polskich poległych w potyczce z wojskami niemieckimi w 1939
• Kościół pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny
• trzy kapliczki przydrożne z lat: 1993, 1995, 2001^[34]

• 
  Kaplica w Bykowcach
• 
  Były dwór Tarnawieckich
• 
  Pomnik poległych żołnierzy w 1939
• 
  Uroczystości na cmentarzu

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Bykowcami‎.

• Bykowiec

• Maria Spaniliowa: Kwestionariusze z badania środowiska. Bykowce. 1936, s. 1-11.

• Bykowce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 505 .
• Mapa katastralna wsi Bykowce z 1852
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona