Aimé Bonpland

Aimé Jacques Alexandre Bonpland

Data i miejsce urodzenia	sierpień 1773 La Rochelle
Data śmierci	maj 1858
Zawód, zajęcie	botanik, odkrywca, podróżnik
Multimedia w Wikimedia Commons

Aimé Jacques Alexandre Bonpland^[1]  (ur. w sierpniu 1773 w La Rochelle, zm. w maju 1858) – francuski podróżnik, odkrywca, botanik, uczestnik wyprawy naukowej Alexandra Humboldta do Ameryki.

Bonpland urodził się jako Aimé Jacques Alexandre Goujaud^[2]  w La Rochelle we Francji 22^{[3] [2] [1]} , 28^[4] lub 29 sierpnia 1773. Jego ojciec był lekarzem^[5] . Około 1790 Aimé, podobnie jak jego brat Michel, podjął studia medyczne w Paryżu^[6]. Od 1791 uczęszczał na kursy prowadzone w tamtejszym Muzeum Historii Naturalnej. Wśród jego nauczycieli byli m.in. Jean-Baptiste Lamarck, Antoine Laurent de Jussieu i René Louiche Desfontaines^[6]. Później Bonpland kontynuował naukę pod okiem Jeana-Nicolasa Corvisarta^[3]  i być może uczęszczał również na zajęcia prowadzone przez Pierre’a-Josepha Desaulta w Hôtel-Dieu.

W okresie rewolucji francuskiej i wojen rewolucyjnej Francji Bonpland służył jako chirurg we francuskiej armii^[1]  lub marynarce wojennej^{[7] [2] [3] [5]} .

Poznawszy w Paryżu Alexandra Humboldta^[8][5] , zgodził się dołączyć do niego w trwającej pięć lat podróży do Ameryki^[9]. Wyprawa ta obejmowała tereny Ameryki Południowej, Środkowej i Stany Zjednoczone^[10][3] . Podczas niej Humboldt i Bonpland zebrali okazy ok. 6000 gatunków roślin, spośród których ok. 2000 do tego czasu było nieznane w Europie^[11]. Wyniki odkryć i badań botanicznych będących efektem wyprawy Bonpland publikował następnie od 1808 do 1816 w serii tomów, zatytułowanej Plantes equinoxiales^[3] .

Po powrocie do Francji, dzięki wstawiennictwu Humboldta, otrzymał od Napoleona stypendium w wysokości 3000 franków rocznie w ramach wdzięczności za liczne okazy roślin, które przekazał Muzeum Historii Naturalnej^[12][5] . Cieszył się sympatią cesarzowej Józefiny, która mianowała go naczelnikiem ogrodów w Malmaison^{[3] [5] [13]}. W 1813 roku opublikował Description des plantes rares cultivées à Malmaison et à Navarre^[3] . W tym okresie poznał Gay-Lussaca, Arago i innych wybitnych naukowców. Starał się o powrót do Ameryki Południowej^{[14][3] [5]} .

Kiedy cesarzowa Józefina zmarła w 1814, Bonpland przestał być kierownikiem ogrodu w Malmaison^[15]. Wyjechał do Londynu, gdzie nawiązał kontakt z rewolucjonistami Simona Bolivara szukającymi pomocy w walkach przeciw Hiszpanom^[15]. W 1816 został zatrudniony jako profesor historii naturalnej w Buenos Aires^[3] . Do jego zadań w Argentynie miało też należeć zaszczepienie nowoczesnych, europejskich metod rolnictwa^[16]. Bonpland przywiózł ze sobą z Europy i introdukował wiele roślin wcześniej w Ameryce nieznanych.

Po pewnym czasie porzucił stanowisko, aby zająć się badaniami przyrody Ameryki Południowej^[3] . W 1820 osiadł w osadzie Santa Ana w pobliżu rzeki Paraná, gdzie zajmował się m.in. uprawą i sprzedażą yerba mate^[17][18]. Kolonia znajdowała się na terytorium spornym, do którego prawa rościły sobie tak Paragwaj, jak i Argentyna; ponadto dyktator Paragwaju, Gaspar Rodriguez de Francia, miał żywić obiekcje co do działalności botanika: obawiał się argentyńskiej konkurencji na rynku yerba mate^[17][19]. W grudniu 1821 oddział 400 paragwajskich żołnierzy splądrował farmę Bonplanda, a sam botanik został aresztowany jako szpieg i pozbawiony wolności^[17]; przetrzymywano go w Santa Maria^[20] do 1829^[3] . O jego uwolnienie bezskutecznie starali się m.in. Humboldt i Bolivar^[17]. Podczas przymusowego pobytu tamże ożenił się i miał kilkoro dzieci^[21]. Miał swobodę przemieszczania się po mieście: pełnił funkcję lekarza miejscowej biedoty^[3]  i garnizonu wojskowego^[7] .

Bonpland odzyskał wolność ok. 1830^[22][23][5] , a w 1831 powrócił do Argentyny, gdzie osiedlił się w San Borja, nieopodal granicy z Paragwajem^[22][3] . Utrzymywał się z rolnictwa i handlu yerba mate^[24][7] . W 1853 wrócił do Santa Ana, gdzie uprawiał drzewka pomarańczowe, które sam zaintrodukował do Argentyny^[3] . Otrzymał od rządu Corrientes majątek ziemski w podzięce za zasługi^[3] . Jedna z tamtejszych miejscowości nosi nazwę Bonpland, na jego cześć^[25], podobnie jak inna miejscowość w prowincji Misiones. Do końca życia utrzymywał korespondencję z Humboldtem^[22].

Zmarł w wieku 84 lat w San Borja^[5] , Santa Ana^[2] , albo w Restauración^[4] w dniu 4^[1]  lub 11^[4] maja 1858, przed planowanym powrotem do Paryża^[3] [22].

Kuratorem jego kolekcji roślin zdeponowanych w Narodowym Muzeum Historii Naturalnej we Francji była Alicia Lourteig^[26]. Adolphe Brunel napisał jego biografię^[27]. Fabularyzowany opis jego podróży z Humboldtem pojawia się w książce Rachuba świata Daniela Kehlmanna^[28].

W dzielnicy Buenos Aires, Palermo Hollywood, jedną z ulic nazwano na cześć Bonplanda; znajduje się ona w sąsiedztwie ulic Darwina, FitzRoya i Humboldta. Ulica jego imienia znajduje się również w mieście Bahía Blanca w Argentynie, w Caracas w Wenezueli oraz w Montevideo w Urugwaju. Jego imieniem nazwano też księżycowy krater Bonpland^[29] i górę w Andach^[30] oraz w Nowej Zelandii^[31].

Na jego cześć nazwano również wiele zwierząt i roślin, w tym kałamarnicę Grimalditeuthis bonplandi i orchideę Ornithocephalus bonplandi.

• Bonpland, Aimé, [w:] Appletons’ Cyclopædia of American Biography, t. 1, New York: D. Appleton & Co., 1900 .
• Bonpland, Aimé Jacques Alexandre, [w:] HughH. Chisholm HughH. (red.), Encyclopædia Britannica, wyd. 11, t. 4, Cambridge University Press, 1911, s. 213 .
• Aimé Bonpland, [w:] Encyclopædia Britannica, wyd. 9, t. 4, New York 1878, s. 36 .
• Death of Bonpland, „The American Journal of Science and Arts”, 26 (77), 1858, s. 301–304 .
• Bonpland, Aimé, [w:] GeorgeG. Ripley GeorgeG., Charles A.Ch.A. Dana Charles A.Ch.A. (red.), The American Cyclopædia, t. 3, New York: D. Appleton & Co, 1879, s. 72 .
• StephenS. Bell StephenS., A Life in Shadow: Aimé Bonpland in Southern South America, 1817–1858, Stanford University Press, 2010, ISBN 978-0-8047-7427-7 .
• AndreaA. Wulf AndreaA., Człowiek, który zrozumiał naturę. Nowy świat Aleksandra von Humboldta, Poznań: Wyd. Poznańskie, 2017, ISBN 978-83-7976-604-8 .