4 Eskadra Wywiadowcza
 Godło eskadry | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
9 stycznia 1919 |
| Nazwa wyróżniająca |
Eskadra Toruńska |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
rtm. pil. Aleksander Serednicki |
| Działania zbrojne | |
| wojna polsko-bolszewicka | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
4 eskadra wywiadowcza – pododdział lotnictwa rozpoznawczego Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
Eskadra sformowana została w 1919 w Warszawie. Wzięła udział w wyprawie wileńskiej. Walczyła na froncie polsko-bolszewickim. Wiosną 1920 wcielona do 11 eskadry wywiadowczej. Odtworzona jako (4) eskadra toruńska. Po zakończeniu działań wojennych przeformowana w eskadrę Szkoły Obserwatorów Lotniczych.
Godło eskadry: staroegipski ptak RA (godło 66 eskadry Breguetów)[1].
Formowanie, zmiany organizacyjne i walki
[edytuj | edytuj kod]Eskadra powstała 9 stycznia 1919 w Warszawie, w okresie walk o granice Rzeczypospolitej[2]. Rozkazem Sztabu Generalnego nr 487/I z 9 stycznia 1919, eskadra weszła w skład I Grupy Lotniczej dowodzonej przez kpt. pil Romana Florera[3]. Z powodu dużego braku kadr do eskadry wcielono szkolących się w Wojskowej Szkole Lotniczej pilotów. 7 kwietnia 1919 eskadra została przydzielona do Dywizji Litewsko-Białoruskiej i pod dowództwem por. Jurkiewicza udała się na lotnisko do Białegostoku. Ówczesny stan eskadry był prawie szczątkowy – 4[a] samoloty, 5 pilotów i 2 obserwatorów[4]. Już w Białymstoku uzupełniono eskadrę o nowy personel. Pierwsze loty bojowe eskadra wykonała 17 kwietnia z lotniska w Wołkowysku.
Po zajęciu Wilna eskadra została tam przeniesiona[b]. Wykonywała loty bojowe dla dowództwa Frontu Litewsko-Białoruskiego najpierw z Wilna, a potem z Lidy. Stamtąd wykonywano najważniejsze akcje bojowe m.in. bombardowanie Mołodeczyna, Wilejki, Mińska[c].
W październiku 1919 część eskadry pod dowództwem por. Jurkiewicza odesłano do Szkoły Obserwatorów Lotniczych w Warszawie. Do pozostałej części, której dowództwo objął kapitan Wacław Iwaszkiewicz, wcielono francuską 66 eskadrę Breguetów. Zimę 1919/1920 przeformowana eskadra spędziła w Wilnie. Wykorzystując względny spokój na froncie, w okresie jesienno–zimowym eskadra prowadziła szkolenie personelu lotniczego i uzupełniała stany[d]. Na dzień 1 lutego 1920 eskadra wchodziła w skład I Grupy Lotniczej, posiadała 8 pilotów, 3 obserwatorów i 10 samolotów[6]. Z końcem marca, na Froncie Litewsko-Białoruskim stacjonował 1 dywizjon lotniczy w składzie 1., 4. i 8 eskadra wywiadowcza oraz wielkopolski dywizjon składający się z 12. i 14 eskadry wywiadowczej oraz 13 eskadry myśliwskiej. Jeszcze w kwietniu lotnictwo Frontu zostało wzmocnione przez 4 dywizjon lotniczy w składzie 11. i 18 eskadry wywiadowczej. W maju w rejon frontu przybyły 10 eskadra wywiadowcza i 19 eskadra myśliwska. Naczelne dowództwo przydzieliło 4 Armii pięć eskadr, 1 Armii – trzy eskadry, a do 7 Armii włączono tylko jedną eskadrę[7]. W kwietniu eskadra wykonała kilkanaście lotów bojowych. Spośród personelu aktywni byli por. Antoni Sielicki i ppor. Eugeniusz Tromszczyński[8].
W tym też miesiącu 4 eskadra dostała uzupełnienie z 11 eskadry i pod dowództwem por. Narkowicza weszła w skład IV dywizjonu lotniczego. W tym składzie ponownie wzięła udział w walkach na wschodzie. Bardzo dynamiczna sytuacja na froncie zmuszała eskadrę do ciągłych przenosin, tak że w połowie lipca znalazła się ponownie w Lidzie z zaledwie jednym samolotem na wyposażeniu.
Część pododdziału została skierowana do Bydgoszczy, a następnie do Torunia, w celu uzupełnienia. Z pozostałej grupy lotników i pozostałości 11 eskadry zorganizowana została nowa 11 eskadra wywiadowcza.
Działania 4 eskadry toruńskiej
[edytuj | edytuj kod]W czerwcu 1920 Oficerska Szkoła Obserwatorów Lotniczych ewakuowana została z Warszawy do Torunia. Komendant szkoły, por. obs. Wiktor Szandorowski z personelu szkoły utworzył 4 eskadrę „Toruńską” pod dowództwem kpt. pil. Stanisława Rybki. 25 lipca 1920 nowy pododdział przegrupowany został transportem kolejowym na lotnisko Hrubieszów[9], z którego wykonywał loty dla Grupy Operacyjnej Jazdy gen. Sawickiego[10]. Dowódca grupy nie pozostawił eskadrze żadnych rozkazów. Stacjonujący bezczynnie na lotnisku lotnicy zaczęli chorować na czerwonkę[11]. 31 lipca, podczas startu do pierwszego lotu bojowego, zginął pilot sierż. Obrembowicz, a plut. Czerwiński i kpt. Rybka zostali ranni[e]. Kolejny rozkaz nakazał jednostce przegrupować się w rejon Sokala. W czasie przelotu rozbito dwa kolejne samoloty. Z Sokala na rozpoznanie w rejon Dubno – Równe, poleciała załoga sierż. Meissner i por. Przybyłowicz. Podczas lądowania pilot uszkodził czwarty samolot eskadry. Z Sokala dalszych lotów nie prowadzono i eskadra toruńska po utracie 4 z 6 samolotów wycofała się przez Rawę Ruską, Bełżec, Szczebrzeszyn, Zamość, Lublin, Puławy, Dęblin i 10 sierpnia dotarła na lotnisko Białobrzegi. Tu eskadra otrzymała uzupełnienie ludzi i sprzętu[13].
W ramach przygotowań do operacji znad Wieprza Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło koncentrację eskadr polskiego lotnictwa wojskowego w dwóch rejonach: lotnictwa 1 i 5 Armii – na lotniskach warszawskich (Mokotów i Siekierki), a lotnictwa 2, 3 i 4 Armii na lotniskach Radomia, Dęblina, Puław i Lublina[f][15].
Eskadra toruńska do akcji lotniczej włączyła się 12 sierpnia przejmując na siebie większą część zadań wywiadowczych. Działała dla 2 Armii gen. Raszewskiego, a następnie gen. Roji[16][13].
Prowadziła intensywne loty rozpoznawcze w rejonie Parczewa, Radzynia Podlaskiego, Łukowa, Siedlec, Kałuszyna i Mińska Mazowieckiego. Utrzymywano także łączność 1 Dywizją Piechoty Legionów i grupa gen. Bałachowicza. W dniach 13 i 14 sierpnia eskadra kilkoma samolotami zbombardowała środki przeprawowe przygotowane przez sowieckich saperów nad Wisłą naprzeciw Góry Kalwarii. 16 sierpnia samoloty eskadry prowadziły rozpoznanie na kierunkach działania 1 Dywizji Piechoty Legionów, 14., 16., i 21 Dywizji Piechoty nacierających na odcinku frontu między Dęblinem a Lubartowem. Przeprowadzono także rozpoznanie na przedpolu 3 Dywizji Piechoty Legionów w rejonie Włodawy[16]. W następnych dniach rozpoznawała w kierunkach na Brześć, Drohiczyn i Sokołów. 20 sierpnia ostatnia maszyna AEG C.4 powróciła spod Włodawy i z urwanym tłokiem wylądowała w Dęblinie. Z braku samolotów eskadra została wycofana z frontu i przez Radom, Łódź i Kalisz pojechała do Poznania celem uzupełnienia[16].
25 sierpnia zakończyły się działania pościgowe za rozbitymi oddziałami sowieckimi. Na kilka tygodni nastąpiła stabilizacja linii frontu, a jednostki Wojska Polskiego, w tym lotnicze, przeszły kolejną reorganizację. Wycofano, celem uzupełnienia, eskadry najbardziej wyczerpane intensywnymi walkami. Były to 2., 8. i 21 eskadra. Poza nimi na tyłach przebywały także inne eskadry. Były to: 3., 11., 14., 17. i 18. oraz (4.) eskadra toruńska[17].
Po reorganizacji ugrupowanie wojsk polskich na północnym odcinku frontu składało się z 2. i 4 Armii. Zmienił się też przydział lotnictwa do poszczególnych związków operacyjnych. W skład lotnictwa 2 Armii wchodziły: 1., 12. i 16 eskadra wywiadowcza oraz 13 eskadra myśliwska. Eskadry 1. i 13. stacjonowała w Dojlidach, a eskadry 12 i 16 w Markowszczyznie[18]. W tym czasie w skład lotnictwa 4 Armii wchodziły tylko eskadry: 10. i 17 eskadra wywiadowcza. We wrześniu dołączyła 3 eskadra wywiadowcza i 19 eskadra myśliwska[19]. W końcu września na front przybyła eskadra toruńska. Po drodze w Białymstoku przywrócono jej nazwę 4 eskadry wywiadowczej[20]. Będąc w składzie 4 Armii, operowała z lotnisk w Białymstoku, Słonimie i Baranowiczach[21]. W październiku lotnictwo 4 Armii nie działało z taką aktywnością jak we wcześniejszym okresie. Jedynie 4 eskadra (toruńska) zachowała dużą aktywność. Działając z Baranowicz przeprowadziła ponad 30 lotów wywiadowczych i łącznościowych. 7 października pchor. Dittmer i por. Róder podczas lotu wywiadowczego od Kojdanowa wzdłuż brzegu Uszy, zaatakowali i rozproszyli oddział sowieckiej piechoty. 9 października ppor. Róder w złych warunkach atmosferycznych odnalazł i nawiązał łączność z oddziałami grupy gen. Krajewskiego. Również w październiku ppor. Żarski zbombardował i uszkodził most pod Słuckiem. W ostatnim locie eskadry odbytym 14 października jej dow��dca por. Szyfter rozbił przy lądowaniu samolot LVG C-5. Zarówno on jak i obserwator por. Róder odnieśli rany[20].
Podczas wojny o granice 1918-1920 4 eskadra (eskadra toruńska) wykonała 95 lotów bojowych w łącznej liczbie 217 godzin przebytych nad terenami nieprzyjaciela[21][1]. Po zakończeniu działań wojennych jednostka powróciła do Torunia, gdzie przeformowana została na Szkolną Eskadrę Szkoły Obserwatorów Lotniczych[22].
Żołnierze eskadry
[edytuj | edytuj kod]
| Dowódcy eskadry[2] | ||
| Stopień | Imię i nazwisko | Okres pełnienia służby |
|---|---|---|
| rtm. pil. | Aleksander Serednicki | od 9 I 1919 |
| por. pil. | Artur Jurkiewicz | od 7 IV 1919 |
| por. pil. | Bolesław Narkowicz | od IV 1920 |
| por. pil. | Antoni Sielicki | od VII 1920 |
| Personel latający okresu wojny polsko – bolszewickiej[2] | ||
| Obserwatorzy | Piloci | |
| rtm. obs. Bronisław Wąsowski | rtm. pil. Aleksander Serednicki | |
| por. obs. Stefan Kryński | kpt. pil. Wacław Iwaszkiewicz | |
| por. obs. Zbigniew Prażmowski | por. pil. August Menczak | |
| por. obs. Mieczysław Przybyłowicz | por. pil. Artur Jurkiewicz | |
| por. obs Jan Röder | por. pil. Romuald Wermiński | |
| ppor. obs. Włodzimierz Rice | por. pil. Wiktor Willman | |
| ppor. obs. Marian Romeyko | por. pil. Bolesław Narkowicz | |
| ppor. obs. Edmund Jungowski | por. pil. Antoni Sielicki | |
| ppor. obs. Stanisław Żarski | por. pil. Wiktor Komorowski | |
| ppor. obs. Bolesław Kuczyński | por. pil. Tadeusz Dziewoński | |
| ppor. obs. Janisław Goligowski | ppor. pil. Stefan Brygiewicz | |
| ppor. obs. Jerzy Jabłoński | ppor. pil. Stanisław Krajewski | |
| urz. wojsk. obs. Gabrjel Milczewski | ppor. pil. Władysław Kozłowski | |
| pchor. obs. Stanisław Czerwiński | ppor. pil. Józef Szyfter | |
| sierż. obs. Michał Ratajczak vel Marian Rada | ppor. pil. Tomasz Tworek | |
| pchor. obs. Bohdan Błysk-Wilski[2] | chor. pil. Tadeusz Kominkowski | |
| ppor. obs. Eugeniusz Tromszczyński[23] | chor. pil. Władysław Dittmer | |
| pchor. pil. Dalski | ||
| pchor. pil. Janusz Meissner | ||
| pchor. pil. Senecki | ||
| sierż. pil. Józef Cegasek | ||
| sierż. pil. Mieczysław Obrembowicz | ||
| sierż. pil. Szyszko | ||
| sierż. pil. Wieczorek | ||
| sierż. pil. Hipolit Jasiewicz | ||
| sierż. pil. Mieczysław Wiland | ||
| sierż. pil. Józef Żuromski | ||
Wypadki lotnicze
[edytuj | edytuj kod]- 19 kwietnia 1919 podczas działań bojowych poległ ppor. pil. Stefan Brygiewicz, a ciężko ranny został pchor. Błysk-Wilski[24].
- 12 czerwca 1919 podczas lotu bojowego zginęli por. pil. Romuald Wermiński i ppor. obs. Włodzimierz Rice[24].
- 31 lipca 1920 podczas działań bojowych zginął sierż. pil. Mieczysław Obrembowicz, a zostali ciężko ranni kpt. Stanisław Rybka i pchor. obs. Stanisław Czerwiński[24].
Samoloty eskadry
[edytuj | edytuj kod]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ trzy Hannover Roland CLII, jeden Albatros C.III, jeden Albatros D.III[4].
- ↑ Z powodu ponownych braków personelu tylko dwa samoloty przybyły do Wilna drogą powietrzną, a pozostałe koleją. Pierwszy polski samolot nad Wilnem należał do 4 Eskadry i był pilotowany przez ppor. Krajewskiego.
- ↑ W bombardowaniach brali udział porucznicy Willman, Kuczyński, Kryński i sierż. Cagaska.
- ↑ W tym czasie na Ukrainie toczyły się walki pomiędzy bolszewikami a Armią Denikina atakującą Armię Czerwoną od południa[5].
- ↑ Do pierwszego lotu wystartowała trzyosobowa załoga na dwumiejscowym samolocie wywiadowczym LVG C. 5. Ponieważ kpt. Rybce zależało na osobistym odbyciu pierwszego lotu bojowego, a o zadaniach obserwatora miał on bardzo mgliste pojęcie, wyznaczył na trzeciego (sic!) członka załogi. Maszyna była przeciążona, nastąpił ślizg na skrzydło, a w konsekwencji wypadek[12].
- ↑ Plan przydziału poszczególnych eskadr dla związków armijnych przed bitwą warszawską przedstawiał się następująco: 5 Armia – 1, 12 i 13 eskadra, 1 Armia – 8 i 9 eskadra, 2 Armia – 17 eskadra, 4 Armia – 3, 10 i 15 eskadra, 3 Armia – 2, 14 i 21 eskadra, 6 Armia – 5, 6 i 7 eskadra. Z planu tego nie zrealizowano przydziału 15 eskadry do 4 Armii oraz nie uwzględniono w nim przydziału eskadry toruńskiej do 2 Armii. Natomiast 16 i 19 eskadra pozostawały w odwodzie Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Pawlak 1998 ↓, s. 13.
- ↑ a b c d Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 147.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 44.
- ↑ a b Niestrawski 2017 ↓, s. II/83.
- ↑ Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 150.
- ↑ Bartel i in. 1978 ↓, s. 42.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 63.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 65.
- ↑ Niestrawski 2017 ↓, s. t.II/163.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 86.
- ↑ Niestrawski 2017 ↓, s. t.II/164.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 89.
- ↑ a b Tarkowski 1991 ↓, s. 87.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 119.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 92.
- ↑ a b c Tarkowski 1991 ↓, s. 99.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 99-100.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 108.
- ↑ Tarkowski 1991 ↓, s. 108-109.
- ↑ a b Tarkowski 1991 ↓, s. 113.
- ↑ a b Pawlak 1989 ↓, s. 404.
- ↑ Brummer i Zawadzki 2000 ↓, s. 86.
- ↑ Kopański 2002 ↓, s. 18-19.
- ↑ a b c Pawlak 1989 ↓, s. 403.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
- Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
- 2 pułk lotniczy 1919-1929. Kraków: Drukarnia Polska Franciszka Zemanka, 1929.
- Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). Walka i demobilizacja. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0.
- Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4. OCLC 69601095.
- Jerzy Pawlak: Pamięci lotników polskich 1918–1945. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08786-5.
- Maria n Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Poległych Lotników, 1933.
- Krzysztof Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.
- Stanisław Żarski: Wspomnienia z czasów wojny polsko-bolszewickiej. „Przegląd Lotniczy”. 8/1936, s. 384-388, sierpień 1936. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. OCLC 1036625413.
- Tomasz Kopański. Breguet nr 9. „Lotnictwo z szachownicą”. 2/2002, s. 18-19, 2002. Wrocław: Wydawnictwo Sanko. ISSN 1643-5702. OCLC 69537539.
.svg)
.svg)