Przejdź do zawartości

Lech Wałęsa

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Sebo.PL (dyskusja | edycje) o 22:26, 9 lut 2019. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 10 lut 2019, była oparta na tej wersji.
Lech Wałęsa
Ilustracja
Lech Wałęsa (2012)
Data i miejsce urodzenia

29 września 1943
Popowo

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Okres

od 22 grudnia 1990
do 22 grudnia 1995

Pierwsza dama

Danuta Wałęsa

Poprzednik

Wojciech Jaruzelski (w kraju) Ryszard Kaczorowski (na uchodźstwie)

Następca

Aleksander Kwaśniewski

Przewodniczący NSZZ „Solidarność”
Okres

od 17 września 1980
do 23 lutego 1991

Przynależność polityczna

NSZZ „Solidarność”

Następca

Marian Krzaklewski

Faksymile
Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Komandoria Missio Reconciliationis Odznaka Honorowa za Zasługi dla Województwa Warmińsko-Mazurskiego Kombatancki Krzyż Pamiątkowy „Zwycięzcom” (ZKRPiBWP) Krzyż Wielki Orderu Francisco de Miranda (Wenezuela) Prezydencki Medal Wolności (Stany Zjednoczone) Złoty Łańcuch Orderu Piusa IX Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia) Krzyż Wielki Orderu Łaźni (Wielka Brytania) Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Zasługi Republiki Włoskiej I Klasy (1951-2001) Order Królewski Serafinów (Szwecja) Order Słonia (Dania) Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii Krzyż Wielki Orderu Infanta Henryka (Portugalia) Wielki Łańcuch Orderu Wolności (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Węgierskiego Zasługi (cywilny) Order Państwa Republiki Turcji Krzyż Wielki Orderu Krzyża Południa (Brazylia) Krzyż Wielki Królewskiego Norweskiego Orderu Świętego Olafa Order Lwa Białego I klasy (Czechy) Krzyż Wielki Orderu Krzysztofa Kolumba (Dominikana) Order Księcia Jarosława Mądrego II klasy Order Krzyża Ziemi Maryjnej I Klasy (Estonia) Gwiazda Tysiąclecia Litwy (Litwa) Krzyż Wielki Orderu Świętego Michała od Skrzydła (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Korony Rumunii Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Lwa Niderlandzkiego (Holandia) Krzyż Wielki Klasy Specjalnej Orderu Zasługi RFN Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Chile) Medal Wschodniej Republiki Urugwaju
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Wiadomości w Wikinews

Lech Wałęsaⓘ (ur. 29 września 1943 w Popowie) – polski polityk i działacz związkowy, z zawodu elektryk. Czołowy opozycjonista w okresie PRL, współzałożyciel i pierwszy przewodniczący NSZZ „Solidarność”, w 1983 laureat Pokojowej Nagrody Nobla[1]. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1990–1995.

Pracując jako elektryk w Stoczni Lenina (obecnie Stocznia Gdańska), Lech Wałęsa został działaczem związkowym, za co był represjonowany przez władze PRL: poddany inwigilacji, zwolniony z pracy w 1976 i wielokrotnie aresztowany. W sierpniu 1980 odegrał kluczową rolę w negocjacjach, które doprowadziły do zawarcia porozumień sierpniowych – przełomowej ugody między strajkującymi pracownikami a rządem. Był współzałożycielem ruchu związkowego „Solidarność”. 17 września 1980 został wybrany na jego przewodniczącego.

Po wprowadzeniu 13 grudnia 1981 stanu wojennego w Polsce, gdy „Solidarność” została zdelegalizowana, Lech Wałęsa został ponownie aresztowany, a następnie internowany. Władze PRL chciały wykorzystać go jako szyld nowej „Solidarności” pod własną kontrolą, jednak Lech Wałęsa odmówił pertraktacji. Zwolniony z aresztu w listopadzie 1982, kontynuował swoją działalność jako przywódca podziemnej „Solidarności” aż do końca lat 80. W 1989 był jedną z kluczowych postaci obrad Okrągłego Stołu, które doprowadziły do częściowo wolnych wyborów parlamentarnych w czerwcu 1989 i do wyłonienia rządu kierowanego przez „Solidarność”.

W wyborach w 1990 Lech Wałęsa z powodzeniem kandydował na urząd Prezydenta RP, stając się pierwszym w historii prezydentem RP wybranym w wyborach powszechnych. Odegrał istotną rolę w transformacji ustrojowej Polski i jej przejściu od modelu tzw. bloku wschodniego do państwa liberalnego i wolnorynkowego. Jego popularność osłabła, a rola w polskiej polityce istotnie zmniejszyła się po tym, jak z niewielką stratą przegrał wybory prezydenckie w 1995.

Znany z dużej żywiołowości wystąpień, Lech Wałęsa na przestrzeni lat wytworzył swój charakterystyczny wizerunek m.in. poprzez noszenie w klapie marynarki wizerunku Matki Boskiej Częstochowskiej, a także poprzez używanie specyficznych zwrotów językowych, które przeniknęły trwale do języka polskiego jako tzw. wałęsizmy. W 2013 Andrzej Wajda wyreżyserował poświęcony mu film biograficzny Wałęsa. Człowiek z nadziei.

Od 1969 żonaty z Danutą Wałęsą, która służyła u jego boku jako pierwsza dama RP.

Tygodnik „Time” uznał go za Człowieka Roku 1981 oraz za jednego ze 100 najważniejszych ludzi stulecia (1999). Za swoją działalność otrzymał szereg odznaczeń państwowych, m.in. amerykański Prezydencki Medal Wolności, brytyjski Krzyż Wielki Orderu Łaźni oraz francuski Krzyż Wielki Orderu Legii Honorowej. Otrzymał tytuły doctora honoris causa wielu uczelni wyższych. Jego imieniem zostały nazwane ulice i place w różnych miejscach świata oraz port lotniczy w Gdańsku.

Od czasu przemian ustrojowych w Polsce pojawiały się zarzuty, że Lech Wałęsa współpracował z Służbą Bezpieczeństwa, organem policji politycznej w PRL.

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Jego rodzicami byli Bolesław Wałęsa (1908–1945, rolnik[2], z zawodu cieśla) i Feliksa z domu Kamieńska (1916–1975)[3]. Był ich czwartym dzieckiem. Pierworodna była Izabela (1934–2012), po niej urodzili się jeszcze Edward (ur. 1937) i Stanisław (ur. 1939). Po śmierci Bolesława (16 czerwca 1945) głową rodziny został stryj Lecha Wałęsy (młodszy brat ojca) Stanisław, który pojął Feliksę za żonę w 1946. Z tego związku przyszło na świat troje dzieci: Tadeusz (ur. 1946), Zygmunt (ur. 1948) i Wojciech (1951–1988)[4].

W 1950 rozpoczął naukę w szkole podstawowej. W 1959 rozpoczął naukę w Zasadniczej Szkole Zawodowej w Lipnie. Należał do Związku Młodzieży Socjalistycznej i Związku Młodzieży Wiejskiej oraz do Ligi Przyjaciół Żołnierza[5]. W czerwcu 1961 ukończył tę szkołę[6], z ogólną oceną dostateczną i bardzo dobrą za sprawowanie. Na 18 wykładanych przedmiotów, tylko z trzech miał ocenę wyższą niż dostateczną, a mianowicie: matematyka – dobry; przysposobienie sportowe – bardzo dobry i gospodarka przedsiębiorstwem – dobry[7]. W latach 1961–1967 pracował jako elektryk (samochodowy i ciągnikowy) oraz konserwator urządzeń elektrycznych w Państwowym Ośrodku Maszynowym w Łochocinie. Od 1963 do 1965 odbywał ponadto zasadniczą służbę wojskową[6] w jednostce wojskowej w Koszalinie[3]. Elew Szkoły Podoficerów i Młodszych Specjalistów Wojsk Łączności nr 10 w Świeciu którą ukończył ze stopniem kaprala[8]. 30 maja 1967 złożył podanie o pracę w Stoczni Gdańskiej im. Lenina i 2 czerwca został zatrudniony jako elektryk okrętowy[9].

Lata 70. XX wieku

W grudniu 1970 był jednym z przywódców strajku w swoim zakładzie pracy, wchodząc w skład komitetu strajkowego. Miesiąc później wszedł w skład rady oddziałowej związku zawodowego metalowców oraz został społecznym inspektorem pracy. Brał udział w rozmowach pracowników Stoczni Gdańskiej z I sekretarzem Komitetu Cenralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Edwardem Gierkiem[6].

W 1976 został zwolniony z pracy za publiczną krytykę koncesjonowanych organizacji związkowych. Do 1980 zatrudniony najpierw jako elektromechanik w Gdańskich Zakładach Mechanizacji Budownictwa ZREMB i następnie w Zakładzie Robót Elektrycznych Elektromontaż w Gdańsku[10]. W 1978 zaangażował się w działalność Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. Był członkiem redakcji „Robotnika Wybrzeża”, współpracował z Komitetem Samoobrony Społecznej „KOR”. W latach 70. był przesłuchiwany i zatrzymywany przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa[6].

Pierwsza „Solidarność”

Lech Wałęsa w czasie strajku w sierpniu 1980 w Stoczni Gdańskiej

W sierpniu 1980 brał udział w organizowaniu zaplanowanego przez Bogdana Borusewicza strajku w Stoczni Gdańskiej. 14 sierpnia dołączył do inicjujących w tym zakładzie protest Jerzego Borowczaka, Bogdana Felskiego i Ludwika Prądzyńskiego. Po przemówieniu do dyrektora Stoczni Gdańskiej Klemensa Gniecha, w którym przypomniał o swoim zwolnieniu, wszedł w skład komitetu strajkowego, a następnie stanął na jego czele[11]. Po tym jak władze zgodziły się na główne postulaty (podwyższenie pensji, a także na tablicę upamiętniającą ofiary wydarzeń grudniowych i przywrócenie zwolnionych pracowników), Lech Wałęsa ogłosił przegłosowaną decyzję komitetu strajkowego o zakończeniu protestu. Jeszcze tego samego dnia, po konsultacji m.in. z przedstawicielami innych zakładów pracy, ogłosił strajk solidarnościowy, a następnego został przewodniczącym Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego[12]. 31 sierpnia 1980 z ramienia MKS podpisał z delegacją rządową pod przewodnictwem wicepremiera Mieczysława Jagielskiego gdańskie porozumienia sierpniowe. Podpis złożył charakterystycznym dużym długopisem z wizerunkiem papieża Jana Pawła II[13].

Lech Wałęsa został przywrócony do pracy w Stoczni Gdańskiej. 17 września 1980 stanął na czele nowo utworzonej Krajowej Komisji Porozumiewawczej, organu koordynującego założonego na bazie MKS ogólnopolskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. W 1981 został wybrany najpierw na przewodniczącego zarządu Regionu Gdańskiego, a następnie – na pierwszym Krajowym Zjeździe Delegatów w Gdańsku – na pierwszego przewodniczącego NSZZ „S”, otrzymując już w pierwszej turze około 55% głosów i pokonując tym samym Andrzeja Gwiazdę, Mariana Jurczyka i Jana Rulewskiego[14]. Prowadzony w latach 1980–1981 przez Lecha Wałęsę związek zawodowy przekształcił się w masowy ruch społeczno-polityczny, liczący w szczytowym okresie około 10 mln członków, wokół którego powstawały organizacje satelickie, m.in. NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” i Niezależne Zrzeszenie Studentów.

Internowanie i Nagroda Nobla

Lech Wałęsa (sierpień 1980)

13 grudnia 1981 gen. Wojciech Jaruzelski wprowadził stan wojenny. W nocy tego dnia decyzję nakazującą wyjazd do Warszawy, przekazaną do Gdańska przez Mieczysława Rakowskiego, ogłosili Lechowi Wałęsie w jego mieszkaniu wojewoda gdański Jerzy Kołodziejski i I sekretarz komitetu wojewódzkiego PZPR Tadeusz Fiszbach[15]. Pierwszego dnia stanu wojennego, w godzinach wieczornych, za zgodą władz, z Lechem Wałęsą spotkali się przedstawiciele Kościoła w osobach arcybiskupa Bronisława Dąbrowskiego i księdza Alojzego Orszulika[16]. Przewodniczącego zdelegalizowanej NSZZ „S” przewieziono najpierw do ośrodka rządowego w Chylicach, później osadzono w Otwocku Wielkim, a następnie w Arłamowie (od 11 maja 1982). Decyzję o internowaniu datowano na dzień 26 stycznia 1982. Władze chciały wykorzystać Lecha Wałęsę jako szyld nowej „Solidarności” pod kontrolą SB, jednak odmówił on z nimi rozmów[17]. Został zwolniony 14 listopada 1982[6]. O zwolnieniu ostatecznie przesądziła opinia gen. Czesława Kiszczaka, który z upoważnienia gen. Wojciecha Jaruzelskiego prowadził rozmowy z Lechem Wałęsą podczas jego internowania[18].

Od czasu zwolnienia przez kolejne lata objęty był dozorem milicyjnym i inwigilowany przez funkcjonariuszy służb specjalnych. Władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej traktowały go jako „osobę prywatną”[19]. Lech Wałęsa do końca lat 80. pozostawał przywódcą zdelegalizowanej NSZZ „S”. Utrzymywał liczne kontakty z zakonspirowanymi strukturami związku[6], m.in. już w kwietniu 1983 spotkał się z przedstawicielami Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej[20].

Lech Wałęsa rozdający autografy podczas strajku (1980)

5 października 1983 Komitet Noblowski ogłosił decyzję o przyznaniu mu Pokojowej Nagrody Nobla. W uzasadnieniu wskazano m.in.:

Działania Lecha Wałęsy charakteryzowały się determinacją w dążeniu do rozwiązania problemów jego kraju poprzez negocjacje i współpracę, bez uciekania się do przemocy. Lech Wałęsa próbował zapoczątkować dialog między organizacją, którą reprezentuje – „Solidarnością” – a władzami. Komitet uznaje Wałęsę za wyraziciela tęsknoty za wolnością i pokojem, która – mimo nierównych warunków – istnieje niepokonana we wszystkich narodach świata. W czasach, w których odprężenie i pokojowe rozwiązywanie konfliktów są bardziej potrzebne niż kiedykolwiek wcześniej, wysiłek Wałęsy jest zarówno natchnieniem, jak i przykładem[21].

Nagrodę w jego imieniu odebrała żona Danuta Wałęsa wraz z trzynastoletnim wówczas synem Bogdanem, zaś przemówienie Lecha Wałęsy odczytał Bohdan Cywiński. Przywódcy nielegalnej „Solidarności” władze komunistyczne uniemożliwiły wyjazd do Oslo, odmawiając wydania paszportu[21].

W 1986 Lech Wałęsa współtworzył jawną Tymczasową Radę „S”, a rok później zakładał i stanął na czele półlegalnej Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność”.

10 października 1986 Lech Wałęsa zaapelował do władz Stanów Zjednoczonych o zniesienie sankcji gospodarczych nałożonych na Polskę po wprowadzeniu stanu wojennego.

18 października 1986 Kazimierz Barcikowski i Stanisław Ciosek spotkali się z przedstawicielami środowisk katolickich Andrzejem Święcickim, Jerzym Turowiczem i Andrzejem Wielowieyskim. Tematem rozmowy była m.in. propozycja władz, by Lech Wałęsa wszedł do Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa (przewodniczącym RP był Wojciech Jaruzelski). Inicjatywa nie odniosła sukcesu[22].

W 1988 Lech Wałęsa brał udział w organizowaniu strajku w Stoczni Gdańskiej, gdzie w latach 1983–1990 formalnie był zatrudniony na stanowisku elektryka[3].

Okrągły Stół

 Osobny artykuł: Rozmowy w Magdalence.
Lech Wałęsa i 41. prezydent Stanów Zjednoczonych, George H.W. Bush w lipcu 1989

Strajk ten został zakończony ugodą z rządem i rozpoczęciem rozmów Okrągłego Stołu. Wałęsa był współtwórcą porozumień Okrągłego Stołu, czyli nieformalnym przywódcą tzw. społecznej części uczestników tych rozmów i oficjalnie jej głównym koordynatorem. Był też współzałożycielem Komitetu Obywatelskiego przy przewodniczącym NSZZ „Solidarność”.

Lech Wałęsa 31 sierpnia 1988 podczas spotkania z generałem Czesławem Kiszczakiem osiągnął porozumienie w sprawie rozpoczęcia obrad rządu z opozycją w zamian za wygaszenie zorganizowanej przez „Solidarność” fali strajków. Rozmowy okrągłego stołu rozpoczęły się 6 lutego 1989, a zakończyły 5 kwietnia 1989. W ich wyniku możliwa była zmiana Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wybory parlamentarne w czerwcu 1989. Komitet Obywatelski zdobył w wyborach w 1989 99 ze 100 mandatów w Senacie i wszystkie z 35% pochodzących z wolnego wyboru miejsc w Sejmie. W sierpniu 1989 zorganizował spotkanie z przewodniczącymi Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego, zawiązując w Sejmie koalicję, która utworzyła następnie rząd Tadeusza Mazowieckiego, pierwszy niekomunistyczny rząd w powojennej Polsce.

Lech Wałęsa i George H.W. Bush podczas prywatnego spotkania, listopad 1989

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

W przeprowadzonych w dwóch turach w listopadzie i grudniu 1990 wyborach powszechnych wybrany został na urząd Prezydenta RP. 22 grudnia 1990 złożył przed Zgromadzeniem Narodowym przysięgę prezydencką:

„Obejmując urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, przysięgam uroczyście Narodowi Polskiemu, że postanowieniom Konstytucji wierności dochowam, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, suwerenności i bezpieczeństwa państwa. Przysięgam, że dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem. Tak mi dopomóż Bóg.”

Sprawował urząd do 22 grudnia 1995.

Lech Wałęsa (1990)
 Osobny artykuł: Skład Kancelarii Prezydenta Lecha Wałęsy.

W dniach 4–6 lutego 1991 odwiedził Watykan i Włochy. 15 lutego w Wyszehradzie rozmawiał z prezydentem Czechosłowacji i premierem Węgier. W marcu jako nowo wybrany prezydent III Rzeczypospolitej odwiedził Stany Zjednoczone i spotkał się z działaczami oraz przywódcami Kongresu Polonii Amerykańskiej w Waszyngtonie, Chicago i wielu innych centrach licznej ludności polskiej[23]. 22 maja 1991 jako pierwszy w historii prezydent Polski złożył wizytę w utworzonym po drugiej wojnie światowej Izraelu.

4 lutego 1992 był w Strasburgu z wizytą w Radzie Europy. W marcu, w czasie wizyty w Niemczech, wysunął dla państw Europy Środkowej alternatywną wobec Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego i Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej koncepcję NATO-bis i EWG-bis. W maju 1992 Lech Wałęsa podpisać miał w Moskwie układ wycofujący wojska Układu Warszawskiego z Polski, umożliwiający jednak Rosjanom zakładanie w bazach polsko-rosyjskich spółek mieszanych (warunek ten odrzucony został sprzeciwem rządu Jana Olszewskiego). Ostateczna wersja umowy wspominała o „podejmowaniu działań na rzecz współpracy”[potrzebny przypis]. Kilkanaście dni później, w kilka godzin po opublikowaniu tak zwanej listy Macierewicza, Lech Wałęsa aktywnie przyczynił się do przyspieszenia odwołania rządu Jana Olszewskiego. W październiku tego samego roku podpisał Małą Konstytucję. W 1993 był inicjatorem założenia Bezpartyjnego Bloku Wspierania Reform. W maju tego samego roku rozwiązał Sejm i Senat wskutek uchwalenia wotum nieufności dla rządu Hanny Suchockiej[24].

Lech Wałęsa przegrał obie tury wyborów prezydenckich, przeprowadzonych 5 i 19 listopada 1995, z Aleksandrem Kwaśniewskim.

Działalność po prezydenturze

Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski podczas obchodów 25-lecia NSZZ „Solidarność”

W 1995 założył pozarządową organizację Fundacja „Instytut Lecha Wałęsy”. W 1997 utworzył partię polityczną Chrześcijańska Demokracja III Rzeczypospolitej Polskiej i został jej przewodniczącym. W wyborach parlamentarnych w tym samym roku jego ugrupowanie startowało z list Akcji Wyborczej Solidarność, która odniosła zwycięstwo (część członków ChDRP uzyskała mandaty, większość z nich po niedługim czasie opuściła tę partię). W późniejszym okresie Lech Wałęsa krytycznie oceniał AWS. W 2000 ponownie przegrał wybory prezydenckie, otrzymując śladowe poparcie (1,01% głosów, dało to 7. miejsce spośród 12 kandydatów), po którym ogłosił ostateczne odejście na polityczną emeryturę. Ustąpił wówczas z funkcji szefa ChDRP, zostając honorowym przewodniczącym partii. W 2001 w jej imieniu zawarł porozumienie z liderem partii Forum Obywatelskie Januszem Tomaszewskim, powołując komitet Forum Obywatelskie Chrześcijańska Demokracja, który w wyborach parlamentarnych w tym samym roku wystawił kandydatów do Senatu (do Sejmu członkowie ChDRP startowali głównie z list Platformy Obywatelskiej), a Lech Wałęsa przewodził mu honorowo. W 2003 jego ChDRP została wykreślona z rejestru, jednak w 2004 z wniosku m.in. Lecha Wałęsy została zarejestrowana ponownie i wystartowała do Parlamentu Europejskiego z list Narodowego Komitetu Wyborczego Wyborców, kierowanego przez Macieja Płażyńskiego (z ramienia tego komitetu startował także syn Lecha Wałęsy, Jarosław).

W 2004 Lech Wałęsa otrzymał Dyplom Specjalny Ministerstwa Spraw Zagranicznych za wybitne zasługi dla promocji Polski w świecie.

W lutym 2005 napisał list otwarty na temat rozgłośni katolickiej Radia Maryja – oskarżył ją o spiskowe teorie na temat III RP, antysemityzm i ksenofobię. Bodźcem do tego działania stało się oskarżenie Lecha Wałęsy na antenie Radia Maryja o współpracę ze Służbą Bezpieczeństwa pod pseudonimem „Bolek”, z powodu której atakowany był ze strony niektórych środowisk prawicy.

Lech Wałęsa otrzymujący Statuę Wolności od Bogdana Węgrzynka podczas Parady Pułaskiego, Manhattan (2005)

Lech Wałęsa w 2005 początkowo przychylnie odnosił się do planów powstania Partii Demokratycznej, jednak ostatecznie ogłosił poparcie dla Platformy Obywatelskiej i kandydatury Donalda Tuska w wyborach prezydenckich[25]. Popierał PO także w każdych kolejnych wyborach; od 2005 do partii tej należy jego syn Jarosław (w latach 2005–2009 poseł na Sejm, od 2009 eurodeputowany).

16 listopada 2005 uzyskał decyzją Instytutu Pamięci Narodowej status pokrzywdzonego przez służby bezpieczeństwa PRL i zapowiedział walkę na drodze sądowej z osobami oskarżającymi go o działalność agenturalną.

22 sierpnia 2006 zapowiedział wystąpienie z „Solidarności”, gdyż uznał, że związek pod przewodnictwem Janusza Śniadka za bardzo zaangażował się w poparcie Prawa i Sprawiedliwości i braci Kaczyńskich. Decyzję rozważał już w 2005, kiedy polecił opłacenie składek członkowskich tylko do końca roku (składki opłacał wówczas w jego imieniu Jerzy Borowczak). Formalnie pozostał członkiem związku, będąc jedynie zawieszonym w prawach[26].

11 czerwca 2007 Sąd Okręgowy w Gdańsku orzekł, iż Lech Wałęsa naruszył dobra osobiste Krzysztofa Wyszkowskiego, nazywając go między innymi „małpą z brzytwą”, „wariatem” i „chorym debilem”. 19 czerwca 2007 na swojej stronie internetowej napisał komentarz, w którym nazwał ówczesnego prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego „s...synem”, zaś w programie publicystycznym Kropka nad i na antenie telewizji TVN24 podtrzymał to zdanie. 24 września 2008 Sąd Okręgowy w Gdańsku podtrzymał wyrok z 11 czerwca 2007, iż Lech Wałęsa naruszył dobra osobiste Krzysztofa Wyszkowskiego. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w marcu 2011 prawomocnie orzekł, że Krzysztof Wyszkowski ma przeprosić byłego prezydenta za wypowiedź w telewizji z 16 listopada 2005, w której nazwał Lecha Wałęsę tajnym współpracownikiem SB o pseudonimie „Bolek”[27].

Lech Wałęsa (pierwszy z prawej) podczas uroczystości zaprzysiężenia Bronisława Komorowskiego przed Zgromadzeniem Narodowym (2010)

W wyborach prezydenckich w 2010 poparł Bronisława Komorowskiego (uczynił to także wcześniej w wewnętrznych prawyborach w PO).

12 kwietnia 2012 Sąd Apelacyjny w Gdańsku orzekł prawomocnie, że Lech Wałęsa ma przeprosić Ryszarda Czarneckiego za naruszenie dóbr osobistych[28].

16 maja 2012 w wywiadzie dla Radia ZET Lech Wałęsa wyraził opinię, że premier Donald Tusk powinien zastosować siłowe rozwiązania wobec związkowców z NSZZ „Solidarność” protestujących przeciwko reformie systemu emerytalnego, powiedział między innymi: Gdybym był Tuskiem, kazałbym pałować Solidarność. Sam bym spałował Dudę[29]. Wyjaśnił potem, że chciał tą wypowiedzią spowodować u działaczy związku refleksję, aby później nie zakłócili przebiegu rozgrywanych w Polsce piłkarskich mistrzostw Euro 2012, nie będąc faktycznie zwolennikiem używania pałek policyjnych wobec związkowców[30]. W 2014 Lech Wałęsa zapowiedział wspieranie inicjatyw „Solidarności”, które będą pozytywnie przez niego oceniane[31].

Lech Wałęsa przemawia podczas VIII Europejskiego Forum Gospodarczego, Łódź, październik 2015

10 listopada 2015 Lech Wałęsa pojawił się na konferencji założonej przez siebie partii ChDRP, zapowiadającej reaktywację jej działalności. Powołał też wiceprzewodniczących i rzecznika ugrupowania[32]. Partia nie podjęła jednak ponownie szerszej działalności. W 2016 Lech Wałęsa nawiązał bliską współpracę z PO[33] i Unią Europejskich Demokratów[34]. Ponadto od 2016 do 2018 odbywał cykl spotkań otwartych w polskich miastach pod nazwą „Porozmawiajmy o Polsce”, współorganizowanych przez Komitet Obrony Demokracji.

W maja 2017 została zarejestrowana Fundacja im. Lecha Wałęsy (jej prezesem został Krzysztof Pusz)[35].

23 czerwca 2018 Lech Wałęsa reaktywował Komitet Obywatelski, mający na celu działanie na rzecz rzetelności przeprowadzenia wyborów mających się odbyć w Polsce w latach 2018–2019. W jego skład weszło kilkadziesiąt osób: byli i obecni politycy (głównie byli działacze opozycji w PRL, jak również przedstawiciele PO, Nowoczesnej, UED, Stronnictwa Demokratycznego i Domu Wszystkich Polska oraz byli lewicowi marszałkowie Sejmu), a także osoby związane z nauką i kulturą, prawnicy oraz duchowni[36].

Lech Wałęsa podczas kongresu Europejskiej Partii Ludowej, Warszawa 2009

Na arenie międzynarodowej

Podczas uroczystego otwarcia Zimowych Igrzysk Olimpijskich 2002 w Salt Lake City reprezentował Europę, niosąc flagę olimpijską u boku sławnych przedstawicieli pozostałych kontynentów. W czerwcu 2004 jako pełnomocnik prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego reprezentował władze polskie na pogrzebie byłego prezydenta Stanów Zjednoczonych Ronalda Reagana. Pod koniec 2004 poparł publicznie pomarańczową rewolucję na Ukrainie – jego widok na wiecu na kijowskim Majdanie wywołał euforię tłumów. Próbował mediować pomiędzy skłóconymi stronami – obozem Wiktora Juszczenki i Wiktora Janukowycza, lecz obóz tego drugiego odrzucił jego próby mediacji na samym starcie. W kwietniu 2005 na zaproszenie prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego wziął udział w delegacji władz polskich na pogrzebie papieża Jana Pawła II. Wówczas z inicjatywy Tadeusza Mazowieckiego doszło do pierwszej od czasu wyborów z 1995 rozmowy obu prezydentów i gestu pojednania między nimi. W październiku 2008 przy poparciu rządu Donalda Tuska, pomimo sprzeciwu prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, Lech Wałęsa został członkiem nowo utworzonej 12-osobowej grupy refleksyjnej Unii Europejskiej, określanej jako „Rada Mędrców”. Grupa, której powołanie zaproponował prezydent Francji Nicolas Sarkozy, miała się zająć rozpatrywaniem fundamentalnych zagadnień wymagających zmian i decyzji politycznych w niedalekiej przyszłości, w tym globalizacją, zmianami klimatycznymi, imigracją, rynkiem pracy[37].

Od 2014 przyznawana jest Nagroda Solidarności, nosząca imię Lecha Wałęsy.

Odznaczenia i wyróżnienia

Ordery i odznaczenia

Herb przydzielony Lechowi Wałęsie przez Urząd Heraldyczny Królestwa Szwecji z okazji nadania Królewskiego Orderu Serafinów. Według intencji projektanta, Adama Heymowskiego, nawiązuje do polskich barw narodowych i do herbu Gdańska. Jeden z krzyży zastąpiony został lilią, symbolizującą Matkę Boską Częstochowską

Lech Wałęsa z tytułu wyboru na urząd Prezydenta RP stał się kawalerem, wielkim mistrzem orderu i przewodniczącym kapituł Orderu Orła Białego oraz Orderu Odrodzenia Polski.

Został także uhonorowany m.in. następującymi orderami i odznaczeniami zagranicznymi:

Wyróżnienia i nagrody

Doktoraty honoris causa

1981) Alliance College (Cambridge Springs), (1981) Uniwersytetu Columbia (Nowy Jork), (1981) Katolickiego Uniwersytet w Lowanium, (1981) Providence College, (1982) MacMurray College (Illinois), (1982) Uniwersytetu Notre Dame, (1982) Uniwersytetu St. Denis, (1982) Uniwersytetu Seton Hall, (1983) Uniwersytetu Paryskiego, (1983) Uniwersytetu Harvard, (1984) Uniwersytet Fordham, (1984) Uniwersytetu Dundee (Szkocja), (1989) Uniwersytetu McMastera (Hamilton), (1989) Uniwersytetu Simona Frasera, (1990) Uniwersytetu Gdańskiego[54], (1990) Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, (1996) Uniwersytetu Stanowego Connecticut, (1996) Uniwersytetu Anahuac del Sur (Meksyk), (1997) Uniwersytetu del San Salvador (Buenos Aires), (1997) Uniwersytetu Mendoza (Argentyna), (1997) Uniwersytetu Meiji w Tokio, (1997) Uniwersytetu Korei (honorowy prof.), (1998) Westminster College (Fulton), (1998) Uniwersytetu Lynn (Miami), (1999) Uniwersytetu Gannon (Erie), (1999) University of Hawaii (Honolulu), (2000) Lewis and Clark College, (2000) Middelbury College VM, (2001) Portland (Oregon), (2001) Pontificia Universidad Catolica Madre Y Maestra (Santiago de los Caballeros, Republica Dominicana), (2001) St. Ambrose University (Davenport, Iowa), (2001) Ramapo College of New Jersey (Mahwah, NJ), (2002) University of North Carolina at Charlotte (NC), (2005) Uniwersytetu Quebec w Trois-Rivieres (Kanada), (2011) Uniwersytetu Europejskiego w Madrycie, (2011) Uniwersytetu Opolskiego, (2018) Uniwersytetu Cesario Vallejo w Peru.

Lech Wałęsa i profesor Adam Skorek (2005)

Pozostałe

Za działalność dla dobra publicznego, dobrosąsiedzkich stosunków i pokoju Lech Wałęsa został odznaczony poprzez przyznaną przez Zarząd Krajowy Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Społecznego „Misja Pojednania” (powołanego w wyniku historycznego spotkania i pojednania się w 1993 obrońców Westerplatte i marynarzy z pancernika Schleswig-Holstein) Komandorię Missio Reconciliationis.

Jako pierwszy Polak zdobył w 1981 tytuł Człowieka Roku magazynu „Time”. Dnia 10 lutego 1995 wyróżniony został Pierścieniem Hallera, nagrodą przyznawaną przez Ligę Morską (I edycja). W 1995 otrzymał tytuł Człowiek Roku tygodnika „Wprost”. Jest laureatem statuetki Nagrody Humanitarnej VICTORIA, którą odebrał w świdnickiej katedrze, a także Nagrody Kisiela w 2005 oraz nagrody Galileo 2000 (w 2007)[55]. W 1990 został mu przyznany tytuł honorowego obywatela Białegostoku, Radomia, Krakowa i Lipna[56][57]. 17 lipca 1996 wyróżniony został honorowym tytułem Przyjaciel Ludzi Bezdomnych, nadawanym przez twórcę Monaru – Marka Kotańskiego. Funkcjonuje również Stowarzyszenie imienia Lecha Wałęsy.

Rzeźba przedstawiająca Lecha Wałęsę, autor Giennadij Jerszow. Portret został stworzony w Gdańsku w 2013 roku

W 1991 z rąk królowej brytyjskiej Elżbiety II otrzymał godność Honorowego Członka Orderu Łaźni (Honorary Member of the Most Honourable Order of the Bath; obywatele brytyjscy otrzymują przy nadaniu tego orderu osobiste szlachectwo, ale nie odnosi się to do cudzoziemców).

W 1993 z okazji udekorowania szwedzkim odznaczeniem – Orderem Królewskim Serafinów nadano mu herb mający zastosowanie wyłącznie do celów orderowych[58].

W 2005 otrzymał Nagrodę Specjalną Zarządu Konfederacji Lewiatan, przyznawaną osobom wybitnie zasłużonym na polu kultury, polityki, nauki, życia publicznego i gospodarki[59].

24 maja 2007 otrzymał tytuł Honorowego Obywatela miasta stołecznego Warszawy. Dyplom z rąk prezydent Hanny Gronkiewicz-Waltz oraz przewodniczącej Rady Miasta Ewy Malinowskiej-Grupińskiej odebrał 31 lipca 2007, w przeddzień rocznicy wybuchu powstania warszawskiego.

W 2007 został dożywotnim członkiem FOSE – Przyjaciele Skautingu w Europie. Oficjalnego przyjęcia do FOSE dokonał Jørgen Rasmussen, prezes Europejskiej Fundacji Skautowej[60]. 8 kwietnia 2008 – jako pierwszemu – Rada Polskiej Fundacji Katyńskiej nadała mu Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej[61]. W 2008 otrzymał Odznakę Honorową za Zasługi dla Województwa Warmińsko-Mazurskiego (nr 129)[62]. 14 kwietnia 2008 podczas spotkania z mieszkańcami w sali gimnazjum nr 23 w Oliwie, grupa inicjatywna powołania rady Osiedla w Oliwie „Rada Oliwy” uhonorowała najsłynniejszego mieszkańca dzielnicy, Lecha Wałęsę, „Oliwskim Paszportem”[63]. 20 kwietnia 2009 odebrał przyznany mu 8 września 2008 tytuł honorowego obywatela Szczecina[64].

9 czerwca 2009 otrzymał Medal im. Ernsta Reutera, będący najwyższym odznaczeniem miasta Berlina dla osobistości, które w szczególny sposób angażowały się na rzecz demokracji i praw człowieka. 16 listopada tego samego roku odebrał tytuł honorowego obywatela Mławy[65], natomiast dwa dni później, tytuł honorowego obywatela Poznania[66]. 10 wrzenia 2010 odebrał przyznany mu w sierpniu 2008 tytuł honorowego obywatela Zielonej Góry[67]. 11 października 2010 odebrał przyznany mu rok wcześniej tytuł honorowego obywatela Opola[68].

Tablica upamiętniająca Lecha Wałęsę przy ulicy Długie Pobrzeże w Gdańsku (nad brzegiem Motławy, obok Zielonej Bramy)

W 2011 w uznaniu zasług wniesionych na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości został wyróżniony Kombatanckim Krzyżem Pamiątkowym „Zwycięzcom”, nadanym przez Zarząd Główny Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych[69]. 11 lutego tego samego roku Lech Wałęsa został uhonorowany nadaniem imienia tulipanom „Lech Wałęsa”. Tulipan został wyhodowany przez Marax Tulips VOF z siedzibą Hem w Holandii i wpisany przez Królewskie Stowarzyszenie Hodowców Cebul Kwiatowych do Międzynarodowego Rejestru Hodowców Tulipanów. W tym samym roku otrzymał także za „życiowe poświęcenie sprawom wolności” nagrodę im. Ronalda Reagana (Ronald Reagan Centennial Freedom Award). Gratulacje laureatowi przekazała wdowa po byłym prezydencie USA, Nancy Reagan[70]. 16 grudnia 2011 został przyznany mu tytuł honorowego obywatela Elbląga[71].

10 września 2012 w uznaniu wybitnych zasług zarząd Stowarzyszenia Kucharzy Polskich przyznał Lechowi Wałęsie Honorowe Członkostwo SKP-Legitymację nr 1[72]. 15 grudnia 2013 odebrał tytuł honorowego obywatela gminy Brudzeń Duży[73].

30 marca 2014 odebrał tytuł honorowego obywatela włoskiego Palermo[74].

Pierwszy terminal portu lotniczego im. Lecha Wałęsy w Gdańsku (2009)

Został również laureatem specjalnej Międzynarodowej Nagrody Al Idrissi.

Upamiętnienie

W Gdańsku od 2004 działa port lotniczy im. Lecha Wałęsy. Place i ulice Lecha Wałęsy znajdują się w Stanach Zjednoczonych (w Glen Cove, a w przeszłości także w San Francisco), w Kanadzie (Mississauga) czy we Francji (Arras, Le Kremlin-Bicêtre, Nicea, Paryż, Rosny-sous-Bois). Ponadto jest patronem ronda w Gnieźnie, ulicy w Zgorzale na Kaszubach (od 2009), Bieszczadzkiego Zespołu Szkół Zawodowych w Ustrzykach Dolnych (od 2012)[75] czy też szkoły w Toronto. 19 marca 2008 został wyróżniony odwzorowaniem w granicie podpisu w nawierzchnię ulicy Długiej w Bydgoszczy (tzw. Bydgoskie Autografy). 5 czerwca 2009 został uhonorowany pomnikiem w Alei Polskich Noblistów w Parku Natury w Odolanowie.

Plakat wyborczy Lecha Wałęsy z wyborów prezydenckich w 1990

Wyniki wyborcze

Wybory Komitet wyborczy Organ Okręg Wynik
1990 Ogólnopolski KW Lecha Wałęsy Prezydent RP – 6 569 889 (39,96%)[76]
10 622 696 (74,25%)T[77]
1995 Ogólnopolski KW Lecha Wałęsy Prezydent RP – 5 917 328 (33,11%)[78]
9 058 176 (48,28%)N[79]
2000 KW Kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej Lecha Wałęsy 		Prezydent RP – 178 590 (1,01%)N[80]

Życie prywatne

8 listopada 1969 poślubił Danutę z domu Gołoś[81]. Razem mają ośmioro dzieci: Bogdana (ur. 1970), Sławomira (ur. 1972), Przemysława (1974–2017[82]), Jarosława (ur. 1976), Magdalenę (ur. 1979), Annę (ur. 1980), Marię Wiktorię (ur. 1982) i Brygidę (ur. 1985)[83]. Według relacji, wcześniej miał zostać także ojcem Grzegorza (1963–1967), którego matką była Wanda Lewandowska[84] (nie potwierdził jednak tego faktu).

Od czasu strajku w Stoczni Gdańskiej z sierpnia 1980 Lech Wałęsa w miejscach publicznych pokazuje się z charakterystycznym znaczkiem wpiętym w klapę marynarki. Przedstawia on wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej. Przez wiele lat był to ten sam egzemplarz wykonany z plastiku, podarowany mu przez nieznaną kobietę. W 2009 został wymieniony na egzemplarz z metalu[85].

27 lutego 2008 został poddany zabiegowi operacyjnemu w klinice Methodist DeBakey Heart and Vascular Center w Houston. Wszczepiono mu wówczas dwukomorowy rozrusznik-defibrylator oraz stent[86].

W 1984 wydał wielokrotnie wznawianą i tłumaczoną autobiografię Droga nadziei. W 2007 ukazała się jego książka Lech Wałęsa. Moja III RP. Straciłem cierpliwość, a w 2008 nowa obszerna autobiografia Wałęsa. Droga do prawdy. Autobiografia[87]. W 2017 ukazał się wywiad rzeka z Lechem Wałęsą przeprowadzony przez Andrzeja Bobera i Cezarego Łazarewicza pt. Ja. Rozmowa z Lechem Wałęsą.

Lech Wałęsa aktywnie działa w społeczności internetowej. Posiada specjalny numer GG: 1980 (od 2006)[88]. Prowadził blogi, m.in., w serwisach mojageneracja.pl[89] i blog.pl[90]. Prowadził również mikroblog w serwisie blip.pl[91]. Po zamknięciu serwisu blip.pl przeniósł swoje wpisy na mikroblog portalu wykop.pl[92][93]. W marcu 2016 Lech Wałęsa postanowił zakończyć prowadzenie mikrobloga na portalu wykop.pl i przenieść się na portal Facebook[94][95]. W czerwcu tego samego roku założył także profil na portalu Twitter[96][97]. Od maja 2018 posiada konto na portalu Instagram[98][99].

Kultura masowa

Lech Wałęsa i Piotr Najsztub na Przystanku Woodstock (2009)
  • Postać Lecha Wałęsy była inspiracją dla piosenki „New Year’s Day” irlandzkiej grupy U2, nawiązując do rozstania internowanego na początku lat 80. Lecha Wałęsy z rodziną.
  • Sylwetka Lecha Wałęsy znalazła się w kilku światowej sławy teledyskach, m.in. Michaela Jacksona („Man in the Mirror”) lub The Scorpions („Wind of Change”). Na obu widać Lecha Wałęsę z końca lat 80.
  • Do osoby Lecha Wałęsy odnosi się utwór „100 000 000”, opublikowany na albumie Spalaj się! (1993) Kazika oraz Na żywo, ale w studio (1994) grupy Kazik na Żywo. Tekst opisuje rozmowę robotników, którzy nie szczędzą krytycznych uwag pod adresem prezydenta Lecha Wałęsy, skoncentrowanych głównie na niespełnionej obietnicy przedwyborczej (Lech Wałęsa obiecał powszechne uwłaszczenie obywateli poprzez rozdanie każdej dorosłej osobie po 100 000 000 złotych sprzed denominacji, w formie bonu prywatyzacyjnego[100]). W refrenie wykrzykiwane są słowa: Wałęsa, dawaj moje sto milionów, Wałęsa, dawaj nasze sto milionów. Na albumie Na żywo, ale w studio wydano także kontynuację utworu, zatytułowaną „300 000 000”.
  • Do osoby Lecha Wałęsy odnosi się refren utworu zespołu Big Cyc pt. „Ostry dyżur” wydanej w albumie pt. Wojna plemników. Tekst opisuje fatalną sytuację w polskiej służbie zdrowia, która jest porównywana do Lecha Wałęsy[101]. Oczywistą aluzją do Lecha Wałęsy („elektryka ze Stoczni Gdańskiej”) jest również inna piosenka tej grupy pt. „Nie wierzcie elektrykom” z albumu z 1991 o takim samym tytule Nie wierzcie elektrykom. Wizerunek Lecha Wałęsy oraz jego wyuczony zawód został umieszczony na okładce, na której umieszczona jest karykatura prezydenta ubranego w koszulkę z wielką literą „S”, przypominającą tę Supermana, i znaczkiem „Playboya” w klapie marynarki[102].
  • W 2013 Andrzej Wajda ukończył film biograficzny o Lechu Wałęsie pt. Wałęsa. Człowiek z nadziei. Premiera tego filmu miała miejsce 21 września 2013 w Teatrze Narodowym w Warszawie.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ The Nobel Peace Prize 1983. nobelprize.org. [dostęp 2 stycznia 2010]. (ang.).
  2. ↑ Andrzej Brzeziecki, Krzysztof Burnetko, Jerzy Skoczylas, Wałęsa. Ludzie. Epoka, Warszawa 2005, s. 18.
  3. ↑ a b c Rys biograficzny. ilw.org.pl. [dostęp 25 sierpnia 2013].
  4. ↑ Sławomir Cenckiewicz: Wałęsa: człowiek z teczki, Poznań 2013, s. 21, 23–24.
  5. ↑ Sławomir Cenckiewicz: Wałęsa: człowiek z teczki, Poznań 2013, s. 28.
  6. ↑ a b c d e f Nota biograficzna w Encyklopedii Solidarności. [dostęp 2 stycznia 2010].
  7. ↑ Sławomir Cenckiewicz: Wałęsa: człowiek z teczki, Poznań 2013, s. 29–30.
  8. ↑ Przemówienie Prezydenta RP, Zwierzchnika Sił Zbrojnych Lecha Wałęsy wygłoszone podczas wizyty w 12 PRLK z okazji Święta Wojska Polskiego w dn. 15.08.1992 r.. [dostęp 24 sierpnia 2013].
  9. ↑ Sławomir Cenckiewicz: Wałęsa: człowiek z teczki, Poznań 2013, s. 65.
  10. ↑ Arkadiusz Bednarek: Lech Wałęsa. wrotapomorza.pl, 19 listopada 2014. [dostęp 28 listopada 2015].
  11. ↑ Marek Wąs, Marek Sterlingow: Strajk – dzień pierwszy: W obronie pani Ani. wyborcza.pl, 6 sierpnia 2005. [dostęp 3 stycznia 2010].
  12. ↑ Marek Wąs, Marek Sterlingow: Przełom w strajku: zaczyna się „Solidarność”. wyborcza.pl, 10 sierpnia 2005. [dostęp 3 stycznia 2010].
  13. ↑ Paweł Misior: Długopis. [dostęp 24 sierpnia 2013].
  14. ↑ Wojciech Roszkowski: Najnowsza historia Polski 1980–2002, s. 42.
  15. ↑ Andrzej Paczkowski: Wojna polsko-jaruzelska, s. 52–53.
  16. ↑ Kazimierz Barcikowski: U szczytów władzy, Wydawnictwo Projekt, Warszawa 1998, ISBN 83-87168-20-3, s. 316.
  17. ↑ Andrzej Friszke: Friszke rozbija 14 mitów Cenckiewicza o Wałęsie: to oszczerstwa, insynuacje i manipulacje. oko.press, 8 lutego 2017. [dostęp 8 lutego 2017].
  18. ↑ Kazimierz Barcikowski: U szczytów władzy, Wydawnictwo Projekt, Warszawa 1998, ISBN 83-87168-20-3, s. 363.
  19. ↑ To święto nie tylko Lecha Wałęsy, ale i całej Polski. wp.pl, 5 grudnia 2008. [dostęp 27 lipca 2017].
  20. ↑ Wojciech Roszkowski: Najnowsza historia Polski 1980–2002, s. 65.
  21. ↑ a b Danuta Wałęsa w imieniu męża odbiera Nagrodę Nobla. tvp.info, 10 grudnia 2009. [dostęp 3 stycznia 2010].
  22. ↑ Krzysztof Wasilewski: Przedwczesna próba kompromisu, „Przegląd”, 2–8 stycznia 2017.
  23. ↑ Nota biograficzna na portalu money.pl. [dostęp 24 sierpnia 2013].
  24. ↑ Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013, s. 273. ISBN 978-83-240-2130-7.
  25. ↑ Tusk popiera Wałęsę, Wałęsa popiera Tuska. wp.pl, 16 marca 2005. [dostęp 25 sierpnia 2013].
  26. ↑ Maciej Sandecki: Lech Wałęsa: Wracam do „Solidarności”, kapitaliści za dużo sobie pozwalają. gazeta.pl, 18 kwietnia 2014. [dostęp 28 kwietnia 2014].
  27. ↑ Wałęsa okazał litość Wyszkowskiemu. wp.pl, 4 września 2012. [dostęp 24 sierpnia 2013].
  28. ↑ Wałęsa ma przeprosić posła PiS. tvn24.pl, 12 kwietnia 2012. [dostęp 13 kwietnia 2012].
  29. ↑ Wałęsa: gdybym był Tuskiem kazałbym pałować Solidarność. Sam bym spałował Dudę. wprost.pl, 16 maja 2012. [dostęp 25 sierpnia 2013].
  30. ↑ Lech Wałęsa: powtórzyłbym słowa o pałowaniu działaczy Solidarności. wp.pl, 25 czerwca 2012. [dostęp 28 kwietnia 2014].
  31. ↑ Wałęsa: nie zamierzam wracać do „Solidarności”. polskieradio.pl, 24 kwietnia 2014. [dostęp 28 kwietnia 2014].
  32. ↑ Mikołaj Chrzan: Lech Wałęsa reaktywuje swoją chadecką partię. wyborcza.pl, 12 listopada 2015. [dostęp 12 listopada 2015].
  33. ↑ Lech Wałęsa rozpoczyna współpracę z PO. onet.pl, 25 października 2016. [dostęp 10 grudnia 2016].
  34. ↑ Powstała Unia Europejskich Demokratów. Na kongresie Wałęsa i Kijowski. tvn24.pl, 12 listopada 2016. [dostęp 10 grudnia 2016].
  35. ↑ Fundacja im. Lecha Wałęsy. krs-online.com.pl. [dostęp 26 maja 2018].
  36. ↑ Lech Wałęsa reaktywował Komitet Obywatelski. koduj24.pl, 23 czerwca 2018. [dostęp 24 czerwca 2018].
  37. ↑ Wałęsa chce się wycofać z Rady Mędrców. dziennik.pl, 5 lutego 2009. [dostęp 21 stycznia 2019].
  38. ↑ O fundatorze.
  39. ↑ Zbigniew Dunin-Wilczyński: Legia Honorowa. Zarys historii orderu. Ostrołęka 1997, s. 63.
  40. ↑ Cavaliere di Gran Croce Ordine al Merito della Repubblica Italiana. quirinale.it (strona prezydenta Włoch), 6 lutego 1991. [dostęp 25 sierpnia 2013]. (wł.).
  41. ↑ Ordensdetaljer. borger.dk. [dostęp 27 maja 2015]. (duń.).
  42. ↑ Klaus Castrén: Suomen Valkoisen Ruusun ritarikunnan suurristin ketjujen kera haltijat 1919–1994. ritarikunnat.fi, 1994. s. 15 (20). [dostęp 10 grudnia 2016]. (fiń.).
  43. ↑ a b Cidadãos estrangeiros agraciados com ordens portuguesas. presidencia.pt. [dostęp 3 grudnia 2014]. (port.). Jako „WALESA Lech”.
  44. ↑ Página Oficial das Ordens Honoríficas Portuguesas. ordens.presidencia.pt. [dostęp 25 sierpnia 2013]. (port.).
  45. ↑ Dostluk İlişkilerine Katkının Altın Sembolü: Devlet ve Cumhuriyet Nişanları. haberler.com. [dostęp 9 października 2016]. (tur.).
  46. ↑ Diário Oficial da União (DOU). 22 marca 1995. [dostęp 22 czerwca 2014]. (port.).
  47. ↑ Seznam vyznamenaných. hrad.cz. [dostęp 25 sierpnia 2013]. (cz.).
  48. ↑ Указ Президента України № 1218/2005. president.gov.ua. [dostęp 29 kwietnia 2011]. (ukr.).
  49. ↑ Eesti Vabariigi teenetemärgid. president.ee. [dostęp 3 grudnia 2014]. (est.).
  50. ↑ Vabariigi President andis üle riiklikud teenetemärgid. president.ee, 23 lutego 2006. [dostęp 10 grudnia 2016]. (est.). (dostępne również w języku angielskim).
  51. ↑ Applebaum otrzymała „Gwiazdę Millenium Litwy”. wprost.pl, 23 października 2008. [dostęp 26 maja 2018].
  52. ↑ International Polonaise Ball 2010. A Tribute to Fryderyk Chopin. ampolinstitute.org. [dostęp 9 października 2016]. (ang.).
  53. ↑ Ordinului Coroana României. familiaregala.ro. [dostęp 13 września 2017]. (rum.).
  54. ↑ Doktorzy Honorowi Uniwersytetu Gdańskiego. ug.edu.pl. [dostęp 23 sierpnia 2016].
  55. ↑ Galileo 2000 dla Wałęsy. wprost.pl, 8 czerwca 2007. [dostęp 25 sierpnia 2013].
  56. ↑ Honorowe Obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa. bip.krakow.pl. [dostęp 18 lutego 2011].
  57. ↑ Lech Wałęsa. umlipno.pl. [dostęp 29 stycznia 2016].
  58. ↑ Marcin Michał Wiszowaty: Prezydenci RP i ich… herby (w Szwecji i Danii). konstytuty.pl, 22 października 2013. [dostęp 2 czerwca 2017].
  59. ↑ Wałęsa, Hausner i Soyka laureatami nagród PKPP Lewiatan. pb.pl, 19 maja 2005. [dostęp 25 lipca 2017].
  60. ↑ Wałęsa członkiem FOSE. zhp.pl, 31 sierpnia 2007. [dostęp 25 sierpnia 2013].
  61. ↑ Pierwsze nadanie Medalu Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej 8 kwietnia 2008 r. Warszawa: Niezależny Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej, Polska Fundacja Katyńska, 2009, s. 253–256, seria: „Zeszyty Katyńskie”. ISBN 83-917780-6-1.
  62. ↑ Rejestr odznak. bip.warmia.mazury.pl. [dostęp 27 września 2012].
  63. ↑ Lech Wałęsa otrzymał „Oliwski Paszport”. staraoliwa.pl, 16 kwietnia 2008. [dostęp 27 lipca 2017].
  64. ↑ Ynona Husaim-Sobecka: Lech Wałęsa w Szczecinie. Honorowy obywatel odbierze zaszczyty w Zamku. 20 kwietnia 2009. [dostęp 25 sierpnia 2013].
  65. ↑ Lech Wałęsa Honorowym Obywatelem Mławy. gazeta.pl, 16 listopada 2009. [dostęp 25 sierpnia 2013].
  66. ↑ Wałęsa Honorowym Obywatelem Miasta Poznania. epoznan.pl, 18 listopada 2009. [dostęp 25 sierpnia 2013].
  67. ↑ Lech Wałęsa honorowym obywatelem Zielonej Góry. wp.pl, 10 października 2010. [dostęp 25 sierpnia 2013].
  68. ↑ Wałęsa Opolaninem. opole.pl, 12 października 2010. [dostęp 28 listopada 2015].
  69. ↑ Kombatancki Krzyż Pamiątkowy dla Lecha Wałęsy. kombatantpolski.pl. [dostęp 25 sierpnia 2013].
  70. ↑ Lech Wałęsa uhonorowany Ronald Reagan Centennial Freedom Award. reaganfoundation.org.pl, 24 maja 2011. [dostęp 21 stycznia 2019].
  71. ↑ Lech Wałęsa. elblag.eu. [dostęp 3 stycznia 2014].
  72. ↑ Lech Wałęsa. kucharze.pl. [dostęp 17 marca 2016].
  73. ↑ Lech Wałęsa honorowym obywatelem gminy Brudzeń Duży. onet.pl, 15 grudnia 2013. [dostęp 15 grudnia 2013].
  74. ↑ Lech Wałęsa honorowym obywatelem Palermo. instytutlechawalesy.natemat.pl, 30 marca 2014. [dostęp 31 marca 2014].
  75. ↑ Lech Wałęsa patronem szkoły w Bieszczadach. onet.pl, 29 lutego 2012. [dostęp 9 grudnia 2013].
  76. ↑ M.P. z 1990 r. nr 83, poz. 483.
  77. ↑ M.P. z 1990 r. nr 85, poz. 499.
  78. ↑ Dz.U. z 1995 r. nr 126, poz. 604.
  79. ↑ Dz.U. z 1995 r. nr 131, poz. 636.
  80. ↑ Dz.U. z 2000 r. nr 85, poz. 952.
  81. ↑ Danuta Wałęsa, Piotr Adamowicz (oprac.): Danuta Wałęsa. Marzenia i tajemnice. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2011, s. 40. ISBN 978-83-08-04741-5.
  82. ↑ Nie żyje Przemysław Wałęsa. Jego ciało znaleziono w Gdańsku. pomorska.pl, 8 stycznia 2017. [dostęp 8 stycznia 2017].
  83. ↑ Ryszarda Socha: Wszystkie dzieci Wałęsy. polityka.pl, 10 października 2005. [dostęp 2 stycznia 2010].
  84. ↑ „Grzegorz Wałęsa, żył lat cztery” – świadkowie o młodości L. Wałęsy. onet.pl, 3 kwietnia 2009. [dostęp 8 lutego 2017].
  85. ↑ Wałęsa zmienił znaczek wpięty w marynarkę. wp.pl, 1 marca 2009. [dostęp 27 lipca 2017].
  86. ↑ Lech Wałęsa w serwisie „Ludzie Wprost”. [dostęp 2 stycznia 2010].
  87. ↑ Informacje o książkach na portalu wp.pl. [dostęp 18 stycznia 2018].
  88. ↑ Lech Wałęsa 1980. mediafm.net, 21 stycznia 2006. [dostęp 2 stycznia 2010].
  89. ↑ Blog Lecha Wałęsy w serwisie mojageneracja.pl. [dostęp 9 września 2016].
  90. ↑ Blog Lecha Wałęsy. [dostęp 8 października 2013].
  91. ↑ Mikroblog Lecha Wałęsy w serwisie blip.pl. [dostęp 28 listopada 2015].
  92. ↑ Profil Lecha Wałęsy na portalu wykop.pl. [dostęp 8 października 2013].
  93. ↑ Administrator portalu wykop.pl o przyłączeniu na ten portal konta Lecha Wałęsy. [dostęp 25 sierpnia 2013].
  94. ↑ Katarzyna Włodkowska: Lech Wałęsa: Rzucam Wykop.pl i przechodzę na Facebooka. wyborcza.pl, 2 marca 2016. [dostęp 3 marca 2016].
  95. ↑ Konto Lecha Wałęsy na portalu Facebook. [dostęp 3 marca 2016].
  96. ↑ Lech Wałęsa wraca do mikroblogowania. Były prezydent założył konto na Twitterze. wirtualnemedia.pl, 10 czerwca 2016. [dostęp 22 grudnia 2017].
  97. ↑ Konto Lecha Wałęsy na portalu Twitter. [dostęp 22 grudnia 2017].
  98. ↑ Lech Wałęsa założył konto na Instagramie. Zamieścił zdjęcia m.in. z Janem Pawłem II. polsatnews.pl, 1 maja 2018. [dostęp 3 maja 2018].
  99. ↑ Konto Lecha Wałęsy na portalu Instagram. [dostęp 3 maja 2018].
  100. ↑ Maciej Wilamowski, Konrad Wnęk, Lidia A. Zyblikiewicz: Leksykon polskich powiedzeń historycznych. Znak, 1998, s. 143. ISBN 83-7006-880-4.
  101. ↑ Tekst piosenki „Ostry dyżur” na portalu teksty.org. [dostęp 25 sierpnia 2013].
  102. ↑ Big Cyc – Nie Wierzcie Elektrykom. discogs.com. [dostęp 19 listopada 2015]. (ang.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Prezydenci Polski
II Rzeczpospolita (1918–1939)
Rząd RP na Uchodźstwie (1939–1990)
Rzeczpospolita Polska (1944–1952)
Polska Rzeczpospolita Ludowa (1952–1989)
III Rzeczpospolita (od 1989)
Pełniący obowiązki prezydenta RP
Zobacz też

Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

Przewodniczący „Solidarności”
Laureaci Nagrody Nobla związani z Polską
XX wiek
XXI wiek

Nobel

Laureaci Pokojowej Nagrody Nobla
XX wiek
XXI wiek

Nobel

Ludzie roku tygodnika „Time”
XX wiek
XXI wiek
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lech_Wałęsa&oldid=55852392”