Sosmarin

Un sosmarin es un naviri capable de navegar sota la superficia d'aiga. Imaginat tre l'Antiquitat, apareguèt a la fin dau sègle XVIII. Objècte de programas de recèrca a partir de la segonda mitat dau sègle XIX, foguèt introduch dins la màger part dei marinas militaras a partir deis ans 1880. Ansin, son usatge es encara largament marcat per seis aplicacions militaras. Lei doas pus importantas son l'ataca dei naviris de comèrci e de transpòrt enemics (apareguda durant lei doas guèrras mondialas) e la dissuasion nucleara (apareguda pendent la Guèrra Freja). Leis usatges civius son pus rars e limitats a la recèrca scientifica e ai servicis industriaus.

L'idèa d'un naviri sosmarin apareguèt per lo premier còp durant l'Antiquitat en Grècia au sègle IV avC. Segon la legenda, èra inspirat per lo principi de la campana de cabussada e foguèt utilizat per Alexandre lo Grand (336-323 avC) per menar una reconeissença de l'illa de Tir. Seriá estat inventat per Aristòtel (384-322 avC). Dins aquò, dos sègles pus tard, lo concèpte d'un naviri sosmarin leugier destinat a l'observacion apareguèt tanben en China. Dins lei dos cas, lo projècte foguèt abandonat en causa de limits tecnologics dau periòde.

Tornèt aparéisser durant la Renaissença quand plusors inventors prepausèron de plans. Lo premier foguèt lo Venecian Roberto Valturio (1405-1475) en 1472. Lo pus famós foguèt probable l'Italian Leonardo da Vinci (1452-1519) qu'imaginèt un naviri submergible « destinat a aprefondar d'autrei naviris ». Lei recèrcas avancèron gràcias a l'estudi de sistèmas similars a la campana de cabussada. Aquelei trabalhs foguèron menats per la còla italiana formada de Guglielmo da Lorena, de Francesco De Marchi e de Leonardo Bufalini ò per Anglés William Bourne (v. 1535-1582).

Lo premier assai vertadier foguèt l'òbra dau fisician olandés Cornelius Jacobszoon Drebbel (1572-1633). En 1641, un autre engenh foguèt concebut en França per Jean Barrié. Totalament metallic, èra destinat a la recuperacion d'espavas. L'interès militar dau sosmarin foguèt rapidament comprés e lei Províncias Unidas, en guèrra còntra Anglatèrra, assaièron de crear un premier modèl militar en 1653. Dins aquò, lo projècte foguèt una revirada.

• 
  Esquèma dau sosmarin de Roberto Valturio (1472)
• 
  Esquèma de l'invencion de William Bourne
• 
  Representacion de l'assai de l'invencion de Cornelius Drebbel en Londres (1620-1624)
• 
  Plan dau premier sosmarin militar (1653)

A partir de la fin dau sègle XVIII, lei prototipes de sosmarins militars se multipliquèron au sen dei marinas occidentalas. La premiera ataca menada a partir d'un sosmarin aguèt luòc en 1776 durant la Guèrra d'Independéncia deis Estats Units (1775-1783). Leis insurgents remorquèron de nuech un engenh en forma d'uòu propulsat per una eliç a proximitat d'un naviri de linha britanic. Sa mission èra de fixar una mina sus sa còca mai l'operacion mau capitèt en causa dei condicions meteorologicas qu'alentiguèron lo sosmarin e permetèron sa deteccion per l'equipatge. Durant lei guèrras napoleonencas, lei Francés assaièron tanben un prototipe, dich Nautilus, qu'èra equipat de minas per destrurre lei naviris enemics. Capitèron d'aprefondar dos naviris de guèrra durant d'assais mai adoptèron finalament pas l'engenh. Enfin, se fau nòtar un tresen assai en 1812, pendent la guèrra entre Anglatèrra e leis Estats Units, que s'acabèt per una revirada e la mòrt de son pilòt.

Lei progrès contunhèron durant la premiera mitat dau sègle XIX e de programas de recèrcas seriós foguèron finançats per certanei flòtas militaras. La Guèrra de Secession (1861-1865) foguèt ansin l'ocasion per lei dos camps de testar de sistèmas novèus coma l’Alligator, premier sosmarin de l’US Navy, ò lo CSS Hunley, premier sosmarin que capitèt de destrurre un naviri enemic lo 18 de febrier de 1864. Pasmens, subrevisquèt pas a l'ataca.

Durant aqueu periòde, lei recèrcas sus lo sistèma de propulsion entraïnèron l'abandon deis eliç accionadas per la fòrça umana de l'equipatge au profiech de propulsion mecanica. Lo premier assai d'una tala motorizacion foguèt realizat en 1863 per la Marina Francesa amb un motor utilizant d'aire comprimit. Puei, un an pus tard, lo Catalan Narcís Monturiol (1819-1885) prepausèt un prototipe utilizant una maquina de vapor a la superfícia de l'aiga e un motor quimic en immersion.

• 
  Plan dau Turtle, premier sosmarin que menèt una ataca còntra un naviri enemic (1776)
• 
  Plan dau Nautilus, premier sosmarin que capitèt de destrurre un autre naviri durant un assai (1800-1804)
• 
  Plan de l’Alligator (1862)
• 
  Representacion dau Plongeur, premier sosmarin dotat d'una propulsion mecanica (1864)
• 
  Representacion dau CSS Hunley (1864)
• 
  Replica dau premier prototipe de sosmarin de Narcís Monturiol

A partir deis ans 1870-1880, divèrsei progrès permetèron l'adopcion de sosmarins au sen de plusors marinas militaras. Premier, regardèron la motorizacion. Ben coneguda, la maquina de vapor foguèt utilizada per lo Suedés Thorsten Nordenfelt (1842-1920) per produrre plusors modèls que podián aver, coma lo Nordenfelt I, una autonòmia de 240 km. Pasmens, la vapor presentava de problemas importants durant lei sotadas, çò qu'encoratjèt de recèrcas sus d'autrei sistèmas. L'electricitat foguèt una premiera solucion amb d'assais au Reiaume Unit, en Russia, en França e en Espanha. En particular, la marina francesa dispausèt, tre lo començament dau sègle XX, de sosmarins electrics capables de navegar sus de distàncias de 100 milas. Dins aquò, la solucion pus eficaça foguèt la motorizacion mixta diesel e electrica imaginada entre 1895 e 1902 per lo Britanic John Philip Holland (1841-1914). Utilizant una propulsion diesel a la superficia e un motor electric durant lei sotadas, permetèt la mesa en servici dei premiers sosmarins capables de menar de missions luechencas.

D'efiech, lo melhorament de la propulsion se conjuguèt a l'aumentacion de la poissança de fuòc dei prototipes amb lo remplaçament progressiu dei minas per de torpilhas. En 1886, lo sosmarin otoman Abdulhamid, concebut per Nordenfelt, venguèt lo premier naviri capable de tirar una torpilha en immersion. Aquò donèt au sosmarin una capacitat de destruccion considerabla car una torpilha es aisament capabla de destrurre un naviri enemic, compres lei pus pesucs. Pasmens, fins a la Segonda Guèrra Mondiala, lei modèls disponibles èran pauc fisables. Un canon de proa foguèt donc pauc a pauc installat per completar lei torpilhas.

L'aparicion de sosmarins capables de menar de missions lòngas e d'aprefondar un naviri enemic favorizèt l'adopcion generala dau sosmarin per totei lei marinas militaras modèrnas. Per exemple, tre 1881, durant la Guèrra de Pacific (1879-1884), Peró decidèt de construrre un submersible equipat de torpilhas. Lei premiers sosmarins èran destinats a la proteccion dei pòrts ò a l'observacion mai l'aumentacion de l'autonòmia (1 400 milas per lo U-boot 1 alemand de 1906) permetèt de preveire de missions pus complèxas. Ansin, au començament de la Premiera Guèrra Mondiala, èran venguts d'unitats frequentas amb 62 unitats operacionalas en França, 62 au Reiaume Unit e 29 en Alemanha.

• 
  Fotografia d'un sosmarin concebut per Thorsten Nordenfelt en servici dins la marina otomana
• 
  Fotografia d'un sosmarin electric espanhòu de 1888
• 
  Fotografia d'un sosmarin electric francés de 1901
• 
  Fotografia de l’USS Holland, sosmarin estatsunidenc concebut per John Philip Holland
• 
  Fotografia de l’Aigrette, sosmarin francés de propulsion diesel/electric (1904)
• 
  Fotografia dau Unterseeboot 1, premier sosmarin de guèrra alemand (1906)

La Premiera Guèrra Mondiala (1914-1918) foguèt lo premier conflicte que veguèt lei sosmarins tenir un ròtle important^[1]. D'efiech, en causa de la superioritat numericas dei flòtas de l'Entenduda, la marina militara alemanda utilizèt de sosmarins per atacar lo comèrci e lei convòis aliats. De 1914 a 1918, 345 U-Boote aprefondiguèron 6 394 naviris marchands e un centenau de vaissèus militars. Solament 178 foguèron perduts. Pasmens, la guèrra sosmarina a outrança menada per leis Alemands entraïnèt l'intrada en guèrra deis Estats Units d'America que permetèt la victòria finala deis Aliats en octòbre-novembre de 1918.

Lei submersibles utilizats avián una propulsion mixta. La velocitat de superficia èra lenta (6-9 nos) mai permetiá una autonòmia importanta (mai de 9 000 milas per la classa UB III). En sotada, lei performàncias demenissián netament amb una velocitat de 4-5 nos e una autonòmia de quauquei desenaus de milas. Lei sosmarins se desplaçavan donc a la superficia e sotavan per atacar ò per s'enfugir. Podián atacar un adversari amb un canon de proa (per de butas non perilhosas), de torpilhas ò de minas. Certanei modèls foguèron especialament concebuts per l'ancoratge de minas lòng deis aisses marchands ò a l'intrada dei pòrts.

La menaça representada per aquelei sosmarins entraïnèt l'aparicion de mesuras defensivas. La pus importanta foguèt lo convòi escortat per de naviris de guèrra. Lent, aqueu metòde permetèt pasmens de redurre fòrtament lei pèrdas car lei sosmarins èran pas capables afrontar de naviris de superficia. D'avions ò de dirigles foguèron tanben cargats de patrolhas d'observacion. Aquò permetiá de mantenir lei sosmarins en sotada, çò que limitava son autonòmia utila. Enfin, d'armas especificas foguèron desvolopadas per destrurre lei submersibles coma lei cargas de prefondor e lei minas de deteccion magnetica. Lo destroièr e lo còntra-torpilhaire venguèron lei vectors privilegiats d'aqueleis equipaments e s'especializèron dins la lucha antisosmarina.

• 
  Fotografia d'un sosmarin alemand de classa UB III, sosmarin costier destinat a l'ataca (1916-1918)
• 
  Fotografia d'un sosmarin alemand de classa UE II, sosmarin principalament destinat a l'ancoratge de minas (1916-1918)
• 
  Fotografia d'un dirigible e d'un caçaire de minas britanics durant la Premiera Guèrra Mondiala
• 
  Fotografia d'una mission d'escòrta antisosmarina menada per un dirigible francés en 1918

Durant l'entre doas guèrras, divèrsei concèptes de sosmarins foguèron explorats per lei marinas militaras dei país principaus. Lo pus capitat foguèt la construccion de sosmarins dotats d'un envan permetent de desplegar d'idravions. L'objectiu èra de desvolopar un sosmarin cargat de missions de reconeissença a l'avans d'una esquadra ò d'un convòi. De son caire, França assaièt de crear un crosaire sosmarin capable de combatre de naviris de guèrra a la superficia. Dins aquò, la Segonda Guèrra Mondiala (1939-1945) validèt pas aquelei chausidas.

L'entre doas guèrras veguèt subretot de progrès en matèria de lucha antisosmarina. L'estudi de la propagacion dau sòn dins l'aiga permetèt de realizar de prototipes de sonar e d'armas amb una mesa a fuòc acostica. Lei destroièrs e còntra-torpilhaires venguèron tanben pus rapides amb una velocitat de 45 nos per aquelei de la classa Le Fantasque produchs entre 1931 e 1932.

Regardant lei sosmarins, lei descubèrtas en acostica permetèron de melhorar lei captors dei sosmarins. L'autonòmia deis engenhs foguèt tanben fòrtament aumentada, çò que permetèt de desvolopar de submersibles oceanics. Dins aqueu domeni, lo Neerlandés Jan Jacob Wichers (1894-1983) inventèt en 1936 lo schnorchel, un tube que permet au sosmarin de demorar en sotada pauc prefonda tot en gardant sa propulsion diesel. Innovacion importanta, aqueu sistèma es totjorn utilizat sus lei sosmarins modèrnes. Dins aquò, aquela idèa foguèt gardada secrèta e se generalizèt pas avans l'invasion dau país per leis Alemands en 1940.

• 
  Fotografia d'un sosmarin britanic de classa M2 dotat d'un idravion (1933)
• 
  Fotografia dau sosmarin francés Surcouf qu'èra equipat d'un armament pron poderós per atacar de naviris de guèrra a la superficia de l'aiga (1934-1935)

Gràcias ai progrès realizats en matèria d'autonòmia, la Segonda Guèrra Mondiala foguèt lo teatre d'una utilizacion massisa dau sosmarin per totei lei camps. Aquò entraïnèt l'aparicion rapida de tacticas e de sistèmas novèus destinats a s'adaptar ais evolucions de la guèrra sosmarina. D'efiech, per luchar còntra lei convòis protegits per de naviris d'escòrta, leis Alemands imaginèron lo principi de la chinareda que consistiá a dispersar de grops de sosmarins lòng deis aisses maritims per detectar lei naviris aliats. Puei, totei lei sosmarins atacavan, çò que limitava lei capacitats deis escortaires. Per faciar aquela menaça, leis Aliats formèron d'esquadras d'escòrta de composicion establa. Aquò permetiá ais equipatges d'una meteissa unitat de desvolopar d'abituds. Leis Estatsunidencs creèron tanben de grops de caça, generalament format a l'entorn d'un pòrta-avions d'escòrta, per atacar dirèctament lei sosmarins detectats e dispersar lei chinaredas.

Lo resultat de la guèrra sosmarina a otrança menada per leis Alemands foguèt tornarmai una revirada maugrat la destruccion d'au mens 3 500 naviris marchands e de 175 bastiments militars. D'efiech, sus lei 2 211 convòis aliats organizats durant la guèrra, solament 273 enregistrèron de pèrdas. Durament atacada per leis Aliats, la marina alemanda perdiguèt 783 submersibles.

Lo principi de la guèrra sosmarina alemanda foguèt aplicat amb mai de succès per leis Estatsunidencs dins l'Ocean Pacific. D'efiech, aprofichant l'abséncia de mesuras defensivas a l'entorn dei cargos japonés, la marina estatsunidenca utilizèt sei sosmarins per atacar lei rotas comercialas a l'entorn de l'archipèu. Destruguèron 1 178 naviris entraïnant una reduccion de 95% de la flòta marchanda japonesa entre 1941 e 1945. Solament 52 sosmarins estatsunidencs foguèron perduts dins aquelei combats (sus un totau de 289). Lei sosmarins nipons aguèron un ròtle feble car sa mission principala èra de cercar leis esquadras de combats aliats, ben protegidas, ò d'avitalhar lei garnisons isoladas.

Lei progrès tecnics realizats durant la Segonda Guèrra Mondiala. Dins lo domeni de la deteccion, lo sistèma ASDIC, un precursor dau sonar, se generalizèt autorizant una deteccion d'un submersible advèrs entre 100 e 3 500 m. A partir de 1943, foguèron completats per de radars centimetrics que podián trobar un sosmarin navegant en superficia a plusors quilomètres de distància. Apareguèron egalament de detectors sonòrs permetent de cercar lo bruch deis eliç. Principalament utilizats per lei sosmarins, foguèron de còps utilizats per leis escortaires. Pasmens, totei lei camps desvolopèron rapidament de loires per lei trebolar. Enfin, venguèt possible d'interceptar lei sinhaus radios emés per lei convòis ò per lei sosmarins afin de triangular la posicion de l'enemic.

La concepcion generala dei sosmarins realizèt pereu d'avançadas permetent d'aumentar la durada de sotada, de melhorar lei capacitats de deteccion e d'accelerar la fabricacion. Lo modèl pus sofisticat foguèt lo U-Boot tipe XXI qu'intrèt en servici en 1945. Gràcias a un schnorkel e de motors electrics fòrça melhorats, podiá demorar plusors jorns en immersion e i mantenir una velocitat pus importanta qu'a la superficia (15,6 nos a la superficia e 17,5 nos en sotada). Per l'ataca, èra equipat d'un sonar passiu, d'un detector de radar, de torpilhas e de minas. Enfin, la construccion èra basat sus un ensems de modules que podián èsser produchs dins d'endrechs diferents avans l'assemblatge finau.

Pasmens, aquelei sosmarins deguèron faciar una varietat fòrça importanta d'armas sosmarinas. Lei cargas de prefondor foguèron melhoradas per cubrir de prefondors pus importantas e de sistèmas apareguèron per gropar lei tirs afin de tocar de zònas pus largas (eiriçon, calamar). Foguèron tanben inventadas de torpilhas antisosmarinas amb un detector acostic. Lei modèls largats per d'avions s'averèron redobtables. Enfin, leis Aliats aprendiguèron de minar lei pòrts e lei basas de sosmarins per ne'n blocar lei sortidas e leis intradas.

• 
  Fotografia d'un U-Boot tipe XXI integrat dins la flòta estatsunidenca après sa captura
• 
  Fotografia d'un sosmarin estatsunidenc de classa Gato
• 
  Fotografia d'elements d'un ASDIC
• 
  Fotografia d'una fregata deis ans 1950 equipada d'un sistèma d'intercepcion ràdio Huff-Duff desvolopat durant la Segonda Guèrra Mondiala
• 
  Fotografia d'un eiriçon, sistèma permetent de tirar 24 grenadas sosmarinas d'un còp

La Guèrra Freja foguèt un periòde d'evolucions importantas per lei sosmarins amb l'introduccion de l'energia nucleara per la propulsion, lo desvolopament d'una classa novèla de submersibles equipats de missils nuclears e la realizacion de progrès importants per melhorar la furtivitat. L'utilizacion de la propulsion nucleara permetèt d'aumentar la velocitat dei naviris, la quantitat d'armas e l'autonòmia. D'efiech, après l'aparicion de sistèmas capables de produrre d'oxigèn a partir d'aiga de mar, lo morau de l'equipatge e la quantitat de viures embarcats venguèron lei limits principaus de l'autonòmia d'un sosmarin nuclear. La furtivitat foguèt l'autre aspèct fòrça estudiat durant la Guèrra Freja amb una reflexion generala sus la furtivitat exteriora (limitar lo bruch dei motors...), sus la furtivitat electromagnetica (reduccion de la signatura sonar e radar...) e sus la furtivitat acostica (silenci radiò, limitar la cavitacion deis eliç...).

Aquelei progrès entraïnèron l'aparicion de dos tipes novèus de sosmarins que son lo sosmarin nuclear d'ataca (SNA) e lo sosmarin nuclear lançaire d'engenhs (SNLE). Lo premier garda lo ròtle tradicionau dau sosmarin convencionau que consistís a atacar lei naviris advèrs. Lo segond es equipat de missils nuclears intercontinentaus capables de destrurre plusors desenaus de vilas enemics. Es vengut lo vector principau dau mantenement de la dissuasion nucleara car pòu demorar escondut durant de setmanas a 300 m de prefondor. Dins lo cas d'una alèrta, pòu rapidament remontar e tirar totei sei missils en quauquei minutas. En parallèl, lei sosmarins de propulsion convencionala contunièron d'existir. Utilizant de batariás anaerobias, aguèron inicialament una discrecion superiora ai sosmarins nuclears. Pasmens, aquel avantatge a uei largament disparegut.

Enfin, au nivèu de l'armament, lei progrès en matèria de furtivitat foguèron aplicats ai torpilhas per complicar sa deteccion. La marina russa desvolopèt tanben de torpilhas de velocitat auta (500 km/h per la VA-111 Chkval) que son utilizadas per la defensa raprochada dau sosmarin. Enfin, apareguèron de missils antisosmarins que son de missils antinaviris permetent de tirar una torpilha a proximitat de la buta. Certanei son equipats d'una carga nucleara per maximizar la zòna de destruccion.

• 
  Fotografia de l'USS Nautilus, premier sosmarin de propulsion nucleara
• 
  Fotografia dau sosmarin nuclear d'ataca francés Saphir concebut a la fin deis ans 1970
• 
  Fotografia dei potz de missils d'un sosmarin nuclear lançaire d'engenhs sovietic
• 
  Fotografia dau tir d'un missil estrategic per un sosmarin nuclear lançaire d'engenhs britanic (1986)

Lo foncionament d'un sosmarin despend de plusors principis. Lei pus importants son aquelei d'Arquimèdes e de Pascal. Pasmens, la forma, la reparticion dei massas au sen dau naviri, leis eliç e lo sistèma de propulsion son tanben de factors importants.

Lo principi d'Arquimèdes depinta la fòrça verticala recebuda per un còrs submergit dins un liquid. Dins lo cas d'un bastiment de superficia, se lo pes dau naviri es inferior au pes dau volume d'aiga desplaçada per la partida immergida, lo naviri floteja. Pasmens, dins lo cas d'un submersible en sotada, aquò vèn pus complèx car es necessari de mestrejar la prefondor de navegacion. Per aquò, lo sosmarin dèu donc èsser capable de modificar sa massa totala – e donc son pes – per montar ò descendre. Es donc equipat de balasts que son emplits d'aiga ò d'aire segon sei besonhs.

Lo principi de Pascal descriu la fòrça de l'aiga sus la còca dau sosmarin. Es una fòrça de pression qu'aumenta amb la prefondor e que tend a esquichar lo naviri. Lei còcas dei sosmarins son donc generalament construchas amb d'aciers fòrça resistents e elastics. Aquò li permet de resistir ai pressions importantas enregistradas en sotada mai permet au submersible de tornar prendre sa forma iniciala durant la remontada. D'un biais aproximatiu, es necessari d'aumentar l'espessor de la còca d'aperaquí 10 mm per aumentar la prefondor maximala de sotada de 100 m. Aquelei constrenchas an donc d'influéncias majoras sus la forma de la còca qu'es generalament sovent espessa, cilindrica e en forma de goteta d'aiga.

La reparticion de la massa au sen dau sosmarin es un aspèct important per assegurar l'equilibri dau naviri en sotada. Per aquò, es necessari d'alordir lei partidas inferioras e d'aleujar lei partidas superioras, generalament amb l'installacion d'una saorra dins la zòna pus bassa de l'estructura^[2]. Totjorn per gardar aquel equilibri, lei balasts son, sus lei sosmarins modèrnes, plaçats a l'arrier e au davant. Aquò permet de mantenir lo sosmarin dins lo « bòn » sens en sotada e, a la superficia, de navegar coma un bastiment tradicionau.

La propulsion d'un sosmarin modèrne es generalament assegurada per una eliç unica. Sa velocitat de rotacion es un paramètre important de considerar dins sa concepcion car una velocitat tròp rapida pòu entraïnar l'aparicion de bofigas gasosas per cavitacion. La consequéncia principala es una demenicion dau rendement dau motor. Pasmens, dins lo sosmarin dei submersibles militars, es tanben una fònt de bruch que menaça grèvament sa furtivitat acostica.

L'energia necessària a la propulsion es generalament provesida per de motors diesel a la superficia e per de motors electrics en immersion. Lo recargament dei batariás es realizat per lei motors diesel. Pasmens, la propulsion pus eficaça es la motorizacion nucleara utilizada en certanei sosmarins militars car es quasi infinida. Pus simpla de concebre, la propulsion diesel a un inconvenient qu'es la variacion de massa dau submersible en causa de la combustion dau carburant. Per la compensar, es necessari d'apondre d'aiga dins de balasts especiaus.

La classicacion dei sosmarins es generalament basada sus son utilizacion (civila ò militara) e son sistèma de propulsion.

Leis utilizacions civilas dei sosmarins son encara relativament limitadas. Lei pus frequentas son lo transpòrt maritim, la recèrca scientifica, lo sauvament e l'utilizacion coma naviri de servici dins certaneis industrias. Lo transpòrt maritim foguèt utilizat durant lei dos conflictes mondiaus per luchar còntra lei blocus maritims ò per avitalhar de naviris ja situats en mar. Dempuei leis ans 2000, de sosmarins son tanben utilizats per lo transpòrt de matèrias illegalas (dròga..). Pasmens, aqueleis usatges demòran rars car, durant lei periòdes de patz ò per lo comèrci legau, lei naviris de superficia an de capacitats de pòrt de cargas fòrça superioras a aquelei dei submersibles.

Per la recèrca, s'utiliza de sosmarins pichons fòrça resistents e capables d'operar a de prefondors de plusors quilomètres. Permèton de realizar d'observacions dirèctas, de collectar de mòstra e de menar de missions d'exploracion. Aperaquí 60 naviris d'aqueu tipe son estats produchs dempuei leis ans 1950. Se pòdon tanben utilizar per de missions de sauvament d'autrei sosmarins blocats au fons d'una mar. Enfin, dempuei quauqueis ans, l'industria petroquimica a desvolopat de sosmarins, encara fòrça rars, per assegurar divèrsei missions de servicis coma l'observacion, la sauvament, l'installacion de cable o lo desplegament de sotaire sa de prefondors importantas.

Dempuei son invencion, lei marinas militaras demòran leis utilizaires pus frequents dau sosmarins. Foguèron inicialament destinats a la reconeissença e a l'ataca de bastiments de superficia amb de minas ò de torpilhas. Tre la Premiera Guèrra Mondiala (1914-1918), foguèron cargats de missions d'interdiccion de zòna per blocar de pòrts ò de passatges estrategics (estrech, rotas comercialas...). Lo rai d'accions d'aquelei missions aumentèt pauc a pauc dins lo corrent dau sègle XX gràcias ai progrès regardant l'autonòmia e la poissança de fuòc. Lo desvolopament dau sosmarin nuclear portant de missils intercontinentaus foguèt la darriera evolucion importanta dei submersibles nuclears.

Uei, lei sosmarins militars modèrnes son devesits entre quatre classas principalas. Son cargats de la lucha còntra lei naviris de superficia enemics, de la lucha còntra lei sosmarins enemics, de l'infiltracion de fòrças especialas, l'ataca d'objectius terrèstres, la proteccion de grops de combat navau, l'entresenha, la dissuasion nucleara e leis operacions de sauvament :

• lei sosmarins d'ataca son principalament utilizats per lo combat còntra de naviris enemics. Dotats d'una propulsion convencionala ò nucleara, son leis eiretiers dau sosmarin tradicionau aparegut au començament dau sègle XX.
• lei sosmarins nuclears lançaire d'engenhs son destinats a la dissuasion nucleara. Per aquò, son armats de missils nuclears capables de tirar un centenau d'ogivas nuclearas sus d'objectius situats a plusors miliers de quilomètres. An una autonòmia e de capacitats de furtivitat fòrça importantas car sa mission premiera es de demorar escondut dins un ocean.
• lei sosmarins lançaires de missils de crosiera son generalament de sosmarins nuclears lançaire d'engenhs convertits dins l'encastre d'acòrdis de reduccion deis armaments nuclears. Son donc equipats de missils convencionaus variats (missils antinaviri, missils de crosiera...).
• lei sosmarins de sauvament que son destinats a la recuperacion d'equipatges de sosmarins en perdicion.

• Lucha antisosmarina.
• Guèrra sosmarina.

• (fr) Alexandre Sheldon-Duplaix, Les sous-marins : Fantômes des profondeurs, Editions Gallimard, 2006 (ISBN 2070314693).
• (fr) Jean-Marie Mathey, Sous-marins en opérations, Altipresse, 2005 (ISBN 2911218345).
• (fr) Christopher Drew, Guerre froide sous les mers : L'histoire méconnue des sous-marins espions américains, Marines Editions, 2004 (ISBN 2915379157).
• (fr) Jean-Marie Mathey, Alexandre Sheldon-Duplaix, Histoire des sous-marins des origines à nos jours, E.T.A.I., 2002 (ISBN 2726885446).
• (fr) Jean-Louis Maurette, Les Gardiens du silence, épaves de sous-marins à travers le monde, éditions Keltia Graphic, 2006 (ISBN 2-35313-003-8).
• (en) Dan Van der Vat, Stealth at sea: the history of the submarine, Houghton Mifflin Company, 1995.

1. ↑ Lei Rus assaièron d'utilizar dos sosmarins còntra lei Japonés durant la guèrra de 1904-1905. Pasmens, aquò mau capitèt en causa dei dificultats generalas de la flòta russa durant aqueu guèrra.
2. ↑ La saorra es sovent formada de plusors partidas, çò que permet de'n largar una partida s'es necessari de realizar una remontada d'urgéncia.