zwart

vervoeging van
	zwarten

Nederlands

zwart

Uitspraak

Geluid: zwart (hulp, bestand)
IPA: / zwɑrt / (1 lettergreep)

Woordafbreking

zwart

Woordherkomst en -opbouw

erfwoord, via Middelnederlands swart van Oudnederlands swart, in de betekenis van ‘kleur waarbij licht niet wordt teruggekaatst’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1001 ^[1] ^[2] ^[3]
Dit woord is te herleiden tot Indo-Europees *suord- of *surd- en cognaat met Duits schwarz, Noors svart, Gotisch 𐍃𐍅𐌰𐍂𐍄𐍃 (swarts) en Latijn sordidus

Zelfstandig naamwoord

het zwart o

(kleur) kleur die wordt waargenomen als iets helemaal geen licht weerkaatst of uitstraalt
- Heeft u die ook in het zwart?
- Zwart is de kleur van rouw, van de zondeval en van de Satan die zich afkeert van het Licht.^[4]
- Grijs, wit en zwart zijn achromatische kleuren en dat betekent letterlijk dat dit kleuren zijn ‘zonder een echte kleur’.^[5]

Bijvoeglijk naamwoord

zwart

(kleur) de kleur zwart hebbend
- Hij had een zwart pak aan.
▸ De zwart verkoolde buitenkant omhulde zacht, wit vlees.^[6]
(figuurlijk) een donker gelaat of uiterlijk hebbend, opgevat als een etnisch kenmerk
▸ Een seecker Moorjaen komende in't Sticht van Munster, quam voor een Hecke, alwaer hy niet wel door kon, en een Boer daer ontrent wesende, riep hem om het Hecke open te doen: Den Boer desen zwarten Mensche siende, was vervaert, en dorst niet komen, den Moorjaen begon te schelden, en dreyghde hem te slaen.^[7]

▸ `Zwarte Piet of 'Pietje Pik', zo noemde het volk in de middeleeuwen de duivel.^[8]
(figuurlijk) somber, rampspoedig
- Een zwarte dag.
- Een zwart scenario.
(figuurlijk) clandestien, illegaal
- Zwart geld
- Zwart werken

Hyperoniemen

[1] achromatisch

Hyponiemen

(intensivering) allerzwartst, inzwart, diepzwart, gitzwart, inktzwart, koolzwart, overzwart, pikzwart, roetzwart

Afgeleide begrippen

Uitdrukkingen en gezegden

[1] op zwart zaad zitten
[1] op zwart gaan
Zwart van de honger zijn ( of zien)

Er uitgeteerd en mager uitzien

Zwarte sneeuw zien

De zwarte dood

De pest en hierdoor veroorzaakte epidemieën

Een zwarte dag

Een dag waarop iets heel tragisch gebeurt

Het zwarte schaap zijn

Totaal anders dan de rest zijn, dat wil zeggen: de schuld van alles krijgen

Hij liegt, dat hij zwart ziet (of wordt)

Hij is een aartsleugenaar

Iemand zwart maken

Lelijke dingen over iemand vertellen

Iets zwart inzien

Een negatieve, sombere blik hebben op iets

Iets zwart op wit hebben

Een overeenkomst e.d. duidelijk vastgelegd hebben

Zwarte humor

Humor die de spot drijft met iets heel ernstigs, in een poging dit wat te relativeren

zwart zien van

Spreekwoorden

De pot verwijt de ketel dat die zwart ziet

Een ander iets verwijten of hem aanwijzen als schuldige, terwijl degene die verwijt zich aan hetzelfde schuldig heeft gemaakt

Vertalingen

1. kleur die wordt waargenomen als iets helemaal geen licht weerkaatst of uitstraalt

Bijwoord

zwart

bijwoordelijk deel van een scheidbaar werkwoord
- zwartrijden: Hij reed soms zwart.

Werkwoord

zwart

enkelvoud tegenwoordige tijd van zwarten
gebiedende wijs van zwarten

Gangbaarheid

Het woord zwart staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "zwart" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.^[9]

Meer informatie

Zie Wikipedia voor meer informatie.

Kleuren in het Nederlands (nld) (de kleuren zijn slechts indicatief) (zie ook: RAL-kleuren)

wit

scharlaken
scharlakenrood

fuchsia / lila
magenta

Verwijzingen

↑ Woordenboek der Nederlandsche taal (1864-2001).
↑ zwart op website: Etymologiebank.nl
↑ "zwart" in:
Sijs, Nicoline van der
, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, 2e druk, Amsterdam / Antwerpen: Veen, 2002; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
↑ Bijbels zwart is uit, leve de Groene Bijbel, Erik van den Berg, 3 december 2016
↑ Je hebt koel grijs en warm grijs - zie hier het verschil, Lida Thiry, 31 juli 2016
↑
Tim Voors
“Alleen, De Pacific Crest Trail te voet van Mexico naar Canada”, eBook: Mat-Zet bv, Soest (2018), Fontaine Uitgevers
↑ Weblink bron
Jan Pietersz. Meerhuysen
, Clucht van een Moorjaen en een Boer (1659), uitgever onbekend, Amsterdam in: De geest van Jan Tamboer of Uytgeleeze stoffe voor de klucht-lievende ionckheydt, p. p. 221.
↑
Marijke van Raephorst
“Het hele jaar rond: van Sinterklaas tot Sintemaarten” (1973), Lemniscaat , p. 14
↑ Door archive.org gearchiveerde versie van 21 oktober 2019 “Word Prevalence Values” op ugent.be

Achterhoeks

Zelfstandig naamwoord

zwart

(kleur) zwart; achromatische kleur die wordt waargenomen als een voorwerp helemaal geen licht weerkaatst of uitstraalt

Bijvoeglijk naamwoord

zwart

(kleur) zwart; de kleur zwart hebbend

Limburgs

Uitspraak

IPA: /ˈzwɑrt/ (Etsbergs)

Bijvoeglijk naamwoord

zwart

(kleur) zwart

Zelfstandig naamwoord

zwart o

(kleur) zwart

Verbuiging

	enkelvoud				meervoud
	geheel	gemuteerd	verkleind	gemuteerd verkleind	geheel	gemuteerd	verkleind	gemuteerd verkleind
nominatief	zwart	swart	-	-	zwarter	swarter	-	-
genitief	zwarts	swarts	-	-	zwarter	swarter	-	-
locatief	zwartes	swartes	-	-	zwartese	swartese	-	-
datief	zwarte	swarte	-	-	zwarter	swarter	-	-
accusatief	zwart	swart	-	-	zwarter	swarter	-	-