Latijnse spreekwoorden

A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z

• „A Deo rex, a rege lex.”

• Bron: Stelregel van koning Jacobus I van Engeland, als variatie op "Rex est lex" ("De koning is de wet") hetgeen door zijn voorganger koning Karel I van Engeland werd gesteld.
• Aanhaling(en): onbekend
• Vertaling: "De koning is van God, de wet van de koning."

• „A mari usque ad mare.”

• Bron: De bijbel (psalm 72:8): "Et dominabitur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos terrae"
• Aanhaling(en): Sidney Cohen, As Canada's coat of arms turns 100, is it time for an overhaul?, CBC.ca, 30 november 2021.
• Vertaling: "Van zee tot zee."
• Nationale motto van Canada

• Abusus non tollit usum.
  • Aangehaald: Steven Pemberton, Reflections: abusus non tollit usum, IX Interactions, ACM, VII.6, november/december 2000.
  • Misbruik is geen argument tegen juist gebruik.

• Ab Iove principium.
  • Alles begint bij Jupiter.; betekenis: Laten we met het belangrijkste beginnen.

• Ab ovo.
  • Vanaf het ei.; betekenis: Vanaf het begin.
  • Vollediger: Ab ovo usque ad mala. (Vanaf het ei tot de appel.). De uitdrukking komt voor in de Satiren van Horatius en is ontleend aan de Romeinse gewoonte een banket met eieren te beginnen en met fruit te beëindigen.

• Ab uno disce omnes.
  • Leer uit één allen
• Meer correct: Crimine ab uno disce omnes.
  • Bron: Vergilius, Aeneïs II, 65.
  • Aan de (mis)daad van één kent men die van allen.
  • Aangehaald: Wim Daniëls, Charivarius, Is dat goed Nederlands?, Sdu Uitgevers, Den Haag 1998, p. 99.

• Ab urbe condita
  • Vanaf de stadsstichting
  • Naam van een Romeinse jaartelling en titel van een boek van Titus Livius, die beide verwijzen naar de tijd die is verstreken sinds de legendarische stichting van de stad Rome in 753 v.Chr.

• Accidit in puncto quod non speratur in anno
  • In een ogenblik kan gebeuren wat men in een heel jaar niet verwacht.

• Acta est fabula.
  • Het verhaal is gedaan.

• Acta non verba.
  • Geen woorden, maar daden.

• Ad acta.
  • Dat wat ooit belangrijk was, is het nu niet meer.
  • Aangehaald: Paul van der Heijden, Tachtig jaar weemoed, magazine De Blik, januari 2003.

• Ad augusta per angusta
  • Naar hoge plaatsen langs smalle wegen.

• Ad calendas graecas.
  • Letterlijk : op de Griekse Kalendae (eerste dag van de maand).
  • Betekenis : nooit, met Sint Juttemis (want de Grieken hadden geen Kalendae).

• Ad fundum.
  • Tot op de bodem.
  • Cantusterm

• Ad hoc.
  • Voor deze specifieke zaak.

• Ad libitum.
  • Vrij, naar believen, naar welgevallen.
  • Cantusterm

• Ad maiorem Dei gloriam.
  • Ter meerdere (eer en) glorie van God.

• Ad patres.
  • Sterven.

• Ad rem.
  • Terzake, gevat.

• Ad vitam aeternam
  • Voor altijd, tot in de eeuwigheid

• Adde parvum parvo magnus acervus erit.
  • Betekenis: Voeg een beetje bij een beetje en de stapel zal groot zijn.
  • Ovidius

• Alea iacta est.
  • Uitspraak van Gaius Julius Caesar toen hij zijn troepen het bevel gaf de rivier de Rubicon over te steken.
  • Vertaling: de teerling (dobbelsteen) is geworpen.
  • Betekenis: Vanaf dit punt is er geen weg terug mogelijk.

• Amantes amentes.
  • Verliefden zijn verdwaasden.
• Amen
  • Zo is het.
• Amor omnia vincit.
  • Liefde overwint alles.
• A priori.
  • Van tevoren, vooraf.
• Ars longa, vita brevis.
  • De kunst is lang, het leven kort.
  • Betekenis: kunst blijft langer bestaan dan een mensenleven.
• Aurum potestas est.
  • Goud is macht.
• Aut disce aut discede.
  • Leer of ga weg.
• Aut vincere aut mori.
  • Zegevieren of sterven.
  • Strijdkreet gebruikt in de Rozenoorlogen

• Bellum se ipsum alet.
  • Laat de oorlog voor zichzelf betalen.
• Bene diagnoscitur, bene curatur.
  • Iets dat goed is gediagnosticeerd, kan goed genezen worden.
• Bis dat, qui cito dat.
  • Hij die snel geeft, geeft twee keer.
• Bis repetita non placent.
  • Herhalingen vallen niet in goede aarde.
• Bona diagnosis, bona curatio.
  • Goede diagnose is goede genezing.
• Bona fide.
  • Te goeder trouw.

• Canes latrantes non mordent.
  • Blaffende honden bijten niet.
• Carpe diem (et noctem).
  • Pluk de dag (en de nacht).
• Cave:
  • Pas op: of Let op:.
• Cave Canem.
  • Pas op voor de hond.
  • Overgenomen uit Asterix en Obelix; gevonden op mozaïek in Pompeii.
• Caveat emptor.
  • Koper wees op je hoede.
• Ceteris paribus.
  • Onder overigens gelijke omstandigheden.
• Ceterum censeo Carthaginem esse delendam.
  • Voor het overige ben ik van mening dat Carthago vernietigd moet worden
  • Lijfspreuk van senator Cato de Oudere, die Carthago vreesde als geen ander.
• Condicio sine qua non.
  • Een absolute voorwaarde waaraan moet worden voldaan.
• Cui bono?
  • Wie haalt er voordeel uit?
  • Cicero won hiermee zijn eerste belangrijke rechtszaak
• Cum grano salis.
  • Met een korreltje zout.
• Cum laude
  • Met onderscheiding. of Met lof.
• Cogito ergo sum
  • Ik denk, dus ik ben.
  • Descartes
• Concordia res parvae crescunt.
  • Macht groeit uit eendracht. of Eendracht maakt macht.

• Da cuique suum.
  • Geef ieder het zijne. of Geef ieder wat hem toebehoort.
• De gustibus et coloribus non est disputandum.
  • Over smaken en kleuren valt niet te twisten.
• Deus ex machina.
  • Iemand die op een beslissend moment als het ware uit de lucht komt gevallen en aan een verwarde toestand een einde maakt.
• Divide et impera.
  • Verdeel en heers.
• Doctor honoris causa.
  • Iemand die de doctorsgraad als eerbewijs heeft gekregen.
• Do ut des. of Quid pro quo.
  • Ik geef, opdat jij geeft. Oftewel: Voor wat, hoort wat.
  • Vooral van toepassing op de relatie van de Romeinen met hun goden. De Romeinen gaven offers aan de goden, opdat zij hun wensen zouden vervullen.
• Ducunt volentem fata, nolentem trahunt.
  • Het lot leidt degene die wil, het lot sleurt degene die niet wil.
  • Lucius Annaeus Seneca de Jongere
• Dum spiro, spero.
  • Zolang ik adem, hoop ik.
  • Cicero
• Dum vivimus, vivamus.
  • Laat ons leven zolang we leven.
• Dura lex, sed lex.
  • De wet is hard, maar het is de wet.

• E pluribus unum.
  • Uit velen één.
  • Het motto van de Verenigde Staten van Amerika
• Etiamsi omnes ego non. (Et si omnes ego non.)
  • Zelfs indien alle andere,.. ik niet.
  • Uit het evangelie van Matheus.
• Ex nihilo nihil fit.
  • Niets ontstaat uit het niets.
• Ex oriente lux.
  • Het licht der wijsheid komt uit het Oosten.
• Errare humanum est.
  • Vergissen is menselijk.
• Exitus acta probat.
  • Het doel heiligt de middelen.

• Facta non verba.
  • Geen woorden maar daden.
• Fabricando fit faber.
  • Oefening baart kunst.
• Fama nihil est celerius.
  • Niets is sneller dan een gerucht.
• Fatetur facinus is, qui iudicium fugit.
  • Die het gerecht ontvlucht, bekent zijn misdaad
• Fas est ab hoste doceri.
  • Het is goed ook van zijn vijanden te leren.
• Festina lente.
  • Haast je langzaam.
• Finis coronat opus.
  • Het resultaat bekroont het werk.
• Fortasse erit, fortasse non erit
  • Misschien zal het zijn, misschien niet.
• Fortes creantur fortibus
  • Sterken brengen sterken voort.
  • Wapenspreuk gemeente Gorinchem (Gorcum).

• Gallia est omnis divisa in partes tres.
  • Julius Caesar
  • Gallië is als geheel verdeeld in drie delen.
• Gaudeamus igitur iuvenes dum sumus.
  • Laat ons genieten zolang we jong zijn.
• Græca fides, nulla fides.
  • Niemand vertrouwt een Griek.
• Gutta cavat lapidem, non vi sed saepe cadendo
  • Choirilos van Samos
  • Een druppel holt een steen uit, niet door kracht maar door vaak te vallen.
• Gutta cavat lapidem, consumitur anulus usu
  • Ovidius (Epistulae ex Ponto 4,10,5)
  • Een druppel holt een steen uit, en een ring slijt af door het gebruik.

• Homines, dum docent, discunt.
  • Terwijl de mensen les geven, leren ze.
• Homo homini lupus est.
  • De mens is voor de mens een wolf.
  • Betekenis: De mens is voor de (mede)mens de grootste last.
• Homo ludens.
  • De spelende mens.
• Homo sapiens non urinat in ventum.
  • Een wijs man urineert niet tegen de wind in.
  • Afkomstig van het Max Euweplein te Amsterdam.
• Hora (est).
  • Het is tijd.
  • volgens de universitaire traditie officieel einde van doctoraatsexamen

• Idem velle atque idem nolle, ea vera amicitia est.
  • Hetzelfde willen en hetzelfde niet willen, dat is ware vriendschap.
• Ignorantia legis non excusat.
  • Onbekendheid met de wet is geen excuus.
• In casu.
  • In dit geval.
• In cauda venenum.
  • Het venijn zit hem in de staart (op het einde).
• In extenso.
  • Volledig, uitvoerig.
• In extremis.
  • Tot het uiterste, op de valreep.
• In memoriam.
  • Ter herinnering.
• In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti.
  • In naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest
• In spe.
  • Toekomstig.
• In vino veritas.
  • Een dronken man spreekt de waarheid.(In wijn zit waarheid)
• Ipso facto.
  • Noodzakelijkerwijze, door het feit zelf.
• Ita est.
  • Zo is het.

• Lapsus linguae.
  • Een uitschuiver van de tong, een verspreking.
• Labor omnia vincit improbus.
  • Noeste arbeid overwint alles.
• Luctor et emergo.
  • Ik worstel en kom boven.
  • Afkomstig van het wapen van de provincie Zeeland.

• Magister dixit.
  • De meester heeft gesproken.
• Manu militari.
  • Met overheidsbedwang.
• Maxima celeritas (paene) nusquam bona est.
  • De grootste haast is (bijna) nooit goed. Of : Haastige spoed is zelden goed.
• Maximo cum laude.
  • Met grootste onderscheiding.
• Mea culpa.
  • Mijn schuld.
• Memento mori.
  • Gedenk het sterven / Gedenk je sterfelijkheid/ Gedenk te sterven.
• Mens agitat molem.
  • De geest beweegt de materie.
• Mens sana in corpore sano. of (Anima sana in corpore sano.)
  • Een gezonde geest in een gezond lichaam.
  • Naamgever Asics - maar wel een verkrachting van het spreekwoord want "anima" staat qua originele betekenis dichter bij "ziel" dan bij "geest", waar "mens" meer betrekking heeft op de rationaliteit, denkvermogen
• Modus operandi.
  • Manier van werken.
• Modus vivendi.
  • Een voorlopige regeling tussen twee strijdende partijen.
• Mundus vult decipi, decipitur mundi.
  • De wereld wil bedrogen worden, dan worde zij bedrogen.
• Mutua fides.
  • Een wederzijds vertrouwen.

• Nam et ipsa scientia potestas est.
  • Kennis is macht.
• Nec spe, Nec metu.
  • Noch hoop noch angst
• Nec plus ultra.
  • Betekenis 1 : Dat wat door niets wordt overtroffen.
  • Betekenis 2 : De aanduiding dat de uiterste grens is bereikt.

• Nemo iudex in propria causa.
  • Letterlijk: Niemand rechter in eigen zaak.
  • rechtsbeginsel
• Nihil sine labore.
  • Geen resultaat zonder een inspanning te leveren.
• Nomen est omen.
  • De naam is een voorteken.
• Nomina odiosa sunt.
  • Namen zijn hatelijk.
• Non omnia possumus omnes.
  • Wij kunnen niet allen alles.
• Non scholae sed vitae.
  • Niet voor de school, maar voor het leven (leren wij).
• Non semper arcum tendit Apollo.
  • De boog kan niet altijd gespannen staan.
• Non, si male nunc, et olim sic erit.
  • Wie zijn doel wil krijgen, wil ook de middelen.
• Nosce te ipsum.
  • Ken jezelf. (uit het Grieks)
  • Variant: Scito Te Ipsum (Petrus Abaelardus, ca. 1139)
• Nunc aut nunquam
  • Nu of nooit
  • Lijfspreuk van het Korps Commando Troepen
• Nunc est bibendum
  • Nu moet er gedronken worden

• Observare nec videri
  • Zien zonder gezien te worden
  • Lijfspreuk 104 waarnemersverkenningscompagnie, Nederlandse commando's
• Omnis comparatio claudicat.
  • Elke vergelijking gaat mank.
• Ora et labora.
  • Bid en werk.
• Ordo ab Chao.
  • Orde uit chaos
  • Lijfspreuk van de vrijmetselarij (Schotse Ritus)
• Oderint dum metuant.
  • Laat ze me maar haten, als ze me maar vrezen.
• O tempora, o mores.
  • lett. o tijden, o gewoontes
  • uitroep van afkeur over veranderende zeden
  • uitdrukking, gebruikt door Marcus Tullius Cicero in zijn Eerste Catilinarische Rede, gehouden op 7 november 63 v.Chr. voor de Romeinse Senaat.

• Pecunia non olet.
  • Geld stinkt niet.
• Peracti labores jucundi
  • Na gedane arbeid is het zoet rusten
• Persona non grata.
  • Een ongewenst persoon.
• Piscem natare doces.
  • Vissen leren zwemmen.
• Plus Ultra
  • Steeds verder
  • Wapenspreuk van Spanje
• Post cenam non stare sed mille passus meare.
  • Rust niet na het eten, maar wandel een mijl.
• Primum non nocere.
  • Bovenal niet schaden.
  • Uit de eed van Hippocrates
• Primus inter pares.
  • Eerste onder zijns gelijken.
• Propria motu.
  • Uit eigen beweging.

• Qua patet orbis.
  • Zo wijd de wereld strekt
  • Lijfspreuk van de Koninklijke Mariniers.
• Quid pro quo. of Do ut des.
  • Voor wat, hoort wat. of Ik geef, opdat jij geeft.
  • Vooral van toepassing op de relatie van de Romeinen met hun goden. De Romeinen gaven offers aan de goden, opdat zij hun wensen zouden vervullen.
• Qui multum tacet, multum cogitat.
  • Wie veel zwijgt, denkt veel.
• Qui ridet ultime ridet optime.
  • Wie het laatst lacht, lacht het best.
• Qui tacet consentire videtur.
  • Wie zwijgt stemt toe.
• Quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentes.
  • Hoe het ook zij, ik vrees de Grieken ook al brengen zij geschenken
  • Vergilius, Aeneïs
• Quis custodiet ipsos custodes.
  • Juvenalis
  • Wie zal de bewakers zelf bewaken?
• Quot capita tot sensus.
  • Zoveel hoofden zoveel zinnen.
  • Terentius
• Quod erat demonstrandum
  • hetgeen bewezen moest worden
  • einde van een (b.v. wiskundige) bewijsvoering
• Quod gratis asseritur, gratis negatur.
  • Wat zonder bewijs kan worden beweerd, kan zonder bewijs worden afgewezen.
  • Jon R. Stone, The Routledge Dictionary of Latin Quotations (2005), p. 101. Anoniem, sinds minstens de vroege 19e eeuw veel gebruikt (bijv. The Classical Journal, Vol. 40 (1829), p. 312).
• Quod licet Iovi non licet bovi.
  • Wat Jupiter mag, mag een rund nog niet.
  • letterlijk: Wat is toegestaan aan Jupiter, is niet toegestaan aan een rund
  • Betekenis: De een heeft nou eenmaal meer rechten dan de ander.

• Radix malorum est cupiditas.
  • Hebzucht is de wortel van alle kwaad.
• Repetitio iuvat.
  • Herhalen helpt.
• Repetitio est mater studiorum.
  • Herhaling is de moeder van het studeren.
• Repetitio mater scientiae est.
  • Herhaling is de moeder van de wetenschap.
• Requiescat in pace. (RIP)
  • Moge hij in vrede rusten.
• Ridentem dicere verum.
  • Horatius
  • Al lachend spreekt men de waarheid.

• Scientia potestas est.
  • Kennis is macht.
• Semper fidelis
  • letterlijk: Altijd trouw
  • wordt gebruikt door de Amerikaanse mariniers (Semper Fi) en het Cadettencorps van de Koninklijke Militaire Academie)
• Sic
  • Zo staat er woordelijk geschreven. (een correctieaanduiding)
• Sic transit gloria mundi.
  • Zo gaat 's werelds glorie ten onder.
  • Gebruikt als uitroep van wanhoop.
• Si vis amari, ama!
  • Wie geliefd wil worden, moet liefhebben
• Si vis pacem, para bellum
  • Wie vrede wil, moet bereid zijn oorlog te voeren
• Stante pede.
  • Op staande voet.
• Status quo.
  • Dezelfde toestand waarin iets zich bevindt als een eerdere toestand waarin het zich bevond.
  • zonder verandering
• Summa cum laude.
  • Met grote onderscheiding.
• Sunt facta verbis difficiliora.
  • Daden zijn moeilijker dan woorden.

• Tabula rasa.
  • Met een schone lei beginnen, schoon schip maken, onbeschreven blad

• Tempus fugit.
  • De tijd vervliegt.
• Tene quod bene
  • Behoud wat goed is.
• Quot homines, tot sententiae.
  • Zoveel mensen, zoveel meningen.

• Ubi fumus, ibi ignis.
  • Waar rook is, is vuur.
• Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia.
  • Waar jij Gaius bent, ben ik Gaia.
  • uitgesproken bij huwelijksceremonie.

• Væ victis.
  • Wee de overwonnenen.
• Varietas delectat.
  • De afwisseling doet deugd.
• Veni, bibi, vomui.
  • Ik kwam, ik dronk, ik braakte.
  • studentengezegde
• Veni, vidi, vici. (Caesar)
  • Ik kwam, ik zag, ik overwon.
• Verba docent, exempla trahunt.
  • Woorden geven instructies, voorbeelden leiden.
• Verba volant, scripta manent.
  • Woorden vergaan met de tijd, maar wat geschreven is dat blijft.
• Veritas vos liberabit.
  • De waarheid zal jullie bevrijden.
  • Evangelie volgens Johannes 8:32.
• Videre videnda.
  • Zien wat gezien moet worden.
• Vincit omnia veritas.
  • De waarheid overwint alles.
• Vis unita fortior.
  • Een vereende kracht staat sterker.
• Vive ut vivas.
  • Leef om te leven.
• Vox populi, vox Dei.
  • De stem van het volk is de stem van God.

Sommige spreekwoorden zijn later overgenomen in het Nederlands, of uit het Nederlands in het Latijn vertaald. Daarom zijn zij ook terug te vinden bij de Nederlandse spreekwoorden.

De Latynsche spreekwyzen, 1755.