Цахиур

Цахиур,  ₁₄Si

Цахиурын спектрийн шугам
Ерөнхий шинж чанарууд
Нэр, тэмдэг	цахиур, Si
Гадаад байдал	талст, гадаргуугаас нь бүүдгэр цэнхэр туяа ойно
Англи дуудлага	/ˈsɪl[invalid input: 'ɨ']kən/ or /ˈsɪl[invalid input: 'ɨ']kɒn/ SIL-ə-kən or SIL-ə-kon
Цахиур-ийн үелэх систем дэх байрлал
C ↑ Si ↓ Ge хөнгөн цагаан ← цахиур → фосфор
Цэнэгийн тоо (Z)	14
Атом масс (Ar)	28.085[1] (28.084–28.086)[2]
Элементийн ангилал	металлоид
Бүлэг, блок	бүлэг 14 (карбон бүлэг), p-блок
Үе	үе 3
Электрон бүтэц	[Ne] 3s2 3p2
давхарга бүрт	2, 8, 4
Физик шинж чанарууд
Төлөв	хатуу
Хайлах температур	1687 K ​(1414 °C, ​2577 °F)
Буцлах температур	3538 K ​(3265 °C, ​5909 °F)
Нягт т.т.	2.3290 г/см3
шингэн үед,х.т.	2.57 г/см3
Хайлах энтальп	50.21 Ж/моль
Уурших энтальп	383 кЖ/моль
Хувийн дулаан шингээлт	19.789 Ж/(моль·K)
Уурын даралт P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 1908 2102 2339 2636 3021 3537
Атомын шинж чанар
Исэлдэлтийн зэрэг	4, 3, 2, 1[3] −1, −2, −3, −4 ​(амфотер исэл)
Цахилгаан сөрөг чанар	Полингийн шаталбар: 1.90
Ионжилтын энерги	1 дэх: 786.5 кЖ/моль 2 дахь: 1577.1 кЖ/моль 3 дахь: 3231.6 кЖ/моль (илүү үзэх)
Атомын радиус	эмпирик: 111 пм
Ковалент радиус	111 pm
Ван дер Ваальсийн радиус	210 pm
Бусад
Талст бүтэц	​Алмазан куб
Дууны хурд нарийн савх	8433 m/s (at 20 °C)
Дулааны тэлэлт	2.6 µm/(m·K) ( 25 °C-д)
Дулаан дамжуулалт	149 W/(m·K)
Цахилгаан эсэргүүцэл	2.3X103 Ω·m ( 20 °C-д)[4]
Хориотой бүс	1.12 eV (at 300 K)
Соронзон чанар	дисоронзон[5]
Юнгийн модуль	130–188 GPa[6]
Хөдөлгөх модуль	51–80 GPa[6]
Эзлэхүүний модуль	97.6 GPa[6]
Пуассоны коэффициент	0.064–0.28[6]
Моосын хатуулаг	7
CAS дугаар	7440-21-3
Түүх
Нэрийн үүсэл	Латин 'silex' эсвэл 'silicis' - цахиур чулуу
Таамагласан	Антуан Лавуазье (1787)
Нээсэн ба анх ялгасан	Йёнс Якоб Берцелиус[7][8] (1823)
Нэр өгсөн	Томас Томсон (1817)
Хамгийн тогвортой изотопууд
изо БДТ ХЗҮ ЗТ ЗЭ (MeV) ЗБ 28Si 92.23% 28Si нь 14 нейтронтой үед тогтвортой 29Si 4.67% 29Si нь 15 нейтронтой үед тогтвортой 30Si 3.1% 30Si нь 16 нейтронтой үед тогтвортой 32Si ул мөр 153 жил β− 13.020 32P
үзэх · хэлэлцэх · засах· эх сурвалж

Цахиур (Латин: silicium) нь Si гэж тэмдэглэгддэг химийн элемент юм. Атомын дугаар нь 14. Орчлон ертөнцийн хэмжээнд найм дахь, дэлхийн царцдаст хоёр дахь (хүчилтөрөгчийн дараа) өргөн тархалттай элемент болно. Дэлхийн царцдас��н 25.7% - ыг (массын) цахиур бүрдүүлнэ.

Цахиурыг шил, цемент, эмнэлэгт хэрэглэхээс гадна, хамгийн гол нь хагас дамжуулагчийн үйлдвэрлэлд өргөн хэрэглэнэ.

Цахиур нь ургамалын, ялангуяа өвслөг ургамлын метаболизмын үйл ажиллагаанд маш чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.

22-оос 44 хүртэл атом масс бүхий изотопиуд мэдэгдэж байгаагаас ²⁸Si (92.23%), ²⁹Si (4.67%), ба ³⁰30Si (3.1%) гэсэн тогтвортой изотопиуд, мөн Аргоны задралаар үүсдэг ³²Si (хагас задралын хугацаа нь 170 жил) нь өргөн тархалттай болно.

Wiktionary: Цахиур – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

 Commons: Цахиур – Викимедиа дуу дүрсний сан

• WebElements.com – Silicon
• Mineral.Galleries.com – Silicon

1. ↑ Conventional Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights
2. ↑ Standard Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights
3. ↑ Ram, R. S.; et al. (1998). "Fourier Transform Emission Spectroscopy of the A2D–X2P Transition of SiH and SiD" (PDF). J. Mol. Spectr. 190: 341–352. PMID 9668026.
4. ↑ Eranna, Golla (2014). Crystal Growth and Evaluation of Silicon for VLSI and ULSI. CRC Press. p. 7. ISBN 978-1-4822-3281-3.
5. ↑ Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Lide, D. R., ed. (2005). CRC Handbook of Chemistry and Physics (86th ed.). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5.
6. ↑ ^{6.0 6.1 6.2 6.3} Hopcroft, Matthew A.; Nix, William D.; Kenny, Thomas W. (2010). "What is the Young's Modulus of Silicon?". Journal of Microelectromechanical Systems. 19 (2): 229. doi:10.1109/JMEMS.2009.2039697.
7. ↑ Weeks, Mary Elvira (1932). "The discovery of the elements: XII. Other elements isolated with the aid of potassium and sodium: beryllium, boron, silicon, and aluminum". Journal of Chemical Education. 9 (8): 1386–1412. Bibcode:1932JChEd...9.1386W. doi:10.1021/ed009p1386.
8. ↑ Voronkov, M. G. (2007). "Silicon era". Russian Journal of Applied Chemistry. 80 (12): 2190. doi:10.1134/S1070427207120397.