Еднопартиски период на Република Турција
Република Турција Türkiye Cumhuriyeti
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1923–1945 | |||||||||
 Flag | |||||||||
 Персонализација на Турција на мапа од 1927 година објавена пред реформата на азбуката. Во 1939 година, Турција ја анектирала државата Хатај. | |||||||||
| Главен град | Анкара | ||||||||
| Уредување | унитарна кемалистичка еднопартиска република | ||||||||
| Претседател | |||||||||
• 1923–1938 | Мустафа Кемал Ататурк | ||||||||
• 1938–1950 | Исмет Инону | ||||||||
| Премиер | |||||||||
• 1923–1924 (прв) | Исмет Инону | ||||||||
• 1942–1946 (последен) | Шукру Сараџоглу | ||||||||
| Legislature | Големо Национално Собрание на Турција | ||||||||
| Историски период | Меѓувоен период · Втора светска војна | ||||||||
• Воспоставено | 29 октомври 1923 | ||||||||
• Дестабилизиран | 18 јули 1945 | ||||||||
| |||||||||
Дел од темата |
|---|
| Историја на Турција |
 |
 Портал: „Турција“ |
Еднопартискиот период на Република Турција започнал со официјалното основање на земјата во 1923 година. Републиканската народна партија (ЦХП) била единствената партија помеѓу 1923 и 1945 година, кога била основана Националната партија за развој. После победата на првите повеќепартиски избори во 1946 година, Републиканската народна партија го загубила мнозинството пред Демократската партија на изборите во 1950 година. За време на еднопартискиот период, претседателот Мустафа Кемал Ататурк во повеќе наврати барал да се формираат опозициски партии против Републиканската народна партија за да се премине во повеќепартиска демократија;[1] во 1930 година, Либералната Републиканска партија била основана, но ја распуштил нејзиниот основач.[2] Прогресивната Републиканска партија исто така била основана во 1924 година од Ќазим Карабеќир, но била забранета по вклучувањето на нејзините членови во бунтот на шеикот Саид во 1925 година. И покрај напорите на Ататурк за воспоставување на само-пропагирачки повеќепартиски систем за време на неговото претседателствување, ова било воспоставено дури по неговата смрт во 1938 година.
1923-1938 година: Претседателство на Мустафа Кемал Ататурк
[уреди | уреди извор].jpg)
Со основањето на Република Турција започнале напорите за модернизација на земјата. Институциите и уставите на западните држави како Франција, Шведска, Италија и Швајцарија биле анализирани и прилагодени според потребите и одликите на турската нација. Нагласувајќи го недостигот на знаење на јавноста во врска со намерите на претседателот Мустафа Кемал (подоцна Ататурк), јавноста сметала дека земјата би можело да се врати повторно кон деновите на првите калифи.[3] За да ги воспостави своите реформи, Мустафа Кемал ги ставил Февзи Чакмак, Ќазим Озалп и Исмет Инону на важни политички позиции. Мустафа Кемал ја промовирал својата репутација како ефикасен воен водач и ги поминал следните години, сè до неговата смрт во 1938 година, воведувајќи широки и прогресивни политички, економски и социјални реформи. Притоа, тој го претворил турското општество од тоа да се смета себеси како муслимански субјект на огромна империја во граѓани на модерна, демократска и секуларна национална држава.
По основањето на Либералната Републиканска партија од страна на Али Фети Окир, верските групи им се придружиле на либералите и, следствено, се случиле крвави пресметки, особено во источните територии на земјата. Либералната Републиканска партија била распуштена на 17 ноември 1930 година и не бил направен понатамошен обид за повеќепартиска демократија до 1945 година.
Опозиција, 1924-1927 година
[уреди | уреди извор]Во 1924 година, додека „Прашањето на Мосул“ било на маса, Шеик Саид започнал да го организира бунтот на шеикот Саид. Шеик Саид бил богат курдски поглавар (племенски началник). Тој го истакнал прашањето за религијата; и не само што се спротивставил на укинувањето на калифатот, туку и на усвојувањето на граѓанските кодови засновани врз западните модели, затворањето на верските служби, забраната за полигамија и новиот задолжителен граѓански брак. Тој ги насочил своите следбеници против политиките на владата, за која сметал дека е против исламот. Во обид да се врати исламскиот закон, неговите сили се движеле низ селата, зазеле владини канцеларии и марширале по важните градови Елазиг и Дијарбакир .[4] Членовите на владата го сметале бунтот на шеикот Саид како обид за контрареволуција. Тие побарале итна воена акција за да се спречи нејзиното ширење. „Законот за одржување на јавниот ред“ бил донесен за да се справи со бунтот на 4 март 1925 година. Тоа и дало на владата исклучителни овластувања како на пример да затвори субверзивни групи (законот на крајот бил укинат на 4 март 1929 година).
Имало и парламентарци во ГНА кои не биле задоволни од овие измени. Имало толку многу членови кои биле осудени како симпатизери на опозицијата на приватниот состанок на Републиканската народна партија (ЦХП), што Мустафа Кемал го изразил својот страв ставувајќи се на страната на малцинското мислење во својата партија.[5] Тој одлучил да не ја расчисти оваа група. После цензуралното движење, се појавила шанса да има отцепена група, Ќазим Карабеќир, заедно со неговите пријатели, формирале таква група на 17 октомври 1924 година. Цензурата станала гласање за доверба на ЦХП за Мустафа Кемал. На 8 ноември предлогот бил одбиен со 148 гласови кои гласале против, 18 биле за и 41 гласови биле отсутни. ЦХП имала само едно место во парламентот. Откако мнозинството од ЦХП го избрала, Мустафа Кемал изјавил: „Турската нација е цврсто решена да напредува бестрашно кон патот на републиката, цивилизацијата и напредокот“.
На 17 ноември 1924 година, отцепената група официјално ја основала Прогресивната Републиканска партија (ПРП) со 29 пратеници и започнал првиот повеќепартиски систем. Економската програма на ПРП сугерирала либерализам, за разлика од државниот социјализам на ЦХП, а нејзината социјална програма се засновала на конзервативизам за разлика од модернизмот на ЦХП. Водачите на партијата во принцип силно ја поддржувале Кемалистичката револуција, но имале различни мислења за културната револуција и принципот на секуларизмот.[6] Партијата не била против главните позиции на Мустафа Кемал, како што е наведено во својата програма. Програмата ги поддржала главните механизми за воспоставување секуларизам во земјата и граѓански закон, или, како што е наведено, „потребите на староста“ (член 3) и униформниот систем на образование (член 49).[7] Овие принципи ги поставиле водачите уште на почетокот. Единствената легална опозиција станала дом за сите различни ставови во земјата.
Во текот на 1926 година, во Измир бил откриен заговор за атентат врз Мустафа Кемал, потекнат од поранешен заменик, кој се спротивставувал на укинувањето на Калифатот. Овој процес се претворил во истрага на планерите на овој обид но всушност овој момент се искористил за да се поткопат оние со различните погледи во врска со културната револуција на Кемал. Истрагата донела пред Трибуналот голем број на политички противници, вклучувајќи го и Карабеќир, водачот на ПРП. Голем број преживеани водачи на Комитетот за унија и напредок, кои биле во најдобар ред втори по ранг во турското движење, вклучувајќи ги Кавид, Ахмед Шкри и Исмаил Канбулат, биле прогласени за виновни за предавство и обесени. За време на овие истраги постоела врска што била откриена меѓу членовите на ПРП и бунтот на шеикот Саид. Партијата била распуштена по резултатите од судењето. Сепак, моделот на организирано спротивставување бил скршен. Оваа акција претставувала единствената широка политичка чистка за време на претседателството на Ататурк. Мустафа Кемал за настаните изјавил: „Моето смртно тело ќе се претвори во прашина, но Република Турција ќе трае вечно“,по обидот за атентат.[8]
Реформи
[уреди | уреди извор]Земјата забележала стабилен процес на секуларна западност која вклучувала обединување на образованието; прекинување на верските и другите титули; затворање на исламските судови и замена на исламскиот канонски закон со секуларен граѓански законик, моделиран по Швајцарија и казнен законик, моделиран по италијанскиот казнен законик; признавање на еднаквост меѓу половите и давање на целосни политички права на жените на 5 декември 1934 година; јазична реформа иницирана од Асоцијацијата на турски јазик ; замена на отоманската турска азбука со новата турска азбука добиена од латинската азбука ; закон за облекување (носењето фес било забрането); законот за имиња на семејства ; и многу други реформи.
Попис од 1927 година
[уреди | уреди извор]Првиот попис на републиката бил спроведен во 1927 година. Пописот собрал податоци за писменоста, економски и социјални вредности.
- 1927 census
-
Густината на населението, коригирано -
Густина на население -
Оданочување -
Вдовица -
Возрасни -
Писменост
Опозиција, 1930-1931 година
[уреди | уреди извор]
На 11 август 1930 година, Мустафа Кемал одлучил повторно да проба да создаде повеќепартиско движење и го замолил на Али Фетхи Окјар да основа нова партија.[1][2] Тој инсистирал на заштита на секуларните реформи. Сосема новата Либерална републиканска партија успеала во целата земја. Без воспоставување на вистински политички спектар, партијата уште еднаш станала центар на спротивставување на реформите на Ататурк, особено во однос на улогата на религијата во јавниот живот.
На 23 декември 1930 година се случиле неколку последователни насилни инциденти, започнувајќи со бунтот на исламските фундаменталисти во Менемен, мал град во егејскиот регион. Овој таканаречен инцидент во Менемен се сметал за сериозна закана против секуларните реформи.
Во ноември 1930 година, Али Фетхи Окјар ја распуштил сопствената партија, откако ја видел заканата за зголемениот фундаментализам. Мустафа Кемал никогаш не успеал да воспостави долготраен повеќепартиски парламентарен систем за време на неговото претседателствување. Продолжениот повеќепартиски период на Република Турција започнал во 1945 година. Во 1950 година, Републиканската народна партија го ослободила мнозинството пред Демократската партија, откако ги загубила изборите во 1950 година . Постојат аргументи дека Кемал не промовирал директна демократија доминирајќи ја земјата со своето единствено партиско владеење. Причината за неуспешните експерименти со плурализам во овој период е тоа што не сите групи во земјата се согласиле на минимален консензус во однос на споделените вредности (главно секуларизмот) и споделените правила за решавање на конфликти. Како одговор на ваквите критики, биографот на Мустафа Кемал, Ендру Манго рекол: „Меѓу двете војни, демократијата не можеше да се одржи во многу релативно побогати и подобро образовани општества. Просветлениот авторитаризам на Ататурк остави разумен простор за слободни приватни животи. Повеќе не можеше да се очекува во неговиот живот. “ [9] И покрај тоа што, на моменти, не се чинело дека е демократ во своите постапки, тој секогаш ја поддржувал идејата за градење граѓанско општество ; систем на тоталитет на доброволни граѓански и социјални организации и институции кои претставуваат основа за функционирање на општеството, наспроти структурите поддржани од силата на државата. Во еден од своите многубројни говори за важноста на демократијата, Мустафа Кемал во 1933 година рекол:
| „ | Република значи демократска администрација на државата. Ја основавме Република, достигнувајќи ја својата десетта година. Треба да ги спроведеме сите барања за демократија кога ќе дојде време[10] | “ |
Курдски востанија
[уреди | уреди извор]Имало неколку курдски востанија во 20-тите и 1930-тите години: Востанието на Коџкири, Востанието на шејкот Саид, Востанието во Дерсим, Востанието на Арарат. Сите востанија биле задушени од турската армија. Поточно, поради бунтот во Дерсим во 1937-38 година илјадници Алеви Курди [11] биле убиени од турската армија, а илјадници други биле одведени во егзил. Клучна компонента на процесот на туркизацијата била политиката на масовно раселување на населението, резултат на Законот за преселување од 1934 година, политика што го таргетирал регионот на Дерсим како еден од ннеговите први тест случаи со катастрофални последици за месното население.[12]
Масакри
[уреди | уреди извор]Масакрот „Зилан“ [13] бил масакар на илјадници курдски жители во долината Зилан во Турција на 12/13 јули 1930 година, за време на востанието на Арарат, во кое учествувале 800-1500 вооружени лица .
Масакрот Зилан се случил во долината Зилан или Зејлан (курдски: Geliyê Zîlan, турски: Zilan Deresi, Zeylân Deresi) сместена на северот на градот Ерциш во провинцијата Ван . Масакрот се случил во јули 1930 година, пред Третата операција на Арарат (турски: üçüncü Ağrı Harekâtı, 7-14 септември 1930 година), што претставувало воена операција на турскиот IX корпуси под команда на Ферик ( генерал-полковник ) Салих (Омуртак ) против востаниците на планината Арарат. Бројот на убиени во масакрот варира според различни извори. Според дневниот весник Cumhuriyet (16 јули 1930 година), загинале околу 15.000 луѓе.[14][15] Во извештајот на Хасан Хашијар Серди (1907 - 14 септември 1985 година), писател и учесник во востанието на Арарат, се вели дека биле убиени 47.000 селани од 18 села. Ерменскиот истражувач Гаро Сасуни напишал дека биле масакрирани 5.000 жени, деца и стари лица.[16] Конечно, според Берлинер Тагеблат, Турците во областа Зилан уништиле 220 села и масакрирале 4500 жени и стари лица.[17]
Масакрот „Дерсим“ се случил во 1937 и 1938 година во Дерсим, денес наречен провинција Тунџели,[18] во Турција . Востанието било дигнато од страна на локалните етнички малцински групи против законот за преселување на Турција од 1934 година. Илјадници Курди и Зази [19] загинале, а многу други биле внатрешно раселени поради конфликтот.
Надворешна политика
[уреди | уреди извор]Надворешната политика на Ататурк била усогласена со неговото мото - „мир дома и мир во светот“.[20] перцепција на мирот поврзана со неговиот проект за цивилизација и модернизација.[21]
Турција била примена во Лигата на нациите во јули 1932 година.
1938-1950 година: Инону
[уреди | уреди извор]Наследникот на Ататурк по неговата смрт на 10 ноември 1938 година станал Исмет Инону. За време на претседателството на Инону, две сили се бореле за доминација. Една група сакала да ја зголеми контролата над државните функции, додека другата група сакала да расправа за домашните и надворешните работи. Главното наследство на Инону бил методот што тој и го оставил на Турција да ги балансира овие сили.
Тој немал многу можност да ги балансира овие сили, бидејќи започнала Втората светска војна. Тој се залагал за групата што бара поголема контрола врз државните функции. Неговиот потег наишол на критика од голема група политичари, новинари, сопственици на земјиште и елити.
Политиките на Инону не предвидувала целосното потиснување на изразувањето или целосно претставничката демократија: тој лично го принудил системот да воведе повеќепартиска политика. Политиката на Анадолија не попуштила на личната политика заради геополитичката позиција.
Политика пред Втората светска војна
[уреди | уреди извор].jpg)
Во 1938 година турската војска влегла во сирискиот Санџак Александрета и ги протерала повеќето нејзини арапски и ерменски жители.[22] Распределбата на местата во провинциското собрание се засновало на пописот од 1938 година што го направиле француските власти под меѓународен надзор: од 40 места, 22 им биле дадени на Турците, девет за Алавитските Арапите, пет за Ерменците, две на Сунитските Арапи и две на христијанските Арапи според популацијата на соодветните етникуми. Собранието било избрано во летото 1938 година, а француско-турскиот договор со кој се решил статусот на Александрета, бил потпишан на 4 јули 1938 година. На 2 септември 1938 година, собранието го прогласло санџакот за Република Хатај . Републиката траела една година под заеднички француски и турски воен надзор. Името „Хатај“ го предложил Ататурк и владата била под турска контрола. Претседателот Тајтур Сокмен бил член на турскиот парламент, избран во 1935 година (претставувајќи ја Антакија (грчки: Αντιόχεια) и премиерот д-р Абдурахман Мелек, исто така бил избран во турскиот парламент (претставувајќи го Газиантеп)) во 1939 година, додека сè уште ја одржувал премиеротската функција. Во 1939 година, по народниот референдум, Република Хатај станала турска провинција.
Политика во Втората светска војна
[уреди | уреди извор]За време на Втората светска војна, Турција првично одржувала политика на активна неутралност во текот на целата војна. Во 1939–41 година, таа потпишала договори со (прво) Британија и Франција и (второ) Нацистичка Германија .
Како резултат на геополитичките тензии меѓу Турција и Советскиот Сојуз, Западните сојузници обезбе��иле стимулации за Турција да се дистанцира од Германија.
На 23 февруари 1945 година, кога поразот на Оската се чинел неизбежен, турската влада објавила војна на Германија и Јапонија . Со тоа, таа си осигурила членство во новоформираната ООН. Сепак, турските сили не учествувале во какви било активности за време на војната.
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ 1,0 1,1 Salomon Ruysdael (2002). New Trends in Turkish Foreign Affairs: Bridges and Boundaries. iUniverse. стр. 214. ISBN 978-1-4759-1899-1.
- ↑ 2,0 2,1 Emin Fuat Keyman (2007). Remaking Turkey: Globalization, Alternative Modernities, and Democracy. Lexington Books. стр. 97. ISBN 978-0-7391-1815-3.
- ↑ Mango, Atatürk, 394
- ↑ Patrick Kinross, Atatürk, The Rebirth of a Nation, 397
- ↑ Mango, Ataturk, 418
- ↑ Weiker, "Book Review of Zürcher's Political Opposition in the Early Turkish Republic: The Progressive Republican Party, 1924–1925", 297–298
- ↑ Mango, Ataturk, 419
- ↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2008-05-05. Посетено на 2010-05-21. TSK Anitkabir sayfa 24
- ↑ Mango, Atatürk, 536
- ↑ İnan, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, 260
- ↑ „The Suppression of the Dersim Rebellion in Turkey (1937–38) Page 4“ (PDF). uu.nl.
- ↑ George J Andreopoulos, Genocide, page 11
- ↑ Freedom of the Press, Freedom of the Press 2010 Draft Report[мртва врска], p. 2. (англиски)
- ↑ Yusuf Mazhar, Cumhuriyet, 16 Temmuz 1930, ... Zilan harekatında imha edilenlerin sayısı 15.000 kadardır. Zilan Deresi ağzına kadar ceset dolmuştur... (турски)
- ↑ Ahmet Kahraman, ibid, p. 211, Karaköse, 14 (Özel muhabirimiz bildiriyor) ... (турски)
- ↑ Ahmet Kahraman, ibid, pp. 207–208. (турски)
- ↑ "Der Krieg am Ararat" (Telegramm unseres Korrespondenten) Berliner Tageblatt, October 3, 1930, ... die Türken in der Gegend von Zilan 220 Dörfer zerstört und 4500 Frauen und Greise massakriert. (германски)
- ↑ http://ejts.revues.org/index370.html (Accordint to european journal of turkish studies, Tunceli is an alevi kurdish province)
- ↑ http://www.massviolence.org/Dersim-Massacre-1937-1938 (According to the organisation encyclopedia of mass violence, Dersim is a Kurdish alevi province, and the massacre of turks were towards zaza speaking alevi kurds)
- ↑ Mango, Atatürk 526
- ↑ Prof. Dr. Hamza Eroğlu. „Peace at home and peace in the world“ (турски). Архивирано од изворникот на 2012-02-27. Посетено на 2008-01-01.
"Yurtta Sulh" herşeyden önce ülkede, o insanın, insanca yaşamasını, insanlık tıynetinin gereğinin tanınmasını ifade eder".
- ↑ Jack Kalpakian (2004). Identity, Conflict and Cooperation in International River Systems (Hardcover. изд.). Ashgate Publishing. стр. 130. ISBN 0-7546-3338-1.
Библиографија
[уреди | уреди извор]- Џемил Коџак, „ Членство во парламентот за време на еднопартискиот систем во Турција (1925-1945) “, Европски весник за турски студии, 3 | 2005 година