Cricket

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Cricket is 'ne balsport mèt slaaghout dee veural in de len vaan 't Brits Gemeinebès weurt gespäöld. Doel vaan 't speul is um zoeväöl meugelek runs te make in d'n tied tot me 'in' is.

Cricket is vaanaof ind zèstienden iew bekind en weurt al sinds d'n achtienden iew in georganiseerd verband nao vasgelagte regele gespäöld, en is daomèt ein vaan de ajdste officieel vasgelagte sporte op de wereld. De sport is in d'n Ingelstaolege wereld geleef bij alle laoge vaan de bevolking, meh heet door zie groet aontal tradities 'n elitair karakter behawwe. Cricketmatche dore in 't gemein bezunder laank, in 't geval vaan tescricket zelfs mieder daog.

Ciefermaoteg is 't eine vaan de populairste sporte op de wereld, te vergelieke mèt voetbal. 't Beperk aontal len wat aon cricketmatche mètdeit maak de sport evels gooddeils oonziechbaar boeten 't Brits Gemeinebès. De sport is eine kier op de Olympische Speule gedoon, en wel in 1900 (Paries).

Cricket is dinkelek in de late middeliewe in Zuidoos-Ingeland oontstande. De wortele mote mesjiens in Vlaondere weure gezoch; me heet de herkoms vaan 't woord wèlle verklaore oet met de krik ketsen, boe in 't Middelnederlands trouwens ieder hockey mèt woort gemeind. De ierste cricketbats leke nog väöl op 'nen hockeystick; 't plenkske zouw pas in d'n achtienden iew opgaank doen. In de loup vaan de iewe mote hockey en cricket laankzaam oeterein zien gegreujd. In 1598 weurt gesproke vaan e veldsje in Guildford (Surrey) boe sjoliere cricket speule. In 1611 weurt in Chevening (Kent) gesjreve euver 'ne match tösse volwasse speulers, die tegen 'n aander dörp speule. In de res vaan de zeventienden iew góng 't hel: in 1697 weurt in Sussex zelfs al 'ne match tösse betaolde speulers gedoon - 'n oongewoen vreug veurbeeld vaan profsport. Ouch is bekind tot in deen tied al op cricketmatche woort gegok, soms veur enorm bedraoge.

In d'n iew dee volgde kraog 't cricket vaste vörm. De sport kraog ouch in Londe veuj aon de groond (daoveur waor 't veural 'ne plattelandssport gewees) en eine variant, single wicket, woort noe dominant. In 1744 woort de ierste versie vaan de Laws of cricket gesjreve, die de res vaan d'n iew hendeg zouwe weure oetgebreid en bediscussieerd. Oet dezen tied stamp de vörm vaan 't wicket, zoewie de kinmerkende leg before wicket-regel. Sinds 1788 dreug de Marylebone Cricket Club verantwoordelekheid veur de Laws.

In de negentienden iew bleef de sport doorgreuje. Nui späöltechnieke woorte oontwikkeld en soms hel bediscussieerd. In deen tied verspreide ziech de sport ouch boete Ingeland. Al in de koloniaolen tied had me in de Vereinegde Staote aon cricket gedoon, en in 1844 woort 'ne match tösse de VS en Canada gespäöld. (Allewijl leef de sport koelek nog in allebei de len.) In 1862 woort de sport ouch in Australië geïntroduceerd. Dao sloog 't oonverwach good aon. Wie 'n Ingels team in 1876 en 1877 door Australië toerde, bleek 't team dao in de Australiërs ziene gelieke te höbbe gevoonde. In 1882 wis Australië zelfs te winne. Sindsdeen speule Ingeland en Australië mèt regelmaot tegenein um The Ashes, de belaankriekste match in 't tescricket. De standaarde en de speultied gónge in deen tied daan ouch umhoeg.

Ouch op 't vasteland vaan Europa, zeker ouch in Nederland, kaom in deen tied cricket op es elitesport. Mèt de koms vaan voetbal verbleikde de populariteit evels snel; väöl cricketclubs veraanderde in voetbalclubs. In de mieste len is 't nog mer e hemfelke lui wat cricket späölt.

In d'n twintegsten iew bleef cricket oonverminder populair in Ingeland en Australië, meh ouch in aander Britse kolonies sloog 't aon. Zoe gónge Nui Zieland, Brits-Indië (later India en Pakistan), Wes-Indië en Zuid-Afrika mètspeule in tes-matche. Zuid-Afrika woort later tösse 1970 en 1992 oetgeslote um 't apartheidsbeleid. 'n Belaankrieke oontwikkeling waor de inveuring vaan nui formaote mèt e beperk aontal overs, die korter doorde es de slepende tes-matche. In 1971 woort 't One Day International-formaot geïntroduceerd, in 2003 't Twenty20. Allebei de formaote sloge snel aon en verzekerde 't cricket vaan doorloupende populariteit. Sinds ind 2017 gief 't ouch T10-cricket.

In oktober 2023 woort bekind gemaak tot cricket bij de Olympische Speule vaan 2028 weer trökkump. Me geit dao e hiere- en e damestoernooj speule in 't Twenty20.

't Gief diverse formaote veur cricketmatche. De versjèlle zitte veural in de door vaan de matche; 't aontal zoegeneumde overs (zuug oonder) weurt soms beperk um de speultied te bekorte. Ouch de uterleke aspekte versjèlle.

De kinmerkendste vörm is tescricket. Hei-in is 't aontal overs oonbeperk. Zoedoende kin en zal de match ziech euver miejer daog voortsleipe. 'nen Innings kin zoonder probleme 'ne gansen daag dore. Teams mage neet in club- of landekleure speule, meh mote gans in 't wit, mèt 'ne lamswolle pullover. Dèks versteit me oonder tescricket allein de interlandmatche tösse de len mèt officiëlen 'tes-status'; 't begrip First-class cricket dèk alle cricketmatche die volgens dit zwoer formaot weure gespäöld.

Len mèt tesstatus gief 't veural in 't Brits Gemeinebès. Anno 2019 zien dat (in volgorde vaan touwkinning):

1. Ingeland
2. Australië
3. Zuid-Afrika
4. Wes-Indië
5. Nui-Zieland
6. India
7. Pakistan
8. Sri Lanka
9. Zimbabwe
10. Bangladesh
11. Ierland
12. Afghanistan

't Iers team vertreujt gans 't eiland, dus zoewel de Ierse Rippubliek es Noord-Ierland.

In d'n achtienden en negentienden iew waor de singlewicket-variant dominant (zuug bove). Dit waor feitelek al 'ne vörm vaan cricket mèt e beperk aontal overs. Pas nao d'n Twiede Wereldoorlog kaom 'n brei discussie op um obbenuits eindaogse formaote in te veure. Dit zouw d'n dörpel veur joonger generaties en veur len boeten 't Gemeinbès mote verliege. Zoe oontstoont in 1971 de One Day International (ODI). Allebei de teams speule noe nog 50 overs. 'ne Match doort noe nog einen daag. 't Formaot sloog aon, zeker ouch umtot geassocieerde leie vaan de cricketassociatie (die geine tes-status höbbe) kóste mètdoen aon 't nui opgeriech Wereldkampioensjap Cricket. Wienie deze variant neet tösse twie landeteams weurt gespäöld, sprik me vaan List A-cricket.

Einen daag is evels nog väöls te laank veur leefhöbbers vaan aander sporte. Um de sport aof te stumme op nui generaties heet me in 2003 'ne nog kortere variant geïntroduceerd: 't Twenty20 (T20). Hei-in speule de teams mer twie innings, die eder zien beperk tot 20 overs (daovaandan de naom). Sinds 2007 weurt ouch in 't Twenty20 'ne wereldbeker gespäöld.

Nog e stök korter is 't T10-cricket, boe-in de twie innings nog mer 10 overs dore. 't Speul is daan in oonderhaaf oor veerdeg. Dat is zeker e veurdeil, al waor 't mer veur de speulers. 't Heet evels ouch dujeleke naodeile. Speulers koume beveurbeeld dèks gaaroet neet aon slaag, want ietot de veurege slaagmaander oet zien is d'n innings al veurbij. De European Cricket League, die in 2018 begós, hanteert dit formaot.

Cricket weurt sinds jaor en daag door vrouwlui gespäöld. In 1934 kaom d'n ierste tes-match (tösse Australië en Ingeland). ODI weurt al vaanaof 't begin aof gespäöld; in 1973 hadde de vrouwlui zelfs al e wereldkampioensjap ietot de manslui dao-aon touw waore. Ouch Twenty20 weurt alum gespäöld.

Cricket vertuint väöl versjèlle mèt aander sporte boe mèt bal en slaaghout weurt gespäöld, meh 't groondprinciep - de aonvallende partij houwt de bal zoe wied meugelek weg um daonao te goon loupe, dewijl de verdeidegende partij perbeert de bal trök te bringe - versjèlt neet wezelek vaan beveurbeeld slaagbal of hoonkbal.

Veur 't begin vaan 't speul goeje de twie aonveurders 'n munt op um te bepaole wee vaan hun es ierste aon slaag kump. De partij die sleit, stèlt daan 'ne slaagmaan (of 'n slaagvrouw) op. De veldpartij wijs 'ne bowler (goejer) aon. Dee moot de bel veur de slaagmaan aongoeje. De slaagmaan steit veur de wicket, e hèkske wat los in de groond steit, mèt bovenop losse dweershuitsjes (bails) die bij de minste bereuring aofvalle. 't Rake vaan 't wicket is ein vaan de menere boe-op me oet kin rake (zuug oonder). De bowler zal daorum de bal op de wicket mikke, in de hoop tot de slaagmaan de bal mis en de bal de wicket umgoejt. Wijer gief 't op de pitch nog 'nen aandere speuler vaan de slaagpartij, de non-striking batsman (dee nao 'ne slaag mèt de slaagmaan moot mètloupe), zoewie nog 'nen aandere vaan de veldpartij, de wicket-keeper (dee belaankriek werk deit um de slaagmaan oet te kriege en bij wee dèks de bal weurt trökgebrach).

Heet de slaagmaan de bal geraak, daan begint 'r te loupe. Heer deit dat same mèt de non striking batsman, dee aon d'n aandere kant vaan de pitch steit (neve de bowler dus). Edere kier tot de twie slaagmaander op en neer zien geloupe, weurt getèld es eine run. Sleit de slaagmaan de bal euver de grens vaan 't speulveld (de boundary), daan hoof 'r neet mie te loupe en krijg de slaagpartij otomatisch veer of zès runs touwgekind (aofhenkelek vaan of de bal ietot 'r 't veld verleet de groond nog geraak heet of neet).

Kump de bal trök dewijl eine vaan hun nog neet euver de lijn is (de popping crease), daan is de slaagmaan oet. 'ne Speuler kin nog op diverse aander menere oet rake (zuug oonder). Es 'ne slaagman oet is, daan kump de volgende vaan zie team draon. D'n tied tot 'ne slaagmaan sleit, neump me 'ne wicket (wat verwarrend kin zien umtot 't hèkske ouch zoe hèt.) Ouch de bowler moot wissele: nao zès geldege bel wisselt me nao d'n aandere kant vaan de pitch (dee ouch twie wickets kint en gans symmetrisch is) en kump 'nen aandere draon. Zoe'n periood vaan zès worpe neump me 'nen over, umtot d'n umpire aon 't ind 'over!' röp.

Bij first-class cricket blijf de slaagpartij speule tot alle tien slaagmaander oet zien. (Umtot veur 'ne run ummer twie vaan de slaagpartij nudeg zien, is de slaagbeurt veurbij es tien vaan de èlf speulers oet zien.) Bij limited-over cricket wissele de partije nao e bepaold aontal overs: 50 bij ODI, 20 bij Twenty20. D'n tied tot 'n partij aon slaag is neump me 'nen innings (inkelvoud en miervoud). First-class cricket kint in principe veer innings, limited-over mer twie.

't Speul indeg nao de lèsten innings. Dat kin op twie menere. Es me de gansen innings oetspäölt en de slaagpartij heet daan nog neet de aander partij ingehaold, daan zeet me: de lèste slaagpartij heet mèt X runs verlore. Haolt de slaagpartij is ziene lèsten innings de aander partij evels wel in, daan is de match direk veurbij. Me tèlt daan 't aontal speulers wat nog neet oet is. Stèl noe tot me de match heet gewonne dewijl de zevende speuler aon slaag is. Zès zien 'rs daan al oet; mèt de slaagman debij gief 't daan nog veer euvergebleve speulers (plus de lèste, dee neet aon slaag kump). Daan zeet me: de lèste slaagpartij heet mèt veer wickets gewonne.

E geliekspeul kump neet dèks veur. Es 't veurkump, en 'ne winner moot weure aongeweze, späölt me 'nen tie-breaker bekind es de super-over. Es ouch de super-over gein beslissing bringk, tèlt me 't aontal boundary's: 't aontal kier tot de bal euver de grens vaan 't veld is geslage (zuug bove). Ingeland won 't WK vaan 2019 door in de finale Nui-Zieland op boundary's te versloon.

Cricket weurt gespäöld op 'n ovaol veld (al behölp me ziech in Nederland dèks mèt e rechheukeg veld, umtot me 't moot inpasse in e sportpark mèt aander rechte velder) boevaan d'n unvaank varieert. In principe weurt de grens vaan dat veld, de zoegeneumde boundary, euver de ganse lengde belijnd. Daobinne vint me 't infield, wat wel strikte eise euver zien verhajdinge en aofmetinge heet: 't is e stadion boevaan de bei cirkele 'nen diameter vaan 27,4 meter daan wel 30 yard höbbe. Perceis in 't midde daovaan vint me de pitch, 'n oonbegreujd (of extreem kort gemejd) stök binnen 't graas, wat nog inger bemete is. De pitch is 2012 cm (22 yard) laank en 305 cm breid. Ouch de zuime (de creases) zien exak bemete.

't Slaaghout (bat) is gemeinelek vaan wilgehout gemaak (al weure soms bij cricket veur kinder plastikke plenkskes gebruuk). De maximumlengde vaan 't blaad is 965 mm (38 doum), de maximumbreidde 108 mm (4¼ doum).

De bal is vaan hel, touwgenejd leer en heet 'nen umtrèk vaan 229 mm (9 doum). 't Binneste is vaan körk. De bal is gemeinelek wit of doonkerroed; in 't profcricket priffereert me de roej balle, tenzij bij duuster weurt gespäöld.

'ne Slaagmaan kin op tien versjèllende menere oetrake. De ierste vief koume geregeld veur, de lèste zien ieder oongewoen, soms rechoet zeldzaam.

1. Bowled. De bowler goejt 't wicket um en ziene worp is geldeg.
2. Vangbal (caught). 'ne Veldspeuler vingk de bal dee de slaagman heet eweggehojd, zoonder tot dee iers de groond heet geraak. De speuler is daan direk oet; de bal hoof neet te weure trökgebrach.
3. Leg before wicket. De slaagmaan veurkump mèt zie bein, of 'n aander liechaamsdeil boete de han, tot de bal 't wicket raak. Geit neet op wienie de curf vaan de bal neet op 't wicket waor geriech (wienie de bal dus ouch zoonder dat bein 't wicket neet zouw höbbe umgegoejd), en wienie de worp oongeldeg waor.
4. Run out. Eine vaan de twie slaagmaander is nog op de pitch op 't memint tot de veldpartij 't wicket reglemintair umgoejt (es de bal trökkump bij de pitch).
5. Stumped. De slaagman hojt mis, de wicket-keeper pak de bal en goejt 't wicket um.
6. Retired: 'ne Slaagman sjeit oet um 'n aander rei es blessure.
7. Twie kier de bal houwe (hit the ball twice). 'ne Slaagmaan maag mer eine kier oethole, en neet 'ne slechte bal nog ins mèt 'nen twiede slaag corrigere. Fysiek is dit koelek meugelek, meh ouch 't rake vaan 'nen al gehojde bal mèt 't lief (oetgezunderd de han, boeveur aander regele gelle) vèlt dao-oonder. In 't tescricket nog noets veurgekoume.
8. Wicket geraak (hit wicket). De slaagmaan goejt 't wicket um mèt zie lief of slaaghout. Kin beveurbeeld veurkoume es me te wied nao achter treujt.
9. Obstructing the field. De slaagmaan perbeert de veldpartij oonreglemintair, in woord of daod, oet häör speul te hole.
10. Timed out. 'ne Slaagmaan is binne de drei menute neet op zien plaots, dewijl dat binne zien mach ligk.

Tot 2017 gaof 't nog 'n èlfde meneer: de bal vaspakke (handling the ball). Dit gol wienie de slaagmaan de bal raakde mèt 'n hand die neet aon 't slaaghout vaszaot, en ziech neet mèt die hand tege blessures perbeerde te besjerme. Allewijl vèlt dit oonder obstructing the field.

D'n umpire grip noets zelfstendeg in um 'ne speuler eweg te sjikke. In dudeleke gevalle (beveurbeeld de ierste twie) zal de slaagmaan zelf wel wegloupe. Wienie discussie meugelek is (dèks bij leg before wicket, ouch wel bij run out), röp iemes vaan de veldpartij de sjeidsrechter tot de orde, traditioneel mèt de kreet How's that! Dee lèste moot daan zègke of de slaagmaan wel of neet oet is.

Cricket woort in Nederland vaanaof de jaore 1860 vrij populair oonder de elite. In väöl stei - veural in Wes-Nederland, meh ouch beveurbeeld in Deventer - woorte succesvol cricketclubs opgeriech. Nao 1880 kraog de sport snel concurrentie vaan voetbal. Väöl cricketclubs woorte voetbalclubs, of gónge allebei de sporte doen.

Toch is cricket blieve voortleve; allewijl gief 't in 't land good 6000 lui die de sport doen. Väöl vaan hun zien Zuid-Aziatische immigrante. Nederland is sinds 1966 geassocieerd lid vaan de International Cricket Council. In 1996 deeg 't veur 't iers mèt aon e WK. Heimèt huurt Nederland tot de beter len vaan boeten 't Gemeinebès. Ouch op kampioensjappe Twenty20 is 't land mèt regelmaot te zien. 't Nederlands èlftal zörgde in 2009 veur 'n groete sensatie door in 't WK Twenty20 vaan Ingeland te winne. Extra bezunder waor tot dees euverwinning plaotsvoont op Lord's, 'n aajd stadion mèt 'n extreem groete symboolweerde veur 't Ingels cricket. 'ne Soortgelieke stunt deeg 't èlftal in 2023, wie Wes-Indië in 'nen ODI-match nao 'ne superover verslage woort.^[1]

In clubverband weurt cricket bij de hiere gespäöld in 'n piramide die löp vaan de Topklas euver de Hoofklas, Euvergaanksklas A en B, Twiede Klas A en B en Daarde Klas A en B. Veur Twenty20-matche weure apaarte poules belag.^[2] Bij de dames gief 't allein 'n Hoofklas en 'n apaarte poule veur 't Twenty20.^[3]

In Limbörg zien gein cricketclubs.^[4]

In 't Belsj weurt cricket, aofgezeen vaan de meugeleke oersprunk in Vlaondere, al zeker sinds 1866 gespäöld, wie börgemeister Jules Anspach vaan Brussel e cricketveld opende. Zoe groet wie in Nederland woort de sport evels neet. Sinds 1905 heet e nationaol èlftal wel dèks tege Nederland gespäöld.

Sinds 2005 is 't Belsj geassocieerd lid vaan de ICC (daoveur al sinds 1991 geaffilieerd). Sinds 1 jannewarie 2019 weure de Twenty20-matche vaan alle ICC-leie erkind, dus ouch die vaan 't Belsj. Officieel ODI's späölt 't team nog neet.

1. ↑ KNCB.nl - Sensationele winst mannen op tweevoudig wereldkampioen West Indies
2. ↑ KNCB - Topklasse
3. ↑ KNCB - Dames T20
4. ↑ KNCB - Clubzoeker

• Website vaan 't ICC
• Website vaan de Koninklijke Nederlandse Cricketbond (KNCB)
• Website vaan de Belzje Cricketboond