Servië: Versjèl tösje versies

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Servië (offesjeel Република Србија/Republika Srbija, "Republiek Servië") is e land in Europa, op de Balkan, gans umslote door land, grenzend aon Bosnië-Hercegovina, Kroatië, Hongarije, Roemenië, Bulgarije, Macedonië en Montenegro. Es me Kosovo es apaart land zuut heet Servië ouch grens mèt Kosovo, meh gein grens mèt Albanië. Hoofstad is Belgrado, ander stei zien Niš, Priština, Novi Sad, Kragujevac en Čačak. 't Land weurt doorstruimp door o.m. de Donau, de Sitnica en de Morava. In 't zuije is 't nogal bergechteg; aon de grens mèt Bulgarije ligk 't Suvaplateau en in Kosovo ligk de Đeravica, mèt 2656 meter de hoegste berg vaan 't land.

Servië besteit oet drei gebeedsdeile: Klein-Servië, 't centraal deil vaan 't land, boe Serviërs hiel sterk in de mierderheid zien, Vojvodina, e gebeed in 't noorde mèt väöl Hongare en ander etnische minderhede, en Kosovo, e gebeed in 't zuije mèt 'n sterk euverwegend Albanese bevolking. Kosovo en Vojvodina zien otonoom provincies (Servisch: autonomna prokrajina, miervoud autonomne prokrajine), die politiek zelfbestuur höbbe. Kosovo, sinds 't ind vaan de Kosovo-oorlog bestuurd door de internationaal gemeinsjap, heet ziech intösse oonaofhenkelek verklaord (zuug ouch oonder).

Alledrei deile vaan Servië zien verdeild in distrikte: 18 in Klein-Servië, 7 in Vojvodina en 5 in Kosovo. De Servische naom veur dees distrikte is okrug, miervoud okruzi. De distrikte zien wijer oonderverdeild in gemeintes, (Servisch opština, miervoud opštine). Daovaan zien 'rs 108 in Klein-Servië, 54 in Vojvodina en 30 in Kosovo.

De distrikte zien:

Wie de ganse westeleke Balkan is Servië etnisch erreg complex. Dit hingk same mèt de complexe historie vaan dees regio. De indeiling vaan Servië in drei stökker, zuug bove, is ouch gebaseerd op de etnische situatie. In Klein-Servië leve euverwegend Serve; daoneve gief 't dao ouch Roma-zigeunders en Walache (Roemene). In de regio Sandžak, tege de grens mèt Bosnië en Montenegro, leve väöl Bosniërs.

Kosovo is sinds jaor en daag al euverwegend door Albaneze bewoend. Bij de volkstelling vaan 1981 waor dat nog good 80%, meh allewijl ligk dat aontal wel euver de 90%, umtot nao de Kosovo-oorlog väöl lui oet etnische minderhede - Serve, Roma, Bosniërs, Gorane (islamitische Bulgare/Macedoniërs) - gevlöch, geëmigreerd of verjaog zien. In e paar aongrenzende gemeintes in Klein-Servië vörme Albaneze trouwes ouch de mierderheid.

Vojvodina is sinds iewe etnisch hiel boont. Serve zien hei nog ummer de groetste gróp, meh in 't noorde höbbe de Hongare de mierderheid (in eder geval de relatief mierderheid). Ouch leve dao väöl Slowake, Kroate, Roma-zigeunders en Joede.

De belangriekste taol is Servisch, ein vaan de standaarde vaan 't Servokroatisch. 't Kin in Latiense of Cyrillisch lètters gesjreve weure, meh 't Cyrillisch sjrif euverhiers. 't Bosnisch en Kroatisch zien praktisch aon 't Servisch geliek. Servisch is de einege offesjeel taol in Klein-Servië en ein vaan de väöle in Vojvodina. In Kosovo is allein Albanees offesjeel; de jóng generatie sprik gei Servisch mie. In Vojvodina zien neve 't Servisch 't Hongaars, 't Kroatisch, 't Rusyn, 't Slowaaks en 't Roemeens es offesjeel taol erkind.

De Serve belije de Servische variant vaan de Oesters-Orthodoxe Kèrk. Hei-in zit daan ouch 't wezelek versjèl mèt de Kroate (katheliek) en de Bosniërs (islamitisch). Neve de Bosniërs zien ouch de Gorane en de mieste Albaneze islamitisch. Boete de Kroate zien de Slowake en de Hongare ouch katheliek. 't Gief ouch Slowake die lutheraans-protestants zint.

Serve is e woord wat feitelek identiek is aon Slave, Slowake en Slovene, 'ne naom die de mieste Slavische volker veur ziech gebruke. Volges Griekse historische brónne trókke de Serve in 522 oet de Lausitz in 't modern Oos-Duitsland (allewijl woengebeed vaan de Sorbe). In 622 vele de Serve 't Grieks woengebeed vaan 't Byzantiens Riek in; tot in de veertiende iew mote dao Servische taoleilen bewaord zien gebleve. In de duuster iewe daonao is neet väöl bekind vaan de Servische historie: 't volk waor oonderhureg aon Constantinopel. In 1180 verkraog 't oonaofhenkelekheid; dit Servisch riek bleef bestoon tot ind veertiende iew. In 1389 voont de Slaag bij 't Merelveld plaots, boebij de Törke de Serviërs versloge. Dit momint is erreg belangriek in 't bewöszien vaan 't Servisch volk. De kómmende iewe is Servië aofhenkelek vaan 't Osmaans Riek, daan is 't integraol deil devaan, daan is 't 'n vazalstaot.

Es 't Osmaans Riek op d'n doer verzwak koume de Serve in opstand. In 1804 vinde de ierste vrijheidsoorloge plaots. Nao de eindeuverwinning in 1867 weurt in 1878 't land 'n oonaofhenkelek voorstedóm; in 1882 e keuninkriek. Dit Servië waor belangriek kleinder es de modern staot. In dezelfde iew oontstoonte op dees meneer ouch Roemenië, Bulgarije en Griekeland. In 1912 en 1913 voonte de twie Balkanoorloge plaots. Heibei kraog 't Servisch riek hiel väöl gebeed debij; dit Servië umvatde ouch nog 't modern Macedonië meh (nog) neet Vojvodina.

Aon 't begin vaan de Ierste Wereldoorlog veel de Donaumonarchie Servië binne, en de res vaan d'n oorlog waor dit land centrum vaan gevechte op 't Oesfront; oeteindelek verloor 't land neet minder es e daarde vaan zien bevolking. Wie Duitsland, Oosteriek en Turkije d'n oorlog verlore hadde woort 't Servisch riek sterk oetgebreid mèt Oosterieks gebeed en mèt Montenegro. Vaanaof 1929 góng dit keuninkriek Joegoslavië heite. Vaanaof 1941 stoont Joegoslavië aon de zij vaan de Asmachte. Dit bewind leide in Servië tot groete opstande, die door e bombardemint op Belgrado oonderdrök woorte. Oeteindelek woort Joegoslavië op eige krach bevrijd door de partizanebeweging oonder Josip Broz Tito.

Allewel tot de Serve altied de dominante bevolkingsgróp waore gewees in Joegoslavië woorte door alderleij maotregele vaan de hand vaan Tito, 'ne Kroaat, gezörg tot gei volk 't ander kós euverhierse. Mèt de machseuvernaome vaan Slobodan Miloševic ind jaore tacheteg begós 't Servisch nationalisme evels weer de kop op te steke. Ouch in ander deilstaote begós dit nationalisme op te koume. In 1991 veel Joegoslavië oeterein; allein Servië en Montenegro bleve in de unie. Dit land neump me soms Klein-Joegoslavië. Oonder Miloševic veurde de Serve 'n aggressief bewind: de etnische Serve in Kroatië en veural Bosnië veurde groete vereuveringsoorloge, die oetindelek in 1995 tot 'n ind gebrach woorte. In 1998 begós de oorlogveuring in Servië zelf, wie 't leger op las vaan Miloševic de Albaneze oet Kosovo verjoog. Nao weke vaan lochaonvalle door de NATO trók 't leger ziech trök. Sinstoen woort Kosovo door de internationaal gemeinsjap bestuurd; 't waor allein de jure Servisch gebeed.

In 2000 woort Miloševic mèt 'ne volksopstaand aofgezat. Heimèt woort Joegoslavië es ein vaan de lèste len in Europa 'n democratie. De oonaofhenkelekheid vaan Montenegro kaom noe ouch weer aon de orde, en in 2003 woort Joegoslavië definitief opgeheve. Op las vaan de internationaal gemeinsjap bleve de len toch bijein oonder de naom Servië en Montenegro. Dit land waor gei succes. In mei 2006 woort in Montenegro e rifferendum oetgesjreve euver oonaofhenkelekheid. Dit woort zjus gewónne door de veurstenders vaan oonaofhenkelekheid. Op 3 juni 2006 verklaorde dit land ziech oonaofhenkelek vaan Servië; erkinning, ouch vaan Servië, volgde in de weke denao. Minder gemekelek waor de verhaajding mèt Kosovo. De Albanees meerderheid in 't gebeed wunsde al sinds jaore de oonaofhenkelekheid vaan Servië. Op 17 februari 2008 verklaorde de assemblee vaan dit territorium ziech oonaofhenkelek; in de maond daonao höbbe einege tientalle len dat erkind (boe-oonder Nederland, 't Belsj, Duitsland en de VS). In Servië zelf, en zeker ouch oonder de Servische bevolking vaan Kosovo, woort dit es 'oonwètteg' aongevochte. Um 't veurtdore vaan de controvers en zeker ouch door de steun van Rusland aon Servië bleef erkinning door de Vereinegde Naties oet.