Fasti (Ovidius)

Fasti est titulus carminis didactici a poeta Ovidio distichis elegiacis compositi et ferias ritusque Romanae religionis per ordinem anni explicantis. Opus unicum in suo genere fuit : nam illo legendo permulta docemur quae nusquam alioqui reperiuntur. Itaque si qui Romanae religioni studere volunt, Fastos excutere ac scrutari solent.

Sex libros hodie legimus a mense Ianuario usque ad mensem Iunium pertinentes. De duodecim libellis ipse poeta in Tristibus sic locutus est :

Sex ego Fastorum scripsi totidemque libellos

Cumque suo finem mense volumen habet

(II,549-50).

Protinus addit opus interruptum esse relegatione ad Pontum Euxinum anno 8 p.c. ab Augusto edicta.

Idque tuo nuper scriptum sub nomine, Caesar

Et tibi sacratum sors mea rupit opus.

(Tristia II,551-552)

An re vera duodecim libros Ovidius perscripserit, quorum sex posteriores perierunt, dubium est. Nam ne unus quidem versus istorum librorum a posterioribus grammaticis nobis traditus est. Potissimum arbitrandum esse videtur illos libros fortasse inchoatos fuisse, numquam tamen editos.

Primo Augusto ipsi^[1] hoc opus dedicatum est : consiliis enim illius principis bene congruebat, qui veterem Romanorum religionem restituere aggressus erat. Sed hanc dedicationem libro secundo ineunte hodie legimus (versus 3-19). Scilicet post mortem Augusti (14 p.c.) alteram dedicationem in fronte totius operis collocavit in honorem Germanici, Tiberii imperatoris filii adoptivi, qui tum temporis patri successurus in summa dignitate putabatur. Cum Germanicus et ipse carmina composuisset ad astrologiam pertinentia^[2], remissionem poenae ac reditum Romam iam senex et aeger Ovidius ab eo se impetraturum sperabat. Ita paene usque ad mortem Fastos emendasse ac retractasse videtur, ita ut philologi moderni, nimia fortasse sagacitate, alios versus quaesiverunt, qui post exsilium auctoris addi vel mutari potuerunt.

Romae Fasti erant calendarium a pontificibus confectum, in quo indicabatur quo die ius dici posset (dies fastus), quo die non posset (dies nefastus, diis sacratus), quo die comitia habere fas esset (dies comitialis) ac nonnulla eventa insignia et praecipuae feriae die suo notabantur. Ita proprietates dierum recensebantur : Fasti in arcanis sacerdotum remanserunt, usque ad annum 304 a.C.n., cum a scriba Gnaeo Flavio divulgati sunt^[3].. Hanc formam sibi elegit Ovidius ad ferias et sacra Romanorum explicanda. Sic propositum suum in ipso opere exponit :

Sacra recognosces annalibus eruta priscis

Et quo sit merito quaeque notata dies (I,7-8 )

Item :

Idem sacra cano signataque tempora Fastis (II,7)

Non solum vetera sacra sed etiam ferias recentes ad res gestas domus Augustae pertinentes libro suo celebravit :

"Invenies illic et festa domestica vobis

Saepe tibi pater est, saepe legendus avus (I,9-10)^[4].

Nec notitiam siderum praetereundam putat, sed ortus et occasus suo tempore Fastis inserere vult :

Lapsaque sub terras ortaque signa canam (I,2).

In qua scientia signorum caelestium rudis erat Ovidius, ut qui plurimi erroris a doctis convictus est.

Nec tamen sacra et ferias tantum describit -quae pars operis nobis certe maximi pretii est- sed etiam causas cur sic celebrentur reddere vult. In quo forte poetam Graecum Callimachum sequitur, qui Αίτια (latine : Causas) hodie deperdita composuerat. At nihil Callimachus de Romana religione. Causae ab Ovidio traditae saepe sunt fabulae a posteris commentae, qui non iam significationem priscorum rituum intellegebant ( ut ipse Ovidius !). Quibus periti homines hodie fidem recusant. Item, dum rationem reddit stellarum nominum, multas fabulas e mythologia graeca sumptas refert. Tales narrationes saepe plenas salis vel etiam nonnumquam salaces erudito carmini immiscendo, effugit poeta taedium enumerationis austerae. Item saepe deos ipsos inducit ut personas secum sermonem habentes : sic vividum leporem operi addidit. Hodieque Fastos Ovidii legere iuvat

Plus quam centum codices manuscripti Fastorum ad nostram aetatem pervenerunt. Ex tanta copia philologi quinque selegerunt, quos fidissimos archetypo credunt, ad editionem criticam elaborandam. hi sunt :

• A = Vaticanus reginensis sive Petavianus, saeculi X. Quatuor primos libros tantum continet.
• U = Vaticanus Latinus 3262 sive Ursinianus, saeculi XI.

Tres reliqui inter se conexi in unam familiam coguntur, Z notatam. Hi sunt :

• I = Fragmentum Ilfeldense, saeculi XI : fragmenta librorum II, III et IV continet.
• G = Gemblacensis sive Bruxellensis, saeculi XI (quingenti primi versus desunt).
• M = Mazarinianus Heinsii, saeculi XV (sed creditur ad exemplar noni saeculi exaratus).

• Franciscus Puteolanus, Venetiis, 1471. Editio princeps nisi forte editio Romana eodem anno a Ioanne Andrea Alerio etiam prior fuit.
• Aldus Manutius, Operum tomus tertius, Venetiis, 1503.
• Danielis Heinsius, Lugduni Batavorum, apud Elsevirios, 1623.
• Nicolaus Heinsius, Amstelodami, 1661.
• Petrus Burmannus, Amstelodami,1727.
• R Ehwald et FW Levy, Lipsiae, Teubner, 1924. (Cum apparatu critico locupletissimo.)
• Iacobus Georgius Frazer, Londini, 1929. (Cum interpretatione Anglica et commentario.)
• Franciscus Boemer, Heidelbergae, 1957-1958. (Cum interpretatione Theodisca et commentario.)
• Robertus Schilling, Parisiis, Les Belles Lettres, 1992-1993. (Collection des Universités de France) (Cum interpretatione Francogallica, apparatu critico et notis.)

• Helena Fantham, 'Ovid's Fasti: Politics, History, and Religion' in Brill's Companion to Ovid, 2001 : 197-233. E - ISBN 978-90-474-0095-0
• Marco Fucecchi, "Carmenta ed Egeria : due ispiratrici silenziose nei Fasti di Ovidio", Dictynna, 2017: 14.
• Henri Le Bonniec, Études ovidiennes : introduction aux "Fastes" d'Ovide . - Francofurti ad Moenum : P. Lang, 1989. ISBN 3-631-41480-3
• Carole E. Newlands, Playing with time : Ovid and the Fasti . - Ithacae civitatis Novi Eboraci : Cornell University Press, 1995. ISBN 0-8014-3080-1 (Paginae selectae apud Google Books)
• Daniella Porte, L'étiologie religieuse dans les "Fastes" d'Ovide - Parisiis : Les Belles Lettres, 1985. ISBN 2-251-32855-6 (Ex thesi Parisiensi). Recensio critica Altera recensio critica
• Francesca Prescendi, "Des étiologies pluridimensionnelles : observations sur les Fastes d'Ovide", Revue de l'histoire des religions, 2002: 141-159
• John Scheid, "Myth, cult and reality in Ovid's "Fasti"", Proceedings of the Cambridge Philological Society, 1992: 118-131

Vide Fasti (Ovidius) apud Vicifontem.