იუნესკო

იუნესკო
ინგლ. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization ფრანგ. Organisation des Nations unies pour l'éducation, la science et la culture
აბრევიატურა	UNESCO
შეიქმნა	16 ნოემბერი, 1945
სტატუსი	მოქმედი
ტიპი	სპეციალური სააგენტო
მდივანი	ოდრი აზულაი
მშობელი ორგანიზაცია	გაერო
მისამართი	7, place de Fontenoy 75007 Paris
ქვეყანა	საფრანგეთი
თავმჯდომარე	ოდრი აზულაი
კავშირები	Global Citizen Science Partnership[1] და Global Academic Integrity Network[2]
https://en.unesco.org, https://fr.unesco.org, https://es.unesco.org, https://ru.unesco.org, https://ar.unesco.org და https://zh.unesco.org

გაერთიანებული ერების განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაცია (იუნესკო), (UNESCO, აკრ. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) — გაეროს სპეციალიზებული სააგენტო. მისი მიზანია მშვიდობისა და საერთაშორისო უშიშროების ინტერესებისათვის ხელი შეუწყოს განათლებისა და კულტურის გავრცელებას, მეცნიერების განვითარებას, ადამიანის უფლებებისა და ძირითად თავისუფლებათა პატივისცემას რასის, სქესის, ენისა და რელიგიის მიუხედავად.^[3]

ორგანიზაცია 1945 წლის 16 ნოემბერს დაარსდა. მისი შტაბ-ბინა მდებარეობს პარიზში, საფრანგეთი. 2019 წლის მონაცემებით იუნესკო აერთიანებს გაეროს 193 სახელმწიფოს. აშშ და ისრაელი არ არიან იუნესკოს წევრები 2018 წლის 31 დეკემბრიდან, რადგან ორგანიზაციას ადანაშაულებენ ანტიისრაელურ მიკერძოებაში.^[4] ქვეყანას. მას ასევე 50 წარმომადგენლობითი ოფისი, რამდენიმე ინსტიტუტი და ცენტრი აქვს მსოფლიოში. იუნესკოს ყურადღების ცენტრში მოქცეულია აფრიკა და გენდერული თანასწორობა^[5].

1942 წელს დიდ ბრიტანეთში ინგლისისა და უელსის განათლების საბჭოს თავმჯდომარის რიჩარდ ბატლერის და ბრიტანეთის საბჭოს პრეზიდენტის მ. რობერტსონის ინიციატივით, გაიმართა ანტიჰიტლერული კოალიციის ქვეყნების განათლების მინისტრების შეხვედრა (ინგლ. Conference of Allied Ministers of Education). შეხვედრა, რომელსაც ემიგრაციაში მყოფი მთავრობის წარმომადგენლებიც ესწრებოდნენ, მიმდინარეობდა ლონდონში 16 ნოემბრიდან 5 დეკემბრამდე^[6]. კონფერენციის მთავარი თემა მშვიდობის დამყარების შემდეგ განათლების სისტემის აღდგენა იყო. ერთჯერადი ღონისძიებების ნაცვლად 1945 წლის დეკემბრამდე (იუნესკოს ოფიციალურ დაარსებამდე) ჩატარდა 60 შეხვედრა. კონფერენციის იდეებმა დიდი მხარდაჭერა ჰპოვა მსოფლიო თანამეგობრობაში^[7].

მეორე მსოფლიო ომის დამთავრების შემდეგ ლონდონში გაიმართა გაეროს კონფერენცია, განათლებისა და კულტურის ორგანიზაციის შექმნის თაობაზე. კონფერენცია მოიწვიეს 1942 წლის და 1945 წლის სან-ფრანცისკოს შეხვედრის რეკომენდაციების შესაბამისად.

1945 წლის 16 ნოემბერს ხელი მოეწერა იუნესკოს დებულებას. შეხვედრის 44 მონაწილიდან დებულებას ხელი მოაწერა 37-მა. დებულება ძალაში შევიდოდა მას შემდეგ, რაც 20 ქვეყანა მოახდენდა მის რატიფიკაციას. ეს კი მოხდა 1946 წლის 4 ნოემბერს^[6]. იუნესკოს პირველი კონფერენცია, რომელსაც 30 ქვეყნის წარმომადგენელი ესწრებოდა, მიმდინარეობდა პარიზში, 1946 წლის 19 ნოემბრიდან 10 დეკემბრამდე^[7].

იუნესკოს თანამედროვე შტაბ-ბინა, რომელსაც ლათინური ანბანის ასო Y ფორმა აქვს, 1958 წლის 3 ნოემბერს გაიხსნა. გარდა იუნესკოს პარიზის შტაბ-ბინისა, მსოფლიოს მასშტაბით არსებობს მთელი რიგი იუნესკოს ოფისებისა. ორგანიზაციას გააჩნია რეგიონული ბიუროები დაკარში, ნაირობში, ბეირუთში, კაიროში, ბანგკოკში, ჯაკარტაში, ვენეციაში, ჰავანაში, მონტევიდეოში და სანტიაგოში. წარმომადგენლობით ოფისთა უმრავლესობა ე.წ. კლასტერული ოფისებია, რომელთა რიცხვი ამჟამად 27-ია^[8]. კლასტერული ოფისები სამ ან მეტ ქვეყანას კურირებს, თუმცა გარდა ამისა არსებობს რეგიონული ოფისებიც. იუნესკოს ასევე გააჩნია 21 ნაციონალური ოფისი, ინსტიტუტები და ცენტრები მთელი მსოფლიოს მასშტაბით.

ნებისმიერი ქვეყანა, რომელიც ხდება გაეროს წევრი ავტომატურად ხდება იუნესკოს წევრიც, ხოლო გაეროდან გასვლის შემთხვევაში ასევე ავტომატურად ტოვებს იუნესკოს რიგებსაც. ქვეყანა, რომელიც არაა გაეროს წევრი შესაძლებელია გახდეს იუნესკოს წევრი გენერალური კონფერენციის წევრთა 2/3-ის თანხმობის შემთხვევაში.

იუნესკოს ოფიციალური ენებია: ინგლისური, არაბული, ესპანური, ჩინური, რუსული და ფრანგული ენები. თავდაპირველად იუნესკოს ძირითადი ენები იყო ინგლისური და ფრანგული, 1950 წელს ოფიციალური ენის სტატუსი მიიღო ესპანურმა ენამ, 1954 წელს – რუსულმა, 1974 წელს – არაბულმა, 1980 წელს კი ჩინურმა.

იუნესკოს ხელმძღვანელი ორგანოებია გენერალური კონფრენცია, რომელიც ორ წელიწადში ერთხელ იკრიბება და აღმასრულებელი საბჭო, რომელსაც ირჩევს გენერალური კონფერენცია და ორგანიზაციას ხელმძღვანელობს კონფერენციათა შორის პერიოდში. იუნესკოს აღმასრულებელი ორგანოა სამდივნო, რომელსაც გენერალური დირექტორი უდგას სათავეში^[9].

ამჟამად გენერალურ დირექტორს ირჩევს გენერალური კონფერენცია 4 წლის ვადით. 2017 წელს გენერალურ დირექტორად აირჩიეს ფრანგი პოლიტიკოსი ოდრი აზულაი.

იუნესკოს გენერალური დირექტორები # გენერალური დირექტორი ქვეყანა მმართველობის წლები 1 ჯულიან ჰაქსლი  დიდი ბრიტანეთი 1946 – 1948 2 ხაიმე ტორეს ბოდეტი  მექსიკა 1948 – 1952 3 ჯონ ტეილორი  აშშ 1952 – 1953 4 ლიუტერ ევანზი  აშშ 1953 – 1958 5 ვიტორინო ვერონეზე  იტალია 1958 – 1961 6 რენე მაიო  საფრანგეთი 1962 – 1974 7 ამადუ-მაჰთარ მ’ბოუ  სენეგალი 1974 – 1987 8 ფედერიკო მაიორ სარაგოსა  ესპანეთი 1987 – 1999 9 კიოტირო მაცურა  იაპონია 1999 – 2009 10 ირინა ბოკოვა  ბულგარეთი 2009-2017 11 ოდრი აზულაი  საფრანგეთი 2017-დან

იუნესკო საკუთარ დანიშნულებას ხუთი ძირითადი პროგრამით ახორციელებს, ესენია: განათლება, საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები, სოციალური და ჰუმანური მეცნიერებები, კულტურა და კომუნიკაციები და ინფორმაცია. იუნესკო აფინანსებს წერა-კითხვის გავრცელების, ტექნიკურ, მასწავლებელთა დახელოვნების პროგრამებს; საერთაშორისო მეცნიერებათა პროექტებს; რეგიონული და კულტურის ისტორიის პროექტებს; კულტურული მრავალფეროვნების პოპულარიზაციას; საერთაშორისო ურთიერთდახმარების შეთანხმებებს მსოფლიო კულტურული და ბუნებრივი მემკვიდრეობის შენარჩუნებასა და ადამიანთა უფლებების დაცვასა და მისთ.

იუნესკო არის საერთაშორისო პროგრამის „განათლება ყველასათვის“ კოორდინატორი. აღნიშნული პროგრამის ძირითადი მიზნები ჩამოყალიბდა დაკარის 2000 წლის ფორუმზე^[10].

პროგრამა წარმოადგენს ინტერდისციპლინარული კვლევის გეგმას, რომლის მიზანია გააუმჯობესოს ადამიანის ურთიერთქმედება ბუნებრივ გარემოზე. პროგრამის ძირითადი მიზანია განსაზღვროს ეკოლოგიური, სოციალური და ეკონომიკური შედეგები ბიომრავალფეროვნების დაკარგვისა და შემცირების თვალსაზრისით.

მთავარი სტატია: მსოფლიო მემკვიდრეობა.

1972 წელს იუნესკომ მიიღო მსოფლიოს კულტურული და ბუნებრივი მემკვიდრეობის დაცვის კონვენცია, რომელიც ძალაში შევიდა 1975 წელს. ყოველწლიურად მსოფლიო მემკვიდრეობის კომიტეტი იკრიბება სესიაზე, რომელიც განსაზღვრავს თუ, რომელი ძეგლი შეიტანონ იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში. პირველი ძეგლი მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში შეიტანეს 1978 წელს და ეს იყო გალაპაგოსის კუნძულები.

მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლების სიის მთავარი მიზანია თითოეული ობიექტი დაიცვას და გახადოს ცნობილი თუ რა თქმა უნდა იგი შეესაბამება იუნესკოს კრიტერიუმებს. იუნესკოს სულ 10 კრიტერიუმი აქვს, რომელთაგან პირველი ექვსი მოქმედებს 1978 წლიდან და განსაზღვრავს კულტურულ ობიექტებს, ხოლო დანარჩენი ოთხი მოქმედებაშია 2002 წლიდან და ბუნებრივ ობიექტებს განსაზღვრავს. 2005 წლიდან 10-ვე კრიტერიუმი გაერთიანდა ერთ სიად^[11].

იუნესკო მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები დაყოფილია ხუთ გეოგრაფიულ ზონად:

• აფრიკა
• არაბული ქვეყნები (წარმოდგენილია ჩრდილოეთ აფრიკა და ახლო აღმოსავლეთი)
• აზია-ოკეანია (წარმოდგენილია ავსტრალია და ოკეანია)
• ევროპა & ჩრდილოეთ ამერიკა
• ლათინური ამერიკა & კარიბები

ამჟამად სულ 911 მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლია 148 ქვეყანაში. აქედან: 704 კულტურულია, 181 ბუნებრივი, ხოლო 26 კი შერეული ტიპის.

მთავარი სტატია: არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობა.

2003 წელს იუნესკომ მიიღო არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის კონვენცია. არამატერიალურ კულტურულ მემკვიდრეობად მიიჩნიეს ზეპირი გადმოცემები, ტრადიციული მუსიკა, ცეკვა, რიტუალები, ფესტივალები და ხალხური რეწვა.

პროგრამა მსოფლიოს მეხსიერება შეიქმნა 1992 წელს, რათა დაიცვას დოკუმენტური მემკვიდრეობა^[12] მათ შორის ისტორიული დოკუმენტები, არქივები და ა. შ.

2011 წელს საქართველოს დოკუმენტური მემკვიდრეობის 1000 ნამუშევარი იუნესკოს მსოფლიო მეხსიერების რეესტრში მოხვდა.^[13]

• იუნესკოს წევრი ქვეყნების სია

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

იუნესკო

• ორგანიზაციის ოფიციალური საიტი. იუნესკო. ციტირების თარიღი: 2010-05-23.
• იუნესკოს მოსკოვის ბიუროს ოფიციალური საიტი. იუნესკო. ციტირების თარიღი: 2010-05-23.

ხ • გ • რ გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია გენერალური მდივანი: ანტონიუ გუტერეში • გენერალური მდივნის მოადგილე: ამინა ჯეინ მოჰამედი • პრეზიდენტი: დენის ფრენსისი გაეროს სისტემა ქარტია პრეამბულა ძირითადი ორგანოები სამდივნო გენერალური მდივანი (არჩევა) გენერალური მდივნის მოადგილე Under-Secretary-General გენერალური ასამბლეა პრეზიდენტი მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო წესდება უშიშროების საბჭო არჩევნები წევრები პრეზიდენტი ეკოსოსი პრეზიდენტი სამეურვეო საბჭო ფონდები, პროგრამები და სხვა ორგანოები სამშვიდობო ძალები მშვიდობის კულტურა ITC IPCC აესს MINURSO UNAIDS SCSL UNCTAD UNCITRAL UNCDF UNDGC UNDP UNDPO მშვიდობისდაცვა UNEP OzonAction UNEP/GRID-Arendal UNEP-WCMC UNFPA UN-HABITAT OHCHR UNHCR UNHRC UNICEF UNICRI UNIDIR UNITAR გაერო-ოკეანეები UNODC UNOPS UNOSAT UNRISD UNRWA UNSDG UNSSC UNU UNU-OP UNU-CRIS UNV გაეროს ქალები WFP სპეციალიზებული სააგენტოები FAO ICAO IFAD ILO IMF IMO IOM ITU UNESCO UNIDO UNWTO UPU WFEO WHO WIPO WMO მსოფლიო ბანკი IBRD IDA IFC სამდივნოს ოფისები და დეპარტამენტები ��ტაბ-ბინა სამდივნოს შენობა კონფერენციის შენობა გენერალური ასამბლეის შენობა დესპანი ახალგაზრდებთან გენერალური მდივნის სპიკერი ჟენევა ერებს სასახლე ნაირობი ვენა ეკონომიკური და სოციალური საქმეები პოლიტიკური და სამშვიდობო საქმეები დაგ ჰამარშელდის ბიბლიოთეკა მშვიდობა და უშიშროება პალესტინელთა უფლებები სამშვიდობო ოპერაციები საშინაო ზედამხედველობა იურიდიული საქმეების UN-OHRLLS სპორტი მშვიდობისა და განვითარებისთვის განიარაღების საქმეები კოსმოსური საქმეები თანამშრომლობები ჰუმანიტარული საქმეების კოორდინირება გაეროს ორგანიზაციების ადგილსამყოფელი სექსუალური ძალადობა კონფლიქტებში წევრები და დამკვირვებლები წევრები დამფუძნებელი წევრები უშიშროების საბჭოს მუდმივი წევრები მუდმივი წარმომადგენლობები გაეროში სია გენერალური ასამბლეის დამკვირვებლები ევროპის კავშირი ისტორია წინმდევი წლები საერთაშორისო ტელეკომუნიკაციების კავშირი საერთაშორისო საფოსტო კავშირი ჰააგის 1899 და 1097 წლების კონვენციები მუდმივმოქმედი საარბიტრაჟო სასამართლო სახალხო ჰიგიენის საერთაშორისო ოფისი ერთა ლიგა არქივები ქარტია ორგანიზაციები წევრები საერთაშორისო მართლმსაჯულების მუდმივმოქმედი პალატა მომზადების წლები ლონდონის დეკლარაცია (1941) ატლანტიკური ქარტია (1941) გაეროს დეკლარაცია (1942) მოსკოვის კონფერენცია (1943) თეირანის კონფერენცია (1943) დუმბარტონ-ოქსის კონფერენცია (1944) იალტის კონფერენცია (1945) სან-ფრანცისკოს კონფერენცია (1945) აქტივობები მშვიდობისდაცვა მისიები პერიოდიზაცია მ��რთული ტერიტორიები ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია მიღება ადამიანის უფლებათა დღე გაფართოება სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა პაქტი კომიტეტი ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტი კომიტეტი წამების აკრძალვის კონვენცია კომიტეტი კონვენცია რასობრივი დისკრიმინაციის წინააღმდეგ კონვენცია ქალთა დისკრიმინაციის წინააღმდეგ კონვენცია ლტოლვილთა სტატუსის შესახებ კონვენცია ბავშვის უფლებების შესახებ კომიტეტი დამატებითი ოქმი ფაკულტატიური ოქმი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენცია აბორიგენი ხალხების უფლებათა დეკლარაცია საზღვაო სამართლის კონვენცია კონვენცია ნარკოტრეფიკინგის წინააღმდეგ გარემოს ცვლილების აკრძალვის კონვენცია კონვენცია ტრანსნაციონალური ორგანიზირებული დანაშაულის წინააღმდეგ კონვენცია გენოციდის საქონლის საერთაშორისო რეალიზაციის კონვენცია კორუფციის წინააღმდეგ კონვენცია მსოფლიო მემკვიდრეობის კონვენცია რეზოლუციები უშიშროების საბჭოს ვეტოები გენერალური ასამბლეის რეზოლუციები გაეროს უშიშროების საბჭო კვიპროსი ირანი ერაყი ისრაელი ლიბანი მთიანი ყარაბაღი ჩრდილოეთი კორეა პალესტინა სირია დასავლეთი საჰარა იემენი არჩევნები გენერალური მდივანი (2021) (2016) მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო (2023) (2022) (2021) (2020) (2017) (2014) (2011) გენერალური ასამბლეის პრეზიდენტი (2016) უშიშროების საბჭო (2016) დაკავშირებული ბრეტონ-ვუდსის სისტემა ბირთვული გამოცდების ყოვლისმომცველი აკრძალვის ხელშეკრულება კრიტიკა Delivering as One ნარკოტიკის მართვის ხელშეკრულებები დროშა ღირსების დროშა ოთხი ერის ინიციატივა გაეროს გლობალური შეთანხმება სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო წესდება ნარკოტიკის კონტროლის საერთაშორისო საბჭო მშვიდობის საერთაშორისო დღე მშვიდობის კულტურის და არაძალადობის ათწლეული მსოფლიოს ბავშვებისთვის ინტერპრეტატორები laissez-passer სამხედრო შტაბის კომიტეტი ოფიციალური ენები ქიმიური იარაღის აკრძალვის ორგანიზაცია რალფ ბანჩის პარკი SDG Publishers-ის შეთანხმება მდგრადი განვითარების მიზნები გაეროს საფოსტო ადმინისტრაცია UN Block By Block ბეიძინის წესები მანდელას წესები ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის ხელშეკრულება ბირთვული იარაღის აკრძალვის ხელშეკრულება გაეროს სარეკომენდაციო კომიტეტი ადგილობრივი ხელისუფლებებისათვის გაეროს დღე ათასწლეულის დეკლარაცია უშიშროების საბჭოს ვეტოს ძალა გაეროს რეფორმა გაეროს უშიშროების საბჭოს რეფორმა გაეროს ხელოვნ ების ნიმუშების კოლექცია გაეროს უშიშროების საბჭოს ფრესკა გაეროს ფედერალური კრედიტების კავშირი გაეროს საერთაშორისო სკოლა ჰანოი გაეროს მანდატი გაეროს მემორიალური სასაფლაო UN Sacco მშვიდობის უნივერსიტეტი ქმედების ვენის დეკლარაცია და პროგრამა ვუდრო უილსონის მემორიალი გაეროს ასოციაციის მსოფლიო ფედერაცია სხვა მონახაზი გაეროს პრიზი ადამიანის უფლებათა სფეროში გაეროს მედალი გაეროს რადიო გაეროს სატელევიზიო ფილმების სერიები (1964–1966) UN Special გაზეთი Ex Tempore გაზეთი გაერო პოპ-კულტურაში გაეროს მოდელი გაეროდან გასვლა