იალბუზი

სხვა მნიშვნელობებისთვის იხილეთ იალბუზი (მრავალმნიშვნელოვანი).

იალბუზი
იალბუზი
კოორდინატები: 43°21′18″ ჩ. გ. 42°26′21″ ა. გ. / 43.35500° ჩ. გ. 42.43917° ა. გ. / 43.35500; 42.43917
ქვეყანა	რუსეთი
ტერიტორიული ერთეული	ყაბარდო-ბალყარეთი
სიმაღლე	5642 მ
ქედი	კავკასიონი
ტიპი	სტრატოვულკანი (მძინარე)
პირველი ასვლა	1874 ჯგუფი კროუფორდ გრუვის მეთაურობით
უმარტივესი მარშრუტი	თოვლით/ყინულზე სვლა
ბოლო ამოფრქვევა	ჩვ.წ. 50 ± 50 წელი

იალბუზი (რუსულად - Эльбрус, ყაბარდოულად - Ошхомахо, ბალყარულად - Мингитау) — კავკასიონის მთათა სისტემის უმაღლესი მწვერვალი, დაახლოებით 2000 წლის წინ ჩამქრალი სტრატოვულკანია და მდებარეობს გვერდით ქედზე, ყაბარდო-ბალყარეთსა და ყარაჩაი-ჩერქეზეთში, რუსეთის ფედერაციის ტერიტორიაზე, საქართველოს საზღვართან. მისი დასავლეთი (5642 მ) და აღმოსავლეთი (5325 მ) მწვერვალები გაყოფილია ღრმა უნაგირათი. ეს არა მხოლოდ ევროპის უმაღლესი მთაა (იმის მიხედვით თუ სად გადის კონტინენტის საზღვარი), არამედ რუსეთის უმაღლესი წერტილიც.

იალბუზი წარმოადგენს ძირითადად ანდეზიტებით აგებულ კონუსს ჩამქრალი ვულკანისა, რომელიც დგას გრანიტისა და კრისტალური ფიქალის ფუნდამენტზე. დაფარულია თოვლისა და ყინულის საფარით, საიდანაც ყველა მიმართულებით ეშვება 54 მყინვარი. მათ შორის უდიდესებია: დიდი აზაუ, ირიკი, ტერსკოლი. მყინვარების საერთო ფართი 134 კმ²-ია.

იალბუზის აღმოსავლეთ მწვერვალზე პირველად ავიდა ყაბარდოელი კ. ხაშიროვი 1829 წელს, დასავლეთზე — ინგლისელი ალპინისტები ფ. გროვეს მეთაურობით 1874 წელს. საბჭოთა პერიოდში იალბუზის რაიონი გახდა მასობრივი ალპინიადების ცენტრი. 1967 წელს აქ ერთდროულად 2400 ადამიანი ავიდა. იალბუზის რაიონი სამთო-სათხილამურო სპორტისა და ტურიზმის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ცენტრია. აქ არის ტურბაზები, თავშესაფრები, ალპინისტური ბანაკები. ჩეგეტის მთაზე აგებულია საბაგირო გზა 2719 მ-სა და 3040 მ-ს შორის. ერთ-ერთ სადგურზე მდებარეობს 1941-1945 წლების პერიოდის იალბუზის დამცველთა საბრძოლო დიდების მუზეუმი.

ქართული საიოსტორიო წყაროების თანახმად, ვახტანგ I-მა 15 წლის ასაკში გავლო დარიალის კარი, და სამი წლის განმავლობაში დაიმორჩილა ოსები, პაჭანიკები, ჯიქები; ჩრდილოეთიდან შემოქცეულმა დაიკავა აფხაზეთი ციხე-გოჯამდე, რის შემდეგაც სახელოვანი დაბრუნდა სატახტო ქალაქ მცხეთაში.^[1] ამ ლაშქრობათა გამო ხალხმა ვახტანგ მეფეს „იალბუზის გმირი“ უწოდა და ლექსიც უძღვნა:

• ე. ლოლუა, მ. უთმელიძე., ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 4, თბ., 2018. — გვ. 162–163.

ხ • გ • რ ვულკანები ტიპი კალდერა · შლაკური კონუსი · რთული ვულკანი · კრიოვულკანი · ნაპრალის ვულკანი · ლავური კონუსი · ვულკანური გუმბათი · მაარი · ტალახის ვულკანი · პარაზიტული კონუსი · ვულკანური კონუსი · პიროკლასტური ფარი · ფსევდოკრატერი · ფარისებრი ვულკანი · სომა · სტრატოვულკანი · სუბგლაციალური ვულკანი · წყალქვეშა ვულკანი · სუპერვულკანი · ვულკანური კონუსი ეფუზიური ქანები აგლომერატი · ანდეზიტ-ბაზალტი · ბენმორეიტი · ბლაირმორიტი · დაციტი · ფელზიტი · კომატიტი · ლატიტი · ლეიციტიტი · ნეფელინიტი · ობსიდიანი · ფონოლიტი · ფონოტეფრიტი · რიოდაციტი · ლიპარიტი · ტეფრიფონოლიტი · ტრაქიანდეზიტი · ტრაქიბაზალტი · ტრაქიტი · ტუფი სიები და ჯგუფები ცხელი ლაქები · ვულკანების სია · დეკადური ვულკანები · ვულკანური თაღი · ვულკანური სარტყელი · ვულკანური მინდორი კატეგორია · კომონზი · პორტალი