Նիկոլայ Ռոմանով Կրտսեր

	Նիկոլայ Ռոմանով Կրտսեր
Կրթություն՝	Նիկոլայան ճարտարագիտական ուսումնարան
Մասնագիտություն՝	ճարտարագետ և ռազմական գործիչ
Ծննդյան օր	նոյեմբերի 18, 1856
Ծննդավայր	Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն
Վախճանի օր	հունվարի 5, 1929 (72 տարեկան)
Վախճանի վայր	Անթիբ
Թաղված	St. Michael the Archangel Church
Դինաստիա	Հոլշտեյն-Գոտրոպ-Ռոմանով
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
Հայր	Նիկոլայ Նիկոլաևիչ Ռոմանով
Մայր	Duchess Alexandra of Oldenburg?
Ամուսին	Princess Anastasia of Montenegro?
Պարգևներ	և
Nicholas Nikolaievich of Russia the Younger

Մեծ կնայզ Նիկոլայ Ռոմանով Կրտսեր (նոյեմբերի 18, 1856(1856-11-18)^[1]^[2]^[3], Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն - հունվարի 5, 1929(1929-01-05)^[4]^[3], Անթիբ), Մեծ կնյազ Նիկոլայ Նիկոլաևիչի Ավագի և մեծ թագուհի Ալեքսանդրա Պետրովնայի առաջին որդին, Նիկոլայ Առաջինի թոռը, գեներալ-ադյուտանտ (1896), կավալերիայի գեներալ (1900 դեկտեմբերի 6)։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին (1914 —1915) Ռուսական կայսրության ցամաքային և ծովային ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատար, նույն պաշտոնում նաև 1917 թվականի մարտին^[5]։ 1915 թվականի օգոստոսի 23-ից մինչև 1917 թվականը Կովկասի փոխարքա, Կովկասի կազակների բանակի և Կովկասի բանակի գլխավոր հրամանատար 1907 թվականի ապրիլի 29-ից (մայիսի 12) կինը՝ Անաստասիա Չեռնոգորսկայա, առաջին ամուսնությունում իշխանուհի Ռոմանովյան հերցոգուհի Լեյխտենբերգյան։

Ռազմական կարիերա

15 տարեկան հասակում Նիկոլայ Ռոմանովը ընդգրկվում է Նիկոլաևյան ռազմական դպրոց։ 1873 թվականին դպրոցը ավարտելուց հետո՝ եֆրեյտոր, ուղարկվում է մայրաքաղաքային ուսումնական հետևակային գումարտակ։ Լեյտենանտի կոչում ստանալուց հետո ուղարկվում է ուսումնական կավալերիական էսկադրոն։ 1874 թվականին ընդունվեց Գերագույն շտաբի Նիկոլաևյան ակադեմիա։ 1876 թվականին ավարտել է ակադեմիան փոքր արծաթյա մեդալով։ Ժամանակից շուտ տրվել է կապիտանի կոչում։ Մասնակցել է 1877-1878 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմին, իր հոր ղեկավարության տակ եղել է հատուկ հանձնարարությունների գերագույն հրամանատար։ Առաջիններից մեկն էր, որ անցավ Դունայ՝ թշնամու կրակի տակ իր հետևից տարավ շարասյուններից մեկը, ոգևորելով զիվորներին իր օրինակով։ 1877 թվականի հունիսի 16-ին պարգևատրվել է Սուրբ Գեորգիի 4-րդ աստիճանի շքանշանով։ Մասնակցել է Շիպկայի լեռնանցքի գրոհին։ 1877 հուլիսի 10-ի հերոսության համար պարգևատրվել է շքանշանով «Խիզախության համար» գրվածքով^[6]։ Տրվել է գնդապետի կոչում^[7]։

Պատերազմից հետո Նիկոլայ Ռոմանովը 12 տարի ծառայել է Ձերդ Մեծության գուսարական լեյբ-գվարդիայի գնդում, հաջորդաբար զբաղեցնելով էսկադրոնի հրամանատարից մինչև գնդի հրամանատար։ 1884 թվականի մայիսի 6-ից գնդի հրամանատար։ 1890 թվականի դեկտեմբերի 11-ին երկրորդ պահակախմբային հեծելազորային դիվիզիայի հրամանատար։ 1895 թվականի մայիսի 6-ից հեծելազորի գեներալ (մինչև 1905 թվականը)։ Գեներալ-լեյտենանտ։ Զարգացրեց Սպայական հեծելազորային դպրոցի ուսումնական գործընթացը։ Նրա ղեկավարությամբ ձեռնարկվել են մի քանի միջոցառումներ հեծելազորի վերափոխման համար^[8]։ 1901 թվականին շնորհվել է կավալերիայի գեներալի կոչում։

1905 թվականի հունիսի 8-ից մինչև 1908 թվականի հուլիսի 26-ը եղել է Պետական պաշտպանության կոմիտեի ղեկավար (ՊՊԿ՝ ստեղծվել է Նիկոլայ Ռոմանով Կրտսերի նախաձեռնությամբ 1905 թվականի մայիսի 5-ին)։ 1908 թվականին վերանաեց դաշտային զորքերի ղեկավարման Կանոնադրությունը և մշակեց նոր հրաման։ 1905 թվականի հունիսին հասավ նրան, որ Գլխավոր շտաբը առանձնացվեց Ռազմական նախարարությունից։ Նրա խորհրդով Գլխավոր շտաբի պետ նշանակվեց գեներալ Պալիցինը։ Գլխավորելով Պետական պաշտպանության կոմիտեն (1908 թվականի հուլիսին ցարի հրամանով Պետական պաշտպանության կոմիտեն ցրվեց), հաճախ խախտում էր իր լիազորությունները՝ հաճախ խառնվում էր Ռազմական և ծովային նախարարության գործերին, ինչը հակասություններ էր առաջացնում զորքերի ղեկավարման գործում։ Կոմիտեի ցրումից հետո «շեշտակի բարձրացավ ռազմական նախարար հեծելազորի գեներալ Սուխոմլինովի ազդեցությունը, որի և Նիկոլայ Ռոմանով Կրտսերի միջև բարդ հարաբերություններ էին ստեղծվել»^[9]։

1905 թվականի հոկտեմբերի 26-ից միաժամանակ ՊՊԿ-ի ղեկավար, Սանկտ-Պետերբուրգի ռազմական օկրուգի և Գվարդիական զորքերի հրամանատար։ 1909 թվականի փետրվարի 28-ից Բանակի և Նավատորմի սպայական խորհրդի հոգաբարձու։ Մեծ պատերազմից առաջ գեներալ-ադյուտանտ, Պետերբուրգյան գվարդիական զորքերի ռազմական օկրուգի հրամանատար, Ձերդ կայերական մեծության Մեծագույն և Մեծ Կնյազ հեծելազորի գեներալ։ Էությամբ Նիկոլայ Ռոմանովը «եղել է չափազանց տաքարյուն և անհամբեր, բայց տարիների հետ հանգստացել և հավասարակշռվել էր»։ Բանակում ուներ հեղինակություն։

Զորքերը հավատում էին նրան և վախենում նրանից։ Բոլորը գիտեին, որ նրա տված հրամանները պետք է կատարվեն, որ դրանք չեղարկման ենթակա չեն, և ոչ մի կասկածանք հրամաններում չի կարող լինել․․․^[10]

Առաջին համաշխարհային պատերազմ

Իր Հիշողություններում Գեներալ Դանիլովը գրում էր^[11], որ Գերմանիայի կողմից Ռուսաստանին պատերազմ հայտարարելով պետք է որոշվեր ռուսական զորքերի Գերագույն գլխավոր հրամանատարի հարցը։ Նիկոլայ Երկրորդը պետք է իր վրա վերցներ Գերագույն հրամանատարի պարտականությունները, բայց ցարը հասկանալով իր անպատրաստ լինելը դիմեց նախարարների խորհրդին։ Նախարարները Գորեմիկինի գլխավորությամբ հայտնեցին կարծիք, որ ցարը դժվար թե կարողանա թողնել մայրաքաղաքը և նա ստիպված զիջեց։ Գերագույն գլխավոր հրամանատարի պաշտոնի համար կար երկու թեկնածու՝ Նիկոլայ Ռոմանով Կրտսերը և Ռազմական նախարար գեներալ-ադյուտանտ Սուխոմլինովը։ Ցարը ընտրեց Մեծ կնյազին։ 1914 թվականի օգոստոսի 2-ի հրամանով հայտարարվեց Նիկոլայ Ռոմանովիչի՝ ռուսական զորքերի գերագույն հրամանատար նշանակվելու վերաբերյալ։

Մեծ Կնյազ Նիկոլայ Նիկոլաևիչը նշանակվել էր Գերագույն գլխավոր հրամանատար ոչ միայն այն ժամանակ երբ բոլոր նախապատրաստական աշխատանքները ավարտվել էին, այլ այն ժամանակ երբ դրանք սկսվեցին կյանքի կոչվել^[12]

1914 թվականի հոկտեմբերի 10-ին պարգևատրվել է Սուրբ Գեորգիի 3-րդ աստիճանի շքանշանը։ 1915 թվականի մարտի 9-ին պարգևատրվել է Սուրբ Գեորգիի 2-րդ աստիճանի շքանշանով՝ Պերմիշել բերդի գրավման համար։ 1915 թվականի ապրիլի 12-ին Գեորգիևյան շքանշանով, որը զարդարված էր ադամանդներով և գրված «Չեռնովոյ Ռուսիայի ազատագրման համար»։ Սեփական ուժերի գերագնահատումը, ի վերջո բերեց մի շարք խոշոր ռազմական սխալների, իսկ իր սխալների համար մեղադրանքներից խուսափեը հանգեցրեց գերմանաֆոբիայի և հետախուզամանիայի ուռճացման։ Դրանցից հատկապես կարևոր դեպքերից մեկը դարձավ փոխգնդապետ Մյասոեդովի մահապատիժը, որտեղ Նիկոլայ Ռոմանովը և Գուչկովը մեծ դեր ուներ^[13]։ Ճակատի հրամանատարը հաշվի առնելով դատավորների միջև եղած հակասությունները չհաստատեց դատավճիռը, սակայն, Մյասոեդովի ճակատագիրը որոշեց Նիկոլայ Ռոմանովը՝ «Ամեն դեպքում կախել»։ Այդ գործը, որում մեծ կնյազը գլխավոր դերակատարում ուներ, հանգեցրեց հասարակության կասկածամտության աճմանը ինչպես նաև 1915 թվականին Մոսկվայում գերմանացիների ջարդին^[13]։

Ղրիմում և Կովկասում

Եկել է Կովկաս 1915 թվականին և մնացել է այստեղ մինչև 1917 թվականը։ Քանի որ տարածաշրջանի քաղաքացիական կառավարումը պահանջում էր Թիֆլիսում մշտական ներկայություն, Կովկսյան բանակի ուղղակի ղեկավարումը հանձնված էր գեներալ Յուդենիչին։ Թիֆլիսում իրականացնում էր բանակի շտաբի մի մասի թիկունքային-կազմակերպչական աշխատանքների ղեկավարումը՝ գեներալ Բոլխովիտովի հետ միասին։ 1915-1916 թվականներին Կովկսյան բանակը իրականացրեց մի շարք հաջող ռազմական գործողություններ՝ հեռացնելով թուրքերին ռուսական սահմանից։ Նրա փոխարքայության տարիներին զեմստվոների ներդրման հարցն էր դիտարկվում, որի համար 1916 թվականին Թիֆլիսում ծայրամասային ժողով է հրավիրվում։ 1916 թվականի մայիսի 11-ին Սևաստոպոլի քաղաքային դումայի նախաձեռնությամբ Նիկոլայ Երկրորդը հաստատեց Նիկոլայ Ռոմանովին «Սևաստոպոլի պատվավոր քաղաքացի» շնորհելու հայտը^[14]։

Աքսորում

1919 թվականից ապրում էր Իտալիայում՝ թագավոր Վիկտոր Էմանուել Երրորդի մոտ՝ հյուրի կարգավիճակով։ 1922 թվականից ապրում էր Ֆրանսիայում։ 1924 թվականի նոյեմբերի 16-ին ընդունում է տարեգրության մեջ գտնվող ռուսական զորքերի ընդհանուր հրամանատարի ղեկավարությունը։

Մահը

Առողջության վատթարացումից հետո տեղափոխվեց Անթիբ։ Մահացավ 1929 թվականի հունվարի 5-ին։ Մահվան օրը երեկոյան դիակի կողքը կարգվեց պատվո պահակ։ Ներկա էին նաև մի շարք գեներալներ և այլ սպաներ^[15]։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 Nicholas (Russian Grand Duke) // The Enciclopædia Britannica — 12 — London, NYC: 1922. — Vol. XXXI English History to Oyama, Iwao. — P. 1132—1133.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Николай Николаевич (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1897. — Т. XXI. — С. 129.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Lundy D. R. The Peerage
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Encyclopædia Britannica
↑ Гагкуев Р. Г., Цветков В. Ж., Голицын В. В. Генерал Кутепов. — М.: Посев, 2009. — 590 с. — ISBN 978-5-85824-190-4, С. 193
↑ Э. Э. Исмаилов. Золотое оружие с надписью «За храбрость». Списки кавалеров 1788—1913. — М., 2007, С. 293
↑ С. Н. Базанов «Великий князь Николай Николаевич Младший. Документы», в сборнике «Великая война. Верховные главнокомандующие»: сб. ист.-лит.произв./сост., науч. ред., предисл. и коммент. Р. Г. Гагкуев.-М.:Содружество «Посев», 2015. −696 с. : ил. -(Голоса истории), стр. 543—544
↑ С. Н. Базанов «Великий князь Николай Николаевич Младший. Документы», в сборнике «Великая война. Верховные главнокомандующие»: сб. ист.-лит.произв./сост., науч. ред., предисл. и коммент. Р. Г. Гагкуев.-М.:Содружество «Посев», 2015. −696 с. : ил. -(Голоса истории), стр. 544
↑ С. Н. Базанов «Великий князь Николай Николаевич Младший. Документы», в сборнике «Великая война. Верховные главнокомандующие»: сб. ист.-лит.произв./сост., науч. ред., предисл. и коммент. Р. Г. Гагкуев.-М.:Содружество «Посев», 2015. −696 с. : ил. -(Голоса истории), стр. 545
↑ С. Н. Базанов «Великий князь Николай Николаевич Младший. Документы», в сборнике «Великая война. Верховные главнокомандующие»: сб. ист.-лит.произв./сост., науч. ред., предисл. и коммент. Р. Г. Гагкуев.-М.:Содружество «Посев», 2015. −696 с. : ил. -(Голоса истории), стр. 549
↑ Ю. Н. Данилов «Великий князь Николай Николаевич», в сборнике Великая война. Верховные главнокомандующие: сб. ист.-лит.произв./сост., науч. ред., предисл. и коммент. Р. Г. Гагкуев.-М.: Содружество «Посев», 2015. −696 с. : ил. -(Голоса истории), стр. 17
↑ Ю. Н. Данилов «Великий князь Николай Николаевич», в сборнике Великая война. Верховные главнокомандующие: сб. ист.-лит.произв./сост., науч. ред., предисл. и коммент. Р. Г. Гагкуев.-М.:Содружество «Посев», 2015. −696 с. : ил. -(Голоса истории), стр. 20
↑ ^13,0 ^13,1 С. В. Фомин Золотой клинок Империи // Граф Келлер М.: НП «Посев», 2007 ISBN 5-85824-170-0, стр. 420
↑ Великий князь оказался почетным гражданином Севастополя
↑ «Сообщение» № 20 Русского Обще-Воинского Союза 10/23 февраля 1929 г.

Գրականություն

Данилов Ю. Н. Великий князь Николай Николаевич. — Париж, 1930; Переиздание: М.; Жуковский: Кучково поле, 2006. ISBN 5-901679-09-1
Александр Михайлович, Вел.кн. Книга воспоминаний.— М.,1991.
Григорян В. Г. Романовы. Биографический справочник. — М.:АСТ.2007.
Книга:Залесский К.А.:Кто был кто в ПМВ
Ю. А. Мамонов. Последний главнокомандующий российской императорской армии на зарубежных открытках — Филокартия, 2010, № 1(16). — с. 17-19.
Кузьмин Ю. А. Российская императорская фамилия 1797—1917. Биобиблиографический справочник. Санкт-Петербург, Дмитрий Буланин, 2005, с. 289—293 (ISBN 5-86007-435-2)
Пчелов, Евгений Владимирович|Пчелов Е. В. Романовы. История династии.— М.: ОЛМА-ПРЕСС. 2004.
Биография на сайте «Русская императорская армия» Արխիվացված 2019-02-02 Wayback Machine
Список литературы о великом князе Николае Николаевиче (составлен в РГБ)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նիկոլայ Ռոմանով Կրտսեր» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 298)։

[_dc937a097f36a8d0-1] 1,0 ^1,1 Nicholas (Russian Grand Duke) // The Enciclopædia Britannica — 12 — London, NYC: 1922. — Vol. XXXI English History to Oyama, Iwao. — P. 1132—1133.

[_188c6b0f8cf57e2c-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Николай Николаевич (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1897. — Т. XXI. — С. 129.

[_9be821e96606d5fe-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Lundy D. R. The Peerage

[_c45baa5570642d0c-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Encyclopædia Britannica

[5] Гагкуев Р. Г., Цветков В. Ж., Голицын В. В. Генерал Кутепов. — М.: Посев, 2009. — 590 с. — ISBN 978-5-85824-190-4, С. 193

[6] Э. Э. Исмаилов. Золотое оружие с надписью «За храбрость». Списки кавалеров 1788—1913. — М., 2007, С. 293

[7] С. Н. Базанов «Великий князь Николай Николаевич Младший. Документы», в сборнике «Великая война. Верховные главнокомандующие»: сб. ист.-лит.произв./сост., науч. ред., предисл. и коммент. Р. Г. Гагкуев.-М.:Содружество «Посев», 2015. −696 с. : ил. -(Голоса истории), стр. 543—544

[8] С. Н. Базанов «Великий князь Николай Николаевич Младший. Документы», в сборнике «Великая война. Верховные главнокомандующие»: сб. ист.-лит.произв./сост., науч. ред., предисл. и коммент. Р. Г. Гагкуев.-М.:Содружество «Посев», 2015. −696 с. : ил. -(Голоса истории), стр. 544

[9] С. Н. Базанов «Великий князь Николай Николаевич Младший. Документы», в сборнике «Великая война. Верховные главнокомандующие»: сб. ист.-лит.произв./сост., науч. ред., предисл. и коммент. Р. Г. Гагкуев.-М.:Содружество «Посев», 2015. −696 с. : ил. -(Голоса истории), стр. 545

[10] С. Н. Базанов «Великий князь Николай Николаевич Младший. Документы», в сборнике «Великая война. Верховные главнокомандующие»: сб. ист.-лит.произв./сост., науч. ред., предисл. и коммент. Р. Г. Гагкуев.-М.:Содружество «Посев», 2015. −696 с. : ил. -(Голоса истории), стр. 549

[11] Ю. Н. Данилов «Великий князь Николай Николаевич», в сборнике Великая война. Верховные главнокомандующие: сб. ист.-лит.произв./сост., науч. ред., предисл. и коммент. Р. Г. Гагкуев.-М.: Содружество «Посев», 2015. −696 с. : ил. -(Голоса истории), стр. 17

[12] Ю. Н. Данилов «Великий князь Николай Николаевич», в сборнике Великая война. Верховные главнокомандующие: сб. ист.-лит.произв./сост., науч. ред., предисл. и коммент. Р. Г. Гагкуев.-М.:Содружество «Посев», 2015. −696 с. : ил. -(Голоса истории), стр. 20

[autogenerated1-13] 13,0 ^13,1 С. В. Фомин Золотой клинок Империи // Граф Келлер М.: НП «Посев», 2007 ISBN 5-85824-170-0, стр. 420

[14] Великий князь оказался почетным гражданином Севастополя

[15] «Сообщение» № 20 Русского Обще-Воинского Союза 10/23 февраля 1929 г.

[1]