Հալվե
| Հալվե | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Ծառանման հալվե (Aloe arborescens), Ծաղկավոր բույսերի խումբ | ||||||||||||||
| Գիտական դասակարգում | ||||||||||||||
|
||||||||||||||
| Լատիներեն անվանում | ||||||||||||||
| Aloe
L., 1753
|
||||||||||||||
| Հոմանիշներ | ||||||||||||||
| Տիպիկ ներկայացուցիչներ | ||||||||||||||
Aloe perfoliata L., 1753 | ||||||||||||||
|
|
Անմահաթուփ, հալվե, սապռ[1] կամ ալոե (լատին․՝ Aloe), թաղաղուազգիների ընտանիքի բազմամյա խոտաբույսերի, թփերի, հազվադեպ՝ ծառերի ու լիանների ցեղ։ Ընդգրկում է մոտ 500 տեսակ։ Նախկինում Հալվեն պատկանում էր Aloaceae կամ Asphodelaceae[2] ընտանիքին։
Հայաստանում աճեցվում է Երևանի բուսաբանական այգում, Արմավիրի մարզում։ Սենյակային պայմաններում աճեցվում է Հալվե ծառանմանը (A. arborescens)։
Կենսաբանական նկարագիր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տերևները հերթադիր են, հյութալի, մսալի՝ մոմաշերտով պատած, եզրերը՝ փշոտ։ Ծաղկաբույլը ողկուզանման է կամ հուրանանման, ծաղիկները հիմնականում խողովակավոր կամ նեղ զանգակաձև են՝ կարմիր, նարնջագույն, դեղին։ Պտուղը տուփիկ է։ Բազմանում է սերմերով ու վեգետատիվ ճանապարհով։
Նշանակություն և կիրառում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սենյակային պայմաններում աճեցվում է ծառանման հալվե (A. arborescens), որն արժեքավոր դեղաբույս է։ Տերևները և թուրմը պարունակում են ֆերմենտներ, վիտամիններ, եթերայուղեր, գլիկոզիդներ։ Պատրաստուկներն օգտագործվում են ստամոքսաղիքային համակարգի, աչքի, բերանի խոռոչի բորբոքային հիվանդությունների, սակավարյունության, ճառագայթային վնասվածքների և այլ դեպքերում։
Հալվեի հյութն օժտված է բակտերիասպան և բակտերիաների աճը կասեցնող հատկություններով։ Օգտագործվում է այրվածքների, սնուցող, խոցերի, վարակված վերքերի, թարախակույտերի և այլ հիվանդությունների դեպքերում։
Հալվեն աճեցվում է Երևանի բուսաբանական այգում և Արմավիրի մարզի որոշ տնտեսություններում։
Դասակարգում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Aloe aculeata Pole-Evans
- Aloe africana Mill.
- Aloe albida (Stapf) Reynolds
- Aloe albiflora Guillaumin
- Aloe arborescens Mill.
- Aloe arenicola Reynolds
- Aloe argenticauda Merxm. & Giess
- Aloe aristata Haw.
- Aloe bakeri Scott-Elliot
- Aloe ballii Reynolds
- Aloe ballyi Reynolds
- Aloe barberae Dyer
- Aloe brevifolia Mill.
- Aloe broomii Schönland
- Aloe buettneri A.Berger
- Aloe camperi Schweinf.
- Aloe capitata Baker
- Aloe ciliaris Haw.
- Aloe commixta A.Berger
- Aloe comosa Marloth & A.Berger
- Aloe corallina Verd.
- Aloe decumbens (Reynolds) van Jaarsv.
- Aloe dewinteri Giess ex Borman & Hardy
- Aloe dichotoma Masson
- Aloe dinteri A.Berger
- Aloe eminens Reynolds & Bally
- Aloe erinacea D.S.Hardy
- Aloe excelsa A.Berger
- Aloe ferox Mill.
- Aloe forbesii Balf.f.
- Aloe gracilis Haw.
- Aloe haemanthifolia Marloth & A.Berger
- Aloe helenae Danguy
- Aloe hereroensis Engl.
- Aloe inermis Forssk.
- Aloe inyangensis Christian
- Aloe jawiyon S.J.Christie, D.P.Hannon & Oakman ex A.G.Mill.
- Aloe jucunda Reynolds
- Aloe juddii van Jaarsv.
- Aloe khamiesensis Pillans
- Aloe kilifiensis Christian
- Aloe maculata All.
- Aloe marlothii A.Berger
- Aloe namibensis Giess
- Aloe nyeriensis Christian & I.Verd.
- Aloe pearsonii Schönland
- Aloe peglerae Schönland
- Aloe perfoliata L.
- Aloe perryi Baker
- Aloe petricola Pole-Evans
- Aloe pillansii L.Guthrie
- Aloe plicatilis (L.) Mill.
- Aloe polyphylla Pillans
- Aloe ramosissima Pillans
- Aloe rauhii Reynolds
- Aloe reynoldsii Letty
- Aloe scobinifolia Reynolds & Bally
- Aloe sinkatana Reynolds
- Aloe sladeniana Pole-Evans
- Aloe squarrosa Baker ex Balf.f.
- Aloe striata Haw.
- Aloe striatula Haw.
- Aloe succotrina Lam.
- Aloe suzannae Decary
- Aloe tenuior Haw.
- Aloe thraskii Baker
- Aloe variegata L.
- Aloe vera (L.) Burm.f.
- Aloe viridiflora Reynolds
- Aloe wildii (Reynolds) Reynolds
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան. «Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան». www.nayiri.com. էջ 54. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 1-ին.
{{cite web}}: More than one of|pages=and|page=specified (օգնություն) - ↑ См. ссылку GRIN в карточке растения.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Алоэ // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона։ В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Алоэ — статья из Большой советской энциклопедии
- Егорова Т. В. Семейство асфоделовые (Asphodelaceae) // Жизнь растений. В 6-ти т. / Гл. ред. А. Л. Тахтаджян. — М.։ Просвещение, 1981. — Т. 6. Цветковые растения. / Под ред. А. Л. Тахтаджяна. — С. 127—148. — 543 с. — 300 000 экз
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ալոե (հալվե)․ օգտակար և վնասակար հատկությունները
- Հալվե բույսի օգտակարությունը Արխիվացված 2016-03-05 Wayback Machine
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հալվե» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հալվե» հոդվածին։ |
| ||||||||||
Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|
| Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 52)։
|