Quenya

Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo. (Desde xullo de 2016.)

O quenya (pronunciado [ˈkʷɛn.ja]),^[1] é unha das linguas ficticias inventadas por J. R. R. Tolkien e a usada polos elfos na súa saga literaria da Terra Media. Tolkien comezou a desenvolver a lingua dende 1910 e reestruturou a gramática varias veces até que o quenya alcanzou o seu estado final. O vocabulario permaneceu relativamente estable ó longo do proceso de creación. Ademais, o nome da lingua foi cambiado repetidamente por Tolkien, de elfin e qenya a quenya. A lingua finesa foi a principal fonte de inspiración, mais Tolkien tamén estaba familiarizado latín, co grego e coas linguas xermánicas antigas cando comezou a construír o quenya.

O corpus de textos que constitúen as fontes de coñecemento actual sobre o quenya inclúen o poema Namárië, coñecido como O lamento de Galadriel, o texto orixinal máis extenso nesta lingua, extraído da obra capital de Tolkien: O Señor dos Aneis.

Coñécese a existencia do quenya polo menos desde a primeira guerra mundial, cando Tolkien tiña pouco máis de vinte anos. A lingua foi desenvolvida ó longo da vida de Tolkien, acadando unha etapa que algúns estudosos cualifican como "madura" a partir de O Señor dos Aneis. Tolkien quixo dar unha aparencia de lingua clásica ó quenya, de xeito que intentou que tivese unha semellanza visual co latín, o que conseguiu en certo modo usando unha forma característica de transcribir o quenya ó noso alfabeto. Os dous inspiradores do quenya son pois, o latín, e o finés, sendo posible tamén algunha influencia do galés e do grego, como no caso do xenitivo plural -on e o nexo "nai" (que), posiblemente do grego "na". Todas estas influencias non foron directas de ningún modo, pois non xeraron vocabulario. Máis ben trátase dunha inspiración estética moi forte en Tolkien, - "fonoestética" segundo el mesmo.

• Fonética: Conta con 36 fonemas consonánticos, 1 semiconsonántico, 2 ditongais e 10 vocálicos, estes últimos dividíndose, sobre os mesmos timbres, en vogais curtas e longas.
• Escrita: Tolkien desenvolveu a escrita Tengwar para a maioría das linguas da Terra Media, aínda que tamén empregou para algunhas un alfabeto rúnico, baseado no aspecto do anglosaxón. É un tipo de escrita considerada moi fermosa, e está descrita polo seu autor nos anexos d'O Señor dos Aneis.
• Sistema nominal: Polo xeral, os substantivos en quenya carecen de xénero gramatical. No apartado do número gramatical, o quenya evidencia un singular e tres tipos de plural: o simple, o dual, e o partitivo. Ó igual que nas linguas clásicas, por exemplo o latín, en quenya existe o fenómeno da declinación nominal. Os casos dos dous modelos quenya de declinación nominal son: nominativo, acusativo, instrumental, xenitivo, alativo, locativo, ablativo, dativo e respectivo.
• Sistema verbal: Existen tres modos verbais en quenya: indicativo, imperativo e subxuntivo. O primeiro evidencia os tempos de aoristo presente, futuro, pasado simple e pasado perfecto, sospeitándose igualmente outros tempos, sen quedar pechado definitivamente o catálogo dos mesmos. O imperativo e o subxuntivo constrúense de forma analítica. A parte do modo e o tempo, os verbos quenya contan cos accidentes de número e persoa. Outras características interesantes son a existencia de verbos compostos mediante preposicións, ou a construción de formas de frecuentativo por reduplicación do radical verbal.
• Sintaxe: A orde non marcada en quenya é SVO (suxeito-verbo-obxecto) con bastante liberdade posicional debido ó uso de casos.
• Exemplo de texto en quenya: O Noso Pai, traducido por Tolkien, publicado no número 43 da revista Vinyar Tengwar e en castelán pola revista Axxón:

Átaremma i ëa han ëa
na aire esselya
aranielya na tuluva
na care indómelya cemende tambe Erumande
ámen anta síra ilaurëa massamma
ar ámen apsene úcaremmar sív' emme apsenet tien i úcarer emmen.
Álame tulya úsahtienna mal áme etelehta ulcullo
násie.

O quenya ten 10 vogais básicas, diferenciadas tanto como en lonxitude como en calidade. Estas vogais son:

• a : [a]
• á : [aː]
• e : [ɛ]
• é : [eː]
• i : [i]
• í : [iː]
• o : [ɔ]
• ó : [oː]
• u : [u]
• ú : [uː]

Pronúncianse como en galego, agás as seguintes:

• h : [h] ó inicio da palabra ou entre vogais, [ç] tras e ou i, [x] nos demais casos
• qu : [kʷ]
• nw : [nʷ]
• ng o ñ : [ŋ]
• ngw : [ŋʷ]
• hy : [ç]
• hw : [ʍ]
• ty : [c]
• ly : [ʎ]
• ny : [ɲ]

As palabras en negra son termos en quenya

A sílaba tónica non se marca de forma gráfica (o til indica o alongamento da vogal na transcrición en alfabeto latino), senón que obedece ás regras de prosodia:

1. . As palabras bisilábicas adoitan ser graves, como: QUENdi (elfos), FIrë (Home mortal). O único exemplo contrario parece ser a forma imperativa avá.
2. . As palabras de tres ou máis sílabas son esdrúxulas cando a penúltima sílaba é curta e graves se esta é longa, como: yo-ME-ni-ë (reunión), otorNASsë (irmandade), avaNÓtë (innumerable), enDÓrë (Terra media).

Considéranse longas as sílabas con:

• vogais acentuadas
• ditongos (que en quenya só son: ai, ei, oi, ui, au, eu, iu)
• vogais curtas seguidas de dúas consoantes.

Cando unha palabra quenya termina en -a e a seguinte empeza por vogal, o -a pode desaparecer, e ambas palabras pronúncianse como unha. En caracteres latinos represéntase mediante un apóstrofo. Elen síla lumenn'omentielvo (Unha estrela brilla na hora do noso encontro; A Irmandade do Anel).

O quenya é un idioma flexivo, o que significa que a función da palabra na frase ou caso gramatical está determinada por unha serie de afixos. As seguintes táboas amosan as inflexións.

O quenya conta con tres tipos de verbos, de acordo á súa terminación: en -a, en -u ou en consoantes, os así chamados "verbos primitivos"; tamén se poden distinguir cinco tempos (presente, aoristo, pasado, futuro e perfecto).
A conxugación fórmase por aglutinación, cunha orde de VSO; o suxeito pode ir implícito se xa está explicitado cun pronome separado ou se é expreso. O obxecto vai separado se o pronome tamén o está.

hautanyel (eu detéñote)= hauta (deter) + -nye (eu) + -l (te)

ou ben: Inye hauta le (eu detéñote a ti)

A Galipedia ten un portal sobre: Terra Media

• Traducións da Biblia a linguas ficticias

• Carpenter, Humphrey, ed. (1981). The Letters of J. R. R. Tolkien. Boston: Houghton Mifflin. ISBN 0-395-31555-7. 
• Fimi, Dimitra (2009). Tolkien, Race and Cultural History: From Fairies to Hobbits. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-21951-9. 
• Flieger, Verlyn (2002). Splintered Light: Logos and Languages in Tolkien's World (2nd, revised ed.). Kent State University Press. ISBN 0-87338-744-9. 
• Gilson, Christopher (ed.). Parma Eldalamberon. Mountain View, CA: Elvish Linguistic Fellowship / Mythopoeic Society. 
• Hostetter, Carl F. (ed.). Vinyar Tengwar. Crofton, MD: Elvish Linguistic Fellowship / Mythopoeic Society. ISSN 1054-7606. 
• Krege, Wolfgang (2003). Elbisches Wörterbuch (en alemán). Klett-Cotta. ISBN 3-608-93185-6. 
• Pesch, Helmut W. (2003). Elbisch. Grammatik, Schrift und Wörterbuch der Elbensprache von J. R. R. Tolkien (en alemán). Bastei Lübbe. ISBN 3-404-20476-X. 
• Solopova, Elizabeth (2009). Languages, Myths and History: An Introduction to the Linguistic and Literary Background of J.R.R. Tolkien's Fiction. New York City: North Landing Books. ISBN 0-9816607-1-1. 

Bibliografía adicional

• Appleyard, Anthony (1992). "Quenya Grammar Re-Examined". Quettar 43, pp. 3–21.
• Derzhanski, Ivan A (1997). "E man i yulma oi enquanta men?" Vinyar Tengwar 38, pp. 14–18.
• Foster, Robert e Glen GoodKnight (1971). "Sindarin and Quenya Phonology". Mythcon I: Proceedings, 54–56. Os Ánxeles: Mythopoeic Society.
• Gilson, Christopher e Carl F. Hostetter (1994). "The entu, ensi, enta Declension: A Preliminary Analysis". Vinyar Tengwar 36, pp. 7–29.
• Gilson, Christopher e Patrick Wynne (1991). "The Elves at Koivienéni: A New Quenya Sentence". Mythlore 17(3), pp. 23–30.
• Hostetter, Carl F (1992). ""Si man i-yulmar n(g)win enquatuva": A Newly-Discovered Tengwar Inscription". Vinyar Tengwar 21, pp. 6–10.
• Hostetter, Carl F. (2006). "Qenyaqetsa: The Qenya Phonology and Lexicon". En Drout, Michael D. C. J. R. R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment. New York: Routledge. pp. 551–52. ISBN 0-415-96942-5. 
• Kloczko, Edward (1995). Dictionnaire des langues elfiques, volume 1 (Quenya-Français-Anglais/Quenya-French-English). Toulon: Tamise.
• Rautala, Helena (1993). "Familiarity and Distance: Quenya's Relation to Finnish '". En Battarbee, K. J. Scholarship and Fantasy: Proceedings Of The Tolkien Phenomenon, May 1992, Turku, Finland. Turku: Universidade de Turku. pp. 21–31. ISBN 951-29-0087-4. 
• Welden, Bill (2001). "Negation in Quenya". Vinyar Tengwar 42, pp. 32–34.
• Wynne, Patrick H. e Christopher Gilson (1993). "Trees of Silver and of Gold: A Guide to the Koiveinéni Manuscript". Vinyar Tengwar 27, pp. 7–42.

• The Elvish Linguistic Fellowship
• Parma Eldalamberon
• Vinyar Tengwar
• Ardalambion Arquivado 05 de decembro de 2003 en Wayback Machine. A site with Fauskangerian Neo-Quenya.
• Parma Tyelpelassiva – The book of silver leaves
• "The s-case"