Fauno

Fauno (en latín Faunus, ‘o favorecedor’ —de favere— ou quizais ‘o portador’ —de fari—) era, na mitoloxía romana, unha das divindades máis populares e antigas, dos indigetes; identificado co grego Pan debido á similitude dos seus atributos.

Nas fábulas, Fauno aparece como o terceiro dos reis do Lacio, fillo de Pico, neto de Saturno, e pai de Latino coa ninfa Marica (que tamén era ás veces a súa nai). Como os seus dous predecesores, Fauno promovera a agricultura e a cría de gando entre os seus súbditos, e tamén se distinguiu como cazador^[1]. Igualmente, críase que no seu reinado o arcadio Evandro e Heracles chegaron ao Lacio^[2].

Fauno desempeña un papel moi prominente na historia mítica do Lacio, pois, con independencia do que fixo pola agricultura, era considerado un dos grandes fundadores da relixión do país, polo que Lactancio o sitúa á altura de Numa Pompilio^[3]. Tras a súa morte foi elevado á posición de deidade tutelar do país, polos seus moitos servizos á agricultura e a gandaría.

Existe a tradición de que Numa, mediante unha estrataxema, obrigou a Pico e ao seu fillo Fauno a lle revelar o segredo de invocar o lóstrego desde o ceo^[4] e de purificar as cousas golpeándoas co raio^[5].

Nas Dionisíacas, de Nono de Panópolis, Fauno acompañaba a Dioniso cando este foi á campaña da India.

Fauno foi adorado en dous roles diferentes: como o deus dos campos e os pastores, e como unha divindade oracular e profética. Como deidade rústica, era un espírito bo do bosque, as chairas e os campos, e cando facía fértil ao gando chamábano Inuo (Innuus).

Como deus profético, chamado polo nome de Fatuo (Fatuus), críase que revelaba o futuro ao home parte en soños e parte mediante voces de orixe descoñecida, que eran comunicados a quen ían durmir nos seus recintos, tombándose sobre o vélaro dos años sacrificados^[6][7]. O que era Fauno a este respecto ao sexo masculino, a súa esposa Fauna ou Faula (ás veces considerada a súa nai ou a súa filla; véxase Bona Dea) era ao feminino, polo que levaban os epítetos Fatuus/Fatua ou Fatuellus/Fatuella, derivados de fari (‘falar’) e fatum (‘fado’, ‘destino’)^[8]. Dicíase que daban os seus oráculos en verso saturnio, do que quizais poida inferirse que existiron no Lacio coleccións de oráculos nesta métrica^[9]. W. Warde Fowler suxeriu que Fauno é idéntico a Favonio, un dos deuses-vento romanos^[10][11] .

Debido á forma en que daba os seus oráculos, considerábase a Fauno o autor de aparicións espectrais e son terroríficos; e por tanto describíano como un deus lascivo e voluptuoso, que moraba nos bosques e era afeccionado ás ninfas^[12][13].

Os lugares nos que se daban estes oráculos eran bosques sagrados: un preto de Tibur (actual Tívoli), ao redor da fonte Albunea, e outra no Aventino, preto de Roma^[6][14]. Os ritos observados no primeiro lugar son minuciosamente descritos por Virxilio: un sacerdote ofrecía unha ovella e outros sacrificios, e a persoa que consultaba o oráculo tiña que durmir unha noite sobre a pel da vítima, dando entón o deus unha resposta ás súas preguntas ben nun soño ou mediante voces sobrenaturais. Ovidio describe ritos parecidos celebrados sobre o Aventino^[15].

En Roma había un templo redondo de Fauno, rodeado por columnas, sobre o monte Celio, e construíuse outro no -196 na Illa Tiberina, onde se lle ofrecían sacrificios as idos de febreiro, día en que os Fabii pereceran en Cremera^[16].

O escritor cristián Xustino Mártir identificou a Fauno con Luperco (‘o que protexe do lobo’), o protector do gando, seguindo a Livio, que bautizou o seu aspecto de Inuo como o deus que foi orixinalmente adorado nas Lupercalia, celebradas no aniversario da fundación do seu templo (15 de febreiro), cando os seus sacerdotes (Luperci) levaban peles de cabra e golpeaban aos espectadores con cintos de pel de cabra.

No festival da Faunalia, que se celebraba o 5 de decembro, a xente do campo con gran alegría e banquetes, facía referencia a Fauno como deus da agricultura e o gando^[13].

Do mesmo xeito que Pan era acompañado polos Paniskoi, ou ‘pequenos Pans’, tamén se asumía a existencia de moitos faunos ademais do principal, idea que parece ter a súa orixe na forma na que o deus se manifestaba. Estes faunos son xenios do bosque salvaxe, descritos como monstros, metade cabra, e con cornos^[17].

Como se cría Fauno, e máis tarde os Fauni, eran seres alegres e caprichosos, especialmente afeccionados a asustar á xente de diversas formas, non é improbábel a conxectura de que Faunus sexa un eufemismo relacionado con faveo^[18] Fauno pasou gradualmente así a ser identificado co Pan arcadio, e os faunos como idénticos aos sátiros gregos, os seguidores salvaxes e orxiasticamente ebrios de Dioniso; de aí que Ovidio use a expresión Fauni et Satyri fratres (‘irmáns faunos e sátiros’)^[19]. Con todo, faunos e sátiros eran orixinalmente criaturas ben diferentes: ambos tiñan cornos e parecíase a cabras por baixo da cintura e a humanos por encima desta, pero orixinalmente os sátiros tiñan pés humanos e os faunos pezuños cabrúos.

• Smith, W., ed. (1867). «Faunus». A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology. Boston: Little, Brown & Co. ii.137. OCLC 68763679. 
• Seyffert, Ou. (1894). «Faunus». Dictionary of Classical Antiquities. Londres: W. Glaisher. p. 235. OCLC 2162274. .

• Fauno Barberini.
• Pan.
• Sátiro.
• Sileno.
• O labirinto do fauno.
• A Biblioteca do Fauno.