Gailliam

Gailliam

Substaint cheimiceach	dúil cheimiceach agus chalcophile element (en)
Gailliam sa tábla peiriadach
Siombail cheimiceach	Ga
Uimhir adamhach	31
Mais adamhach	69.723
Peiriad, Grúpa	peiread 4 grúpa 13
Airíonna fisiceacha
Dlús	5.904 agus 6.095 kg/m⁻³
Leictridhiúltacht	1.81
Ga ianach	0.47 agus 0.62
Stair
Aimsitheoir	Paul-Émile Lecoq de Boisbaudran
Fionnachtain	1875
Eapainm	An Ghaill

Is dúil cheimiceach é an gailliam. Ceann de na miotail iar-thrasdultacha atá ann. Is é dúil uimhir a 31 é, agus is í an tsiombail atá air ná Ga. Níl sé ar fáil sa dúlra ina dhúil, agus níl mórán mianraí ann ach an oiread ina mbeadh an gailliam ar ceann de na príomh-chomhábhair. Ó tá sé in aon ghrúpa leis an alúmanam, tá sé cosúil leis ó thaobh na ceimice de, agus mar sin bíonn an bháicsít truaillithe le hiarsmaí gailliam go minic.

Miotal sobhriste é an gailliam le teocht an tseomra, ach is é a leáphointe ná 29.7646 °C, agus mar sin, leáfadh sé sa lámh agat dá bhfaighfeá greim air. Cosúil leis an uisce, forbróidh an gailliam nuair a iompóidh sé ina sholad, agus déanfaidh gailliam leáite dochar do na miotail eile, ós féidir leis seangú isteach tríothu agus a struchtúr criostalta a chur as a riocht.

Ba é Paul Émile Lecoq de Boisbaudran, an ceimiceoir Francach an chéad duine a d'aithin an gailliam mar dhúil ar leith, ar an dá líne vialait a fhágann sé ar an speictream.^[1] Rinneadh an fhionnachtain seo sa bhliain 1875, ach bhí Dmitrí Meindeiléiv, athair an tábla pheiriadaigh, in ann saintréithe an ghailliam a thuar roimhe sin féin, nó thuig sé go raibh dúil ar lár go fóill sa bhearna sin. Is é an t-ainm a bhí ag Meindeiléiv ar an ngailliam ná eka-alúmanam; ón tSanscrait a fuair sé an réimír sin eka. Ba é Boisbaudrain a bhaist an t-ainm sin gailliam ar an dúil nua, agus is é An Ghaill - ainm stairiúil na Fraince - is bun leis an ainm seo. Bhí lucht an ghrinn i saol na ceimice barúlach, áfach, gurb as féin a d'ainmnigh sé an dúil. Nó is amhlaidh gurb é gallus an focal Laidine ar "coileach", agus is é is brí le le coq san Fhraincis ná "an coileach"!^[2] Ní mó ná sásta a bhí Boisbaudran féin leis an scéilín magaidh seo, agus fuair sé riachtanach é a shéanadh in alt a scríobh sé na blianta fada i ndiaidh na fionnachtana.

Inniu, úsáidtear an gailliam i ndópáil na leathsheoltóirí. Sular tháinig teicneolaíocht na leathsheoltóirí chun tosaigh, ba iad na príomhúsáidí a bhaintí as an miotal seo ná teirmiméadair agus cóimhiotail sholeáite.

Is í an uimhir ocsaídiúcháin is coitianta a bhíonn ag an ngailliam ina chuid comhdhúl ná +3. Bíonn comhdhúile gailliam (+1) ann chomh maith, ach tá sé de chlaontacht iontu díréiriúchán a dhéanamh go gailliam miotalach agus gailliam (+3). Le teocht an tseomra, éighníomhófar an gailliam agus é i dteagmháil leis an aer, nó tiocfaidh brat ocsaíde air cosúil leis an alúmanam. Má théitear é, áfach, imoibreoidh sé le hocsaigin an aeir, ionas go gcruthófar trí-ocsaíd an ghailliam, Ga₂O₃. Ceimiceán tábhachtach é an trí-ocsaíd seo sa teicneolaíocht. Mar shampla, is féidir sreanga agus plátaí micreascópacha a dhéanamh aisti, agus mar sin, táthar ag baint trialach as an dé-ocsaíd sa nanaitheicneolaíocht.

Má théitear gailliam agus dé-ocsaíd go 500 °C, imoibreoidh siad le chéile, ionas go bhfaighfear aonocsaíd ghailliam, Ga₂O, ina bhfuil an uimhir ocsaídiúcháin úd +1 ag an ngailliam. Is dí-ocsaídeoir láidir í an aonocsaíd, ós rud é go bhfuil gailliam (+1) an-fhonnmhar chun é féin a ocsaídiú go gailliam (+3). Tá sé, fiú, in ann aigéad sulfarach H₂SO₄ a dhí-ocsaídiú go suilfíd hidrigine H₂S.^[3]