دریای مدیترانه

دریای مدیترانه کاتالونیایی: Mar Mediterràni(a) فرانسوی: Mer Méditerranée ایتالیایی: Mar Mediterraneo لاتین: Mare Nostrum صربی‌کرواتی: Sredozemno more, Средоземно море اسپانیایی: Mar Mediterráneo ترکی استانبولی: Akdeniz کردی: Deryayê Mêdîterane عبری: הים התיכון
مختصات	۳۵° شمالی ۱۸° شرقی / ۳۵°شمالی ۱۸°شرقی / 35; 18
گونه	دریا
درون‌شارش‌های کلان	اقیانوس اطلس، دریای مرمره، نیل، ایبرو، رون، شلیف، پ��
کشورهای حوضه	در حدود ۶۰ کشور آبخاز (independence disputed, claimed by Georgia) آلبانی الجزایر آندورا اتریش بلاروس بوسنی و هرزگوین بلغارستان بوروندی چاد جمهوری کنگو کرواسی قبرس جمهوری چک مصر اریتره اتیوپی فرانسه گرجستان آلمان جبل طارق (بریتانیا) یونان مجارستان اسرائیل ایتالیا کنیا کوزوو (independence disputed, claimed by Serbia) لبنان لیبی لیختن‌اشتاین جمهوری مقدونیه مالت مولداوی موناکو مونته‌نگرو مراکش نیجر جمهوری ترک قبرس شمالی (independence disputed, claimed by Cyprus) لهستان رومانی روسیه رواندا سن مارینو صربستان اسلواکی اسلوونی اوستیای جنوبی (independence disputed, claimed by Georgia) سودان جنوبی اسپانیا سودان سوئیس سوریه تانزانیا ترانس‌نیستریا (independence disputed, claimed by Moldova) تونس ترکیه اوگاندا اوکراین واتیکان
مساحتِ رو	۲٬۵۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۹۷۰٬۰۰۰ مایل مربع)
میانگین ژرفا	۱٬۵۰۰ متر (۴٬۹۰۰ فوت)
بیشترین ژرفا	۵٬۲۶۷ متر (۱۷٬۲۸۰ فوت)
حجم آب	۳٬۷۵۰٬۰۰۰ کیلومتر مکعب (۹۰۰٬۰۰۰ مایل مکعب)
زمان ماند	۸۰–۱۰۰ سال
جزیره‌ها	۳۳۰۰+
جاهای مسکونی	اسکندریه، الجزیره، آتن، بارسلون، بیروت، کارتاژ، دوبروونیک، ازمیر، رم، اسپلیت، طنجه، تل‌آویو، طرابلس، تونس

دریای مِدیتِرانه (به فرانسوی: Méditerranée) دریایی تقریباً مستطیلی شکل در مجاورت اقیانوس اطلس است که در موقعیتی راهبردی قرار گرفته و اروپا را به آسیا متصل می‌کند. این دریا از شمال به اروپا، از جنوب به آفریقا، از شرق به آسیا و از غرب به اقیانوس اطلس محدود می‌شود. مدیترانه از سوی خاور توسط کانال سوئز به دریای سرخ و از سمت باختر از طریق تنگه جبل‌الطارق به اقیانوس اطلس راه دارد.

مدیترانه از لحاظ کشتیرانی و ترابری دریایی از مهم‌ترین دریاهای جهان به‌شمار می‌رود.^[۱] وسعت این دریا ۲٬۵۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع است. میانگین ژرفای مدیترانه ۱۵۰۰ متر و عمیق‌ترین نقطه ثبت‌شده آن ۵٬۲۶۷ متر در محلی به نام ژرفنای کالیپسو در دریای ایونی است.^[۲][۳]

نام مدیترانه از زبان فرانسوی گرفته شده و اصل آن به زبان لاتین Mare Mediterraneum به معنای دریای «میان خشکی‌ها» است. در دوران حکومت امپراتور روم Mare Nostrum به معنای «دری��ی ما» خوانده شد به دلیل این که دریا در داخل مرزهای حکومت روم قرار گرفت.

در منابع عربی و اسلامی از این دریا به دریای روم، دریای سفید و دریای میانه (بحر روم، بحر ابیض و بحر متوسط) نیز یاد شده است.^[۴] دریای فلسطین، دریای بزرگ و دریای مغرب از دیگر نام‌های قدیمی آن در متون شرقی است.^[۵]

دریای مدیترانه شامل ۱۴ دریای حاشیه‌ای و ۲۹ خلیج و ۸ تنگه و ۵ کانال است و از شرق به دریای سیاه و دریای سرخ و از غرب به اقیانوس اطلس راه دارد.^{[۶][۷][۸][۹][۱۰]} دریای مرمره (و تنگه داردانل به عنوان بخشی از آن) اغلب به عنوان بخشی از دریای مدیترانه در نظر گرفته می‌شوند ولی دریای سیاه (و دریای آزوف به عنوان دریای حاشیه‌ای آن) به‌طور معمول به‌عنوان بخشی از دریای مدیترانه در نظر گرفته نمی‌شوند.

ردیف	نام	وسعت (کیلومتر مربع)	کشورهای ساحلی
۱	دریای لوانتین	۳۲۰٬۰۰۰	شش کشور
۲	دریای تیرنی	۲۷۵٬۰۰۰	ایتالیا، فرانسه
۳	دریای آدریاتیک	۲۳۵٬۰۰۰	هفت کشور
۴	دریای اژه	۲۱۴٬۰۰۰	یونان، ترکیه
۵	دریای لیبی		لیبی، یونان
۶	دریای بالئار		فرانسه، اسپانیا
۷	دریای یونان	۱۶۹٬۰۰۰	یونان، ایتالیا
۸	دریای آلبوران	۵۳٬۰۰۰	اسپانیا، مراکش و الجزایر
۹	دریای مرمره	۱۱٬۵۰۰	ترکیه
۱۰	دریای کرت	۸٬۳۳۶	یونان
۱۱	دریای ساردینیا		ایتالیا، اسپانیا
۱۲	دریای لیگوریا		ایتالیا، فرانسه
۱۳	دریای تراکیه		یونان، ترکیه
۱۴	دریای میرتو		یونان
کل	دریای مدیترانه	۲٬۵۰۰٬۰۰۰	بیست و یک کشور

1. شش کشور ساحلی دریای لوانتین: ترکیه، سوریه، لبنان، فلسطین، مصر، قبرس
2. هفت کشور ساحلی دریای آدریاتیک: آلبانی، یونان، ایتالیا، کرواسی، مونته‌نگرو، اسلوونی، بوسنی و هرزگوین
3. سازمان آب‌نگاری بین‌المللی نام دریای ساردینیا را به رسمیت نمی‌شناسد و این ناحیه را با عنوان کلی حوضه غربی دریای مدیترانه تعریف می‌کند.
4. یونان با هفت و ایتالیا با پنج و ترکیه با چهار دریای حاشیه‌ای مدیترانه خط ساحلی دارد.
5. از بین کشورهای ساحلی تنها دو کشور مالت و تونس هیچ دریای حاشیه ای ندارند و دریای ساحلی آن‌ها فقط به عنوان دریای مدیترانه تعریف شده است. البته تنگه سیسیل بین ایتالیا و تونس واقع شده و مالت را در کناره خود دارد که در برخی منابع از آن به عنوان دریای سیسیل یاد شده است ولی اغلب به عنوان تنگه از آن یاد شده است.

۲۳ کشور مستقل شامل ۱۴ کشور جنوب اروپا، ۵ کشور شمال آفریقا و ۴ کشور آسیایی لبنان، ترکیه، فلسطین و سوریه در دریای مدیترانه خط ساحلی دارند. همچنین مناطق غیرمستقل قبرس، نوار غزه و جبل الطارق نیز دارای خط ساحلی در این دریا هستند.^[۱۱]

دریای مدیترانه مسیری مهم برای بازرگانان و مسافران جهان قدیم بود و از همان زمان دادوستد فرهنگی و بازرگانی را میان مردمان گوناگون ممکن می‌کرد. فرهنگ‌های حاضر در محدوده این دریا از دوران باستان عبارت بوده‌اند از:فرهنگ‌های میان‌رودان، ایران (هخامنشی)، مصری، فنیقی، کارتاژی، ایبریایی، یونانی، مقدونی، ایلریایی، تراکیهای، لوانتی، گالی، رومی، آلبانیایی، ارمنی، عربی، بربر، یهودی، اسلاوی و ترک.^{[نیازمند منبع]}

دو تمدن مهم باستانی مدیترانه یکی دولت‌شهرهای یونان و دیگر فنیقیه بودند که اولی تمدنی هندواروپایی و دومی سامی به حساب می‌آمدند.^{[نیازمند منبع]}

زمانی که آگوستوس امپراتوری روم را بنیاد نهاد، مدیترانه به مرور از سوی رومیان «دریای ما» (Mare Nostrum) نامیده شد. این دریا به سبب موقعیت جغرافیایی ویژه از جمله قرار گرفتن در حصر رشته کوه‌ها و کویرها و همچنین شرایط مناسب کشتیرانی در آن، نقش پررنگی در تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مردمان حاشیه آن داشته و با ایجاد اتصال بین آن‌ها باعث خلق مشابهت‌های عمیقی بین این مردمان شده است؛ به‌گونه‌ای که فرهنگ‌های مختلف پیرامون آن را گاهی بخش‌هایی از یک تمدن بزرگ دریاپایه دانسته‌اند. از این رو «دریای ما» خوانده شدن آن توسط رومی‌ها نه تنها به دلیل سلطه آن‌ها بر این دریا بلکه به جهت سلطه این دریا بر زندگی آن‌ها بوده است. اداره امپراتوری وسیع روم بدون مدیترانه غیرممکن بود. این دریا قدرت و نفوذ رومی‌ها را تا سرزمین‌های بسیار دور می‌گستراند. کشتی‌های مجهز می‌توانستند خود را رم تا هر نقطه از مدیترانه تنها در عرض دو هفته برساند. برای مثال در شرایط آب‌وهوایی مساعد کشتی راهی شده از رم اندکی بیش از یک هفته بعد در اسکندریه پهلو می‌گرفت. این مسئله امکان تحمیل مستقیم و مؤثر اراده و حاکمیت رومی‌ها از طریق بازوی نظامی را فراهم می‌آورد. بدین ترتیب هیچ امپراتوری خشکی‌پایه‌ای نمی‌توانست انسجام سیاسی، تجاری و فرهنگی حاصل از مدیترانه را برای خود متصور باشد. دقیقاً از همین رو با گسترش اراضی تحت سلطه رومی‌ها به سمت شرق (بین‌النهرین) و شمال (مرکز و غرب اروپا) و دور شدن مرزها از مدیترانه، مشکلات و خطرات بزرگی گریبان‌گیر آن‌ها و نظم حاکم بر امپراتوری شد.^[۱۲]

داریوش بزرگ به دلیل اهمیت راه دریایی میان مصر و ایران دستور ساخت آبراهی میان دریای سرخ و دریای مدیترانه را از راه نیل در اواخر سدهٔ ششم پیش از میلاد داد تا کشتی‌های ایرانی بتوانند به راحتی از آن عبور کنند. سرپرستی ساخت این آبراه را مهندس ارتاخه، از مهندسان ایرانی عصر هخامنشی، به عهده داشت.^[۱۳]

جنگ‌های پونیک میان روم و کارتاژ که بر سر تصاحب جزیرهٔ سیسیل آغاز شده بود، مدت‌ها منطقه مدیترانه را دچار تنش کرد و این جنگ‌ها با پیروزی رومیان به پایان رسید.^{[نیازمند منبع]}

نام کشورهای کرانه‌ای دریای مدیترانه به ترتیب الفبا عبارت است از: آلبانی، اسپانیا، اسلوونی، الجزایر، ایتالیا، بوسنی و هرزگووین، ترکیه، تونس، سوریه، صربستان، فرانسه، فلسطین، قبرس، کرواسی، لبنان، لیبی، مالت، مصر، مونتنگرو، مراکش، و یونان.

در میان این کشورها، قبرس و مالت کشورهای جزیره‌ای هستند.

دریای مدیترانه از سوی غرب توسط تنگه جبل‌الطارق (که در نوشته‌های هومر ستون‌های هرکول نامیده شده) به لبنان می‌پیوندد. مدیترانه در شرق به ترتیب توسط تنگه‌های داردانل و بسفر به دریای مرمره و دریای سیاه متصل است. دریای مرمره را اغلب به عنوان بخشی از دریای مدیترانه به‌شمار می‌آورند اما دریای سیاه دریایی جدا به‌شمار می‌آید.

کانال دست‌ساخت سوئز به درازای ۱۶۳ کیلومتر (۱۰۱ مایل)، مدیترانه را در سمت جنوب شرقی به دریای سرخ متصل می‌کند.

جزیره‌های بزرگ در دریای مدیترانه عبارتند از قبرس، کرت، وابیه، رودس، لسبوس، خیوس، سفالونیا، کورفو، لیمنوس، ساموس، ناکسوس و آندروس در مدیترانه شرقی؛ ساردینیا، کُرس، سیسیل، کِرِس، کرک، براچ، هوار، پاگ، کورچولا و مالت در مدیترانه مرکزی؛ و ایبیزا، مایورکا و مینورکا (جزایر بالئاری) در مدیترانه غربی.

آب و هوای معمولی مدیترانه دارای تابستان‌های گرم، مرطوب، و گاه خشک و زمستان‌های معتدل و بارانی است. فرآورده‌های کشاورزی در منطقه عبارتند از زیتون، انگور، پرتقال، نارنگی و چوب‌پنبه.

طی مطالعه‌های بیست ساله اخیر به این نتیجه رسیده‌اند که دریای مدیترانه آلوده‌ترین دریای اروپا است.^[۱۴][۱۵]

دریای مدیترانه حدود ۴۶ هزار کیلومتر خط ساحلی دارد.

شهرهای پرجمعیت‌تر از ۲۰۰ هزار نفر که در کرانه دریای مدیترانه واقع شده‌اند:

کشور	شهرها
اسپانیا	بارسلون، آلیکانته، کارتاگنا، مالاگا، پالما د مایورکا، والنسیا
فرانسه	مارسی، نیس، مون‌پلیه
موناکو	موناکو
ایتالیا	باری، کاتانیا، جنوا، مسینا، ناپل، پالرمو، رم، تارانتو، تریسته، ونیز
مالت	والتا
کرواسی	اسپلیت
آلبانی	دراج
یونان	آتن، پاتراس، پیره، سالونیک
قبرس	لیماسول
ترکیه	آنتالیا، اسکندرون، ازمیر، مرسین، آدانا، طرسوس
سوریه	لاذقیه، طرطوس، بانیاس
لبنان	بیروت، طرابلس
مناطق فلسطینی	غزه
مصر	اسکندریه، دمیاط، پورت‌سعید
لیبی	الخمس، بنغازی، مصراته، طرابلس
تونس	صفاقس، تونس
الجزایر	الجزیره، عنابه، وهران
مغرب	تطوان، طنجه، ناظور

نام جزیره	کشور	مساحت	جمعیت	پایتخت/شهر مرکزی
سیسیل	ایتالیا	۲۵٬۴۶۰	۵٬۰۱۰٬۰۰۰	پالرمو
ساردنی	ایتالیا	۲۴٬۰۹۰	۱٬۶۵۶٬۰۰۰	کالیاری
قبرس	قبرس	۹٬۲۵۱	۱٬۰۸۸٬۵۰۳	نیکوزیا
کرس	فرانسه	۸٬۶۸۱	۲۷۵٬۰۰۰	آژاکسیو
کرت	یونان	۸٬۳۱۲	۶۲۴٬۰۰۰	هراکلیون[۱۶]

سازمان بین‌المللی مهاجرت، دریای مدیترانه را مرگبارترین مسیر مهاجرت‌های غیرقانونی در جهان اعلام کرده است. این راه تنها طریق اصلی رسیدن به سواحل کشورهای اروپایی است. اغلب مهاجران برای رسیدن به این هدف مبالغ هنگفتی به قاچاقچیان حرفه‌ای می‌پردازند. جنگ، فرار از کانون‌ها، بحران گرسنگی و ساختن آینده‌ای بهتر، از انگیزه‌های پناهجویان برای ورود به اروپا است. با این که «گاردهای نجات» اتحادیهٔ اروپا همواره در حال گشت در سواحل لیبی و نجات پناهجویان غرق‌شده در آب‌های مدیترانه هستند، با این حال هر سال به‌شمار غرق‌شدگان در این دریا افزوده می‌شود.^[۱۷] کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان اعلام کرد در سال ۲۰۱۸ میلادی، ۲ هزار و ۲۶۲ پناهجو در دریای مدیترانه جان خود را از دست داده یا ناپدید شده‌اند.^[۱۸]

هرساله با فرارسیدن فصل تابستان و مساعد شدن وضعیت آب و هوا، سفرهای پرمخاطره در دریای مدیترانه برای رسیدن به اروپا افزایش می‌یابد. راه دریایی بین لیبی و ایتالیا اصلی‌ترین مسیر برای پناهجویانی است که می‌خواهند به اروپا بیایند. پس از توافق اتحادیه اروپا با ترکیه بر سر بازگرداندن پناهجویان از یونان به ترکیه، تعداد پناهجویانی که از یونان قصد ورود به اروپا را دارند، به‌طور چشمگیری کاهش پیدا کرده است. بسیاری از کسانی که از طریق آب‌های مدیترانه راهی اروپا می‌شوند، از آفریقای سیاه آمده‌اند. این انسان‌ها از فقر، خشونت و تعقیب‌های قضایی به اروپا فرار می‌کنند و اغلب تنها هستند.^[۱۹] بیشتر آوارگانی که از شمال آفریقا به اروپا می‌آیند، از غرب قاره و شاخ آفریقا هستند.

در سال ۲۰۲۰ م. با توافق میان ترکیه و لیبی، اختلافات مرزهای آبی میان یونان و ترکیه بالا گرفت. در ناحیهٔ قبرس و دریای لوانتین و همین‌طور مرزهای میان لیبی با همسایگان آبی خود اختلافاتی وجود دارد.^[۲۰]

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

• دریای میانه‌ای استرالزی
• فهرست حوادث کشتی مهاجران در مدیترانه
• مدیترانه شرقی
• حوضه مدیترانه

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Mediterranean Sea»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامه آزاد، (نسخه ۱۵ ژوئیه ۲۰۰۶).