R1b haplotalde

R1b haplotaldea, M343 ere deitua, Y kromosomaren giza-haplotaldeetako bat da, mendebaldeko Europan, batez ere Ozeano Atlantikoaren kostaldean, non biztanleen % 90ean agertzen den, arruntena dena. Gaur egun, emigrazioa dela eta, Amerikako eta Ozeaniako biztanleen artean ere arrunta da. Ehuneko txikiagoak aurki daitezke ekialdeko Europan, Anatolian, erdialdeko Asian, Ekialde Hurbilean, hegoaldeko Asian eta Afrikan, hala nola aljeriar arabiarretan ( % 10),^[1] Kamerungo ipar-mendebaldean, Niloko eskualdean eta Sahelen.

Nukleotido sinplearen 29 polimorfismo ingururen presentziak R1b haplotaldea definitzen du;^[2] horietatik ezagunena M343 da, 2004an aurkitua.^[3] R1-M173tik eratorria, ziurrenik Ekialde Hurbilean duela 20.000 urte sortua, eta bere ondorengo nagusiak M269 (Europa), M73 (Erdialdeko Eurasia) eta V88 (Afrika) dira.

R1b (M343) Goi Paleolitoan sortu zen, duela 23.000 urte inguru.^[2] Genetista batzuek, ekialdeko aldaera batzuk ikertu ondoren, Ekialde Hurbileko^[4] edo erdialdeko Asiako^[5] jatorri bat proposatu dute, eta kasu honetan 18.500 urteko antzinatasuna ematen zaio.^[6] R1b-M269 aldaera Brontze Aroan iritsi zen Europara, Kaukasiatik eta Itsaso Beltzeko estepetatik, eta, k.a. 2500. urtetik aurrera, indoeuropar hizkuntzen sakabanaketarekin batera, mendebaldeko Europan sartu zen. R1b eta R1a Europan nagusi izateak Europako ondare genetiko patrilineal gehiena Neolito osteko migrazioetatik datorrela erakutsiko luke, genetika matrilineal gehiena Paleolitotik datorren bitartean.^[7] Era berean, R1b-V88 aldaera Neolitoan zehar hedatu zen Afrikan, duela 9.000 urte inguru.

R1b-k Mendebaldeko Europan maiztasun handiena duen arren, Anatolian (gaur egungo Turkia) ere sor zitekeela baieztatu da, Izotz Aroan bertan aniztasun handia baitzegoen; hasiera batean, Aurignac kulturarekin (k.a. 32.000 - k.a. 21.000) lotu zuten.^[8] Ebidentzia arkeologikoak Goi Paleolitoan Aurignac kultura Europatik Anatoliara iritsi zela frogatzen duela dirudi, Irango goi-ordokian jatorria izan beharrean.^[9] Kultura hori Cro-Magnonekin lotu ohi da, Europara sartu ziren lehen gizaki modernoak izan baitziren. Horrela, Atlantikoko kostaldeetako europarrek, R1b-ko maiztasun handienarekin, Europako lehen biztanleen leinuari eutsiko ziotela uste izan zen,^[10] bereziki jatorri zeltakoak eta Iberiar penintsulako populazioak zituztenen leinuari. Era berean, teoria horiek R1b-ren hedapena Europan zehar kanpai-formako ontzien kulturaren hedapenarekin lotu zuten.

Hala ere, ikerketa berriek teoria horiek berrikustera behartu dute; izan ere, R1b-M269-ren laginak baino aurkitu ez diren bitartean Alemaniako kanpai-formako ontzietan — berantiarrenean —, ez da aurkitu R1b-M269-ren aztarnarik Frantziako kanpai-formako ontziko gizakietan, ezta Iberiar penintsulan ere — kultura horren sorlekuan —, beraz, kanpai-formako ontzien hedapenaren azken aldiko azalpenik ohikoena da Erdialdeko Europan indoeuroparren etorrerarekin bat etortzea. Aldaera europarra (M269) ez zela Brontze Aroa baino lehen Europan sartu ondorioztatu dute, eta aldaera horren mutazio gehienak erdialdeko eta mendebaldeko Europan zeudela aro horren amaieran datatu dute. Europan, R1b haplotaldea Brontze Aroaren etorrerarekin eta aldi berean hizkuntza indoeuroparren hedapenarekin lotzen da, eta, beraz, jatorri indoeuroparrerako hautagai gisa iradoki da.^[11] Badirudi Khvalinsk edo Yamnaya kulturetako aztarnategi arkeologiko proto-indoeuroparretako gizonezkoen aztarnetan R1b-M269ren aurkikuntza garrantzitsuak teoria hori indartu egiten duela, baina badirudi R-M269ren Z2103 aldaera dela, Europan oso urria dela.^[12] Hala ere, L51 aldaera nagusia Europan jaitsi egiten da, M269ren Z2103 aldaera bezala, eta orain arte ez da aurkitu R1b-L51ren edo M269ren beste aldaera batzuen laginik Brontze Aroa baino lehenagoko Europako aztarna arkeologikoetan, eta horrek Europan R1b-M269 jatorri indoeuroparraren teoria berresten duela dirudi.^[13] Hala ere, haplotalde horren maiztasun handia nola azaldu behar da, bai euskaldunen artean, bai ustezko indoeuropar sorterritik urrunen dauden eremuetan (Irlanda, eta Highland), edo erromanizazioa baino lehen populazio aurre-indoeuroparrak nabarmen bizi izan ziren lekuetan (Akitania, espainiar Sortaldea, Etruria). Aldiz, R1b haplotaldea ia ez da agertzen populazio indoeuroparren sorterria dela uste den eskualdeetan (Ukrainan eta Eurasiar estepan, batez ere R1a populazioa dutenak).

Hona hemen haplotaldearen adar nagusiak:^[14][2]

Artikulu hau genetikari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.