Venecio (Venezia)
Lando	Italio
Regiono	Veneto
Loĝantaro	260 000 (2019)

Venecio (itale Venezia, /ve'nɛtstsja/) estas urbo en Veneto (nordorienta Italio).

Venecio kuŝas sur insularo meze de laguno, kiel bone videblas en la flanka satelita foto (la urbo estas bruna makulo sur la blua fono de la laguno). Tia malkutima kondiĉo famigis ĝin tutmonde.

La Laguno de Venecio situas ĉe la norda marbordo de la Adriatika Maro, parto de Mediteraneo, kaj entenas ĉ. 180 insuletojn, el kiuj nur 6 estas pli vastaj ol 1 km². La urbo estas konstruita sur aro de tre proksimaj kaj tre malgrandaj insuletoj (pli ol 100), sed pluaj konstruaĵoj estas sur iomete pli malproksimaj insuloj.

Estas parto de la komunumo de Venecio ankaŭ kelkaj areoj sur firma grundo, ĉefe la granda kvartalo Mestre, la industria haveno Marghera kaj la flughaveno dediĉita al Marko Polo. Ekde 1846 Mestre estas kunligata kun Venecio per fervoja ponto, kiu estis plilargigita en 1933 per la aldono de aŭtoŝoseo.

Kvankam Venecio precipe famas pro sia aparta situo en la laguno, memoru ke ĝi ankaŭ havas plurajn historiajn vidindaĵojn.

Historio

[redakti]

Historio de Venecio

Naskiĝo de nova urbo

[redakti]

La laguno en kiu estis naskiĝonta Venecio ekestis nur post la fino de la lasta glaciala epoko, inter 6000 kaj 1000 jarojn a.K., kiam la nivelo de la maro plialtiĝis kaj subakvigis bendon de marborda ebenaĵo.

Sub Romio la plej gravaj urboj apud la laguno estis Clodia (hodiaŭ Chioggia), ĉe la suda bordo, kaj Altinum (1 en la mapo), ĉe la norda bordo; aliaj gravaj marbordaj urboj proksimaj de la laguno, sed ekster ĝi, estis Hadria (sude de Clodia) kaj Aquileja (nordoriente). Venetia (t.e. Venecio) estis la nomo de la regiono.

Dum la lastaj jardekoj de la Romia Imperio, kaj dum la sekvantaj jarcentoj, multaj loĝantoj de la regiono fuĝis al la laguno, ĉu provizore, ĉu stabile. Tradicia rakonto asertas ke la episkopo de Padovo, veninta kun aliaj gravuloj, la 25an de marto de la jaro 421 benis en la areo de la nuna Venecio la preĝejon de Sankta Jakobo (San Giacomo, 2 en la mapo). Ĝis la 18-a jarcento oni festis la naskiĝtagon de Venecio la 25-a de marto.

Kvankam la tradicia rakonto ne estas fidinda (Sankta Jakobo estis verŝajne konstruita nur en la 12-a jarcento), veras ke dum la frua Mezepoko la loĝantoj de Altinum, Aquileja, Padua kaj ĉirkaŭaĵoj fuĝis en la lagunajn insulojn pro timo precipe de la Hunoj (452) kaj de la Longobardoj (568 kaj poste). En 631 la episkopo de Altinum oficiale transloĝiĝis en la insulon Torcello (3 en la mapo).

Iom post iom plu da loĝantoj alvenis en la lagunon. La tuta laguno kaj la apuda marbordo en tiu tempo restis oficiale sub la Bizanca Imperio (fakte duone sendependaj), dum la Longobardoj konkeris la reston de la regiono. La duko (doge en la loka dialekto, esperantigita kiel "doĝo") transloĝiĝis en 752 en la insulon Malamocco (4 en la mapo).

Ĉirkaŭ 775 ekestis nova episkopa sidejo en la insuleto de Olivolo (hodiaŭ San Pietro in Castello, 5 en la mapo), kaj baldaŭ (812) ankaŭ la duko lasis Malamocco-n kaj venis en la koron de la nuna urbo (Rialto). Tie la dukoj konstruis la Dukan Palacon, aŭ Doĝo-palacon (Palazzo Ducale, 6 en la mapo), kompletigitan nur post 150 jaroj, kaj en la kapelon de tiu palaco ili venigis en 828 la korpon de sankta Marko, la evangeliisto.

Tuj poste oni komencis konstrui novan imponan bazilikon, tute apude, por enteni la korpon de sankta Marko.

Mezepoko

[redakti]

Venecio iĝis grava "mara respubliko" kaj regis la komercadon kun orienta Mediteraneo. Ĝi konkeris plurajn lokojn laŭ la marbordo de Adriatiko, en Grekio, ktp

(...)

Klimato

[redakti]

La klimato de Venecio estas la klimato de la Pada Ebenaĵo, sed pli milda pro la influo de la maro.

Vintre, la temperaturo nur malofte falas sub nulon; somere ĝi atingas dum la tago kutime 25°-28°C, kelkfoje eĉ 30°C, sed malofte pli.

Pluvoj estas preskaŭ samabundaj en ĉiuj monatoj (iom pli en aprilo/majo kaj novembro). En normalaj jaroj, estas de 5 al 9 pluvtagoj ĉiun monaton.

Alta akvo

[redakti]

Venecio spertas en kelkaj okazoj apartan kondiĉon nomatan "alta akvo" (acqua alta), kiu estas la kombino de tajdo kaj malfavora vento.

Fakte, tajdoj estas malgrandaj en la Adriatiko, kompare al la tajdoj de la oceanoj. Sed, kiam la tajdo estas pli alta ol kutime kaj aldone la vento puŝas marakvon direkte al la urbo aŭ fortaj pluvoj alportas aldonan kontribuon, la suma efiko povas kaŭzi inundojn. Kun alta akvo je 1,2m, ĉ. 25% de la urbo estas indundita. En novembro 2019, kiel en novembro 1966, alta akvo superis la maloftan nivelon de 1,8m, inundante preskaŭ la tutan Venecion.

La alta akvo dependas de la tajdo, do ĝi povas daŭri nur kelkajn horojn, sed povas reveni post paŭzo de kelkaj pluaj horoj.

Mapo de Venecio

1 - Placo Sankta Marko (piazza san Marco) kun la samnoma baziliko, dediĉita en 1094 kaj ekde 1807 katedralo de Venecio. Fama estas ankaŭ la preĝeja turo, la Kampanilo de Sankta Marko.

2 Palaco de la doĝoj (aŭ Duka Palaco, Doĝo-palaco), ekde 814 sidejo de la doĝoj kiuj regis Venecion, plurfoje brulinta, havas nun la aspekton akiritan dum la 15-a jarcento. Tre riĉa ankaŭ je gravaj pentraĵoj, ĝi estas hodiaŭ muzeo.

3 - Ponto Rialto (Ponte di Rialto), la plej fama el la kvar pontoj transpasantaj la Granda Kanalo, konstruita en 1591 (antaŭ la nuna ponto estis barka ponto ekde 1181 kaj ligna ponto ekde ĉ.1250).

4 - Baziliko Sankta Maria de la Sano (Santa Maria della Salute), konstruita en 1630 por danki sanktan Maria-n pro la fino de la pesto en Venecio.

5 - Baziliko Sanktaj Johano kaj Paŭlo (Santi Giovanni e Paolo, loke ankaŭ San Zanipolo), konstruita inter la 13-a kaj la 15-a jarcento kaj entenanta plurajn famajn pentraĵojn kaj tombojn.

6 - Baziliko Sankta Maria Glorplena de la Fratoj (Santa Maria Gloriosa dei Frari), plejparte konstruita dum la 14-a kaj la 15-a jarcentoj kaj entenanta inter aliaj aĵojn faman pentraĵon de Ticiano pri la Ĉielenpreno de Maria.

7 - Ora Domo (Ca' d'Oro), gotika palaco konstruita de 1421 al 1442.

8 - Muzeo Correr kun skulptaĵoj de Canova kaj aliaj, kaj famaj pentraĵoj; ĝi ankaŭ entenas la apartamenton uzitan de la imperiestrino "Sissi".

9 - Muzeo Peggy Guggenheim, kun modernaj pentraĵoj.

10 - Baziliko sankta Georgo la Granda (San Giorgio Maggiore), konstruita en la 10-a jarcento sur insuleto fronte al la Baziliko Sankta Marko, kaj rekonstruita en la 16-a jarcento de Andrea Palladio.

Famaj estas la vetraĵoj produktataj laŭ jarcentlonga tradicio en la insuleto Murano. Estas tamen ankaŭ vendejoj oferantaj nelokajn vetraĵojn: serĉu la kuponeton atestantan ke ili estis faritaj en Venecio, se vi volas tradiciajn vetraĵojn!

Estas pluraj lokaj manĝaĵoj, kelkaj antikve influitaj de mezorientaj pladoj.

Inter ili (kun lokaj nomoj):

• dolĉacidaj sardinoj (sardèe in saór), manĝeto entenanta frititajn sardinojn, ĉepojn, vinagron, oleon, kaj ofte sekvinberojn kaj pinsemojn, kun dolĉacida gusto;
• rizoto kun gobioj (risoto de gò), rizo kun fiŝetoj vivantaj en la laguno, nomataj "go" de la lokanoj (gobioj de la specio Zosterisessor ophiocephalus);
• polento kun grizaj salikokoj (poenta e schie), flava polento kun grandetaj salikokoj de la specio Palaemon serratus;
• molaj kraboj (moeche aŭ moleche), verdaj kraboj (Carcinus aestuarii) dum la haŭtŝanĝo (mudo), frititaj;
• kraboj kun ovoj (masanete col coral), ankaŭ verdaj kraboj sed malmolaj, kun amasoj da ovoj, troveblaj nur ĉirkaŭ la fino de la somero;
• hepataĵo laŭ la venecia stilo (fegato alla veneziana), hepataĵo kun ĉepoj, plado origina de Venecio, nuntempe konata en tuta Italio; ofte oni manĝas ĝin kun blanka polento;
• sepioj kun inko (sepe col nero);
• fritole, dolĉaj frititaj buletoj, manĝataj dum la tempo de la karnavalo.

Estas menciinda la alkoholaĵo spritz (en Esperanto oni povas eble diri "sprico"), verŝajne de aŭstria deveno kaj konata en la tuta regiono. Ĝi estas koktelo farita kun ŝaŭmvino "Prosecco" (produktata en Veneto kaj Friuli), milda amaraĵo, Selters-akvo.

En la urbo aŭ apude estas 1 gastiganto de Pasporta Servo ^(2020/12) (en Padovo).