La 13 martiroj de Arad
La 13 martiroj de Arad estas komuna nomo por tiuj 13 hungaraj militistaraj gvidantoj (preskaŭ ĉiu estis generalo), kiuj batalis en la hungara liberecbatalo de 1848-49 kaj kiujn ekzekutis la aŭstra potenco la 6-an de oktobro, en Arad.
La martiroj
[redakti | redakti fonton]- Lajos Aulich generalo (1792–1849)
- János Damjanich generalo (1804–1849)
- Arisztid Dessewffy generalo (1802–1849)
- Ernő Kiss general-leŭtenanto (1800–1849)
- Károly Knezić generalo (1808–1849), ofte menciita erare kiel Knézits aŭ Knezich
- György Lahner generalo (1795–1849)
- Vilmos Lázár kolonelo (1815–1849)
- Karl Leiningen-Westerburg grafo-generalo (1819–1849)
- József Nagysándor generalo (1804–1849),
- Ernő Poeltenberg generalo (1813–1849), ofte menciita erare kiel Pöltenberg
- József Schweidel generalo (1796–1849)
- Ignác Török generalo (1795–1849)
- Károly Vécsey grafo-generalo (1807–1849)
La ekzekuto
[redakti | redakti fonton]
La generaloj (kaj la kolonelo) estis militkaptitaj fare de la rusoj post la kapitulaco de Világos, kiuj - spite al iliaj promesoj - la kaptitojn transdonis post ioma hezitado al la aŭstroj.
Je ordono de ĉefministro Felix Schwarzenberg, kun interkonsento de Francisko Jozefo la 1-a, la 13 hungaraj herooj estis starigitaj antaŭ militistaran juĝistaron, kiu juĝis ilin je ekzekuto. La juĝistaron gvidis juĝisto Karl Ernst, la ekzekutojn firmigis la guberniestro de Hungario, Julius Jacob von Haynau. Oni juĝis ĉiujn generalojn je pendigo (la aŭstroj promesis liberan formarŝon por Dessewffy antaŭ la kapitulaco). Haynau ŝanĝis la juĝon de Dessewffy, Ernő Kiss, Vilmos Lázár kaj József Schweidel al pafmorto. La ekzekutoj okazis intence la 6-an de oktobro, je la unua datreveno de murdo de Theodor Baillet von Latour, militistara ministro.
La aŭstroj samtage ekzekutis en Peŝto la grafon Lajos Batthyány iaman hungaran ĉefministron. Sur loko de la ekzekuto staras hodiaŭ la Batthyányi-lucerno (meĉujo) kun eterna lumo.
Krom la konataj martiroj, la aŭstroj pendigis la 22-an de aŭgusto la kolonelon Norbert Ormai, pafekzekutis la 25-an de oktobro la kolonelon Lajos Kazinczy (oni kelkfoje nomas lin la 14-a martiro de Arad). Oni ne ekzekutis la generalon János Lenkey, ĉar li freneziĝis en la prizono. Li mortos post kelkaj monatoj en kazamato de Arad.
La 6-a de oktobro iĝis nacia memortago en Hungario, la nomojn de la martiroj portas multaj stratoj, monumentoj ktp.