Saltu al enhavo

Pardubice: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Browse history interactively
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝo
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
e superfluaj <br/>
Crosstor (diskuto | kontribuoj)
Editors
143 962 redaktoj
 
(47 mezaj versioj de 24 uzantoj ne montriĝas)
Linio 1: Linio 1:
{{Geokesto | urbo
{{Geokesto | urbo
<!-- *** Kapo *** -->
<!-- *** Kapo *** -->
| nomo = Pardubice
| nomo = Pardubice
| devena_nomo =
| devena_nomo =
| alia_nomo = {{LingvoKunNomo|de|german|''Pardubitz''}}
| alia_nomo = {{de|Pardubitz}}
| kategorio = urbo
| kategorio = urbo
<!-- *** Nomo *** -->
<!-- *** Nomo *** -->
| etimologio =
| etimologio =
| oficiala_nomo = Pardubice
| oficiala_nomo = Pardubice
| moto =
| moto =
| kromnomo =
| kromnomo =
<!-- *** Dosiero *** -->
<!-- *** Dosiero *** -->
| dosiero = Pardubice CZ Zelena brana.JPG
| dosiero = Pardubice CZ Zelena brana.JPG
| dosiero_priskribo = Vido tra Avenuo de Paco al pordego Zelená brána
| dosiero_priskribo = Vido tra Avenuo de Paco al pordego Zelená brána
| dosiero_kompl = [[Dosiero:Pardubice Logo.jpg|200px|Emblemo de Pardubice]]
<!-- *** Simboloj *** -->
<!-- *** Simboloj *** -->
| flago = Flag of Pardubice.svg
| flago = Flag of Pardubice.svg
| blazono = Pardubice CoA CZ.svg
| blazono = Pardubice CoA CZ.svg
<!-- *** Lando ktp. *** -->
<!-- *** Lando ktp. *** -->
| lando = Ĉeĥio
| lando = Ĉeĥio
| lando_tipo = Ŝtato
| lando_tipo = Ŝtato
| lando_flago = 1
| lando_flago = 1
| ŝtato =
| ŝtato =
| regiono = [[Regiono Pardubice|Pardubice]]
| regiono = Regiono Pardubice
| distrikto = [[Distrikto Pardubice|Pardubice]]
| distrikto = Distrikto Pardubice
| municipo = Pardubice
| municipo = Pardubice
| municipo_tipo = Administra municipo
| municipo_tipo = Administra municipo
| histregiono = Bohemio
| histregiono = Bohemio
| histregiono1 =
| histregiono1 =
Linio 34: Linio 35:
| rivero = [[Elbo (rivero)|Elbo]]
| rivero = [[Elbo (rivero)|Elbo]]
| rivero1 = Chrudimka
| rivero1 = Chrudimka
| memorindaĵo = [[Pardubice (kastelo)|Pardubice]]
| memorindaĵo = [[Pardubice (kastelo)|Pardubice]]
| memorindaĵo_noto = kastelo
| memorindaĵo_noto = kastelo
| memorindaĵo1 = Muelejoj de Winternitz
| memorindaĵo1 = Muelejoj de Winternitz
| ŝoseo =
| ŝoseo =
| montaro =
| =
| orogenezo_tipo = Tabulo
| urbo = statuta urbo
| urbo = statuta urbo
| urbo_tipo = Tipo de urbo
| urbo_tipo = Tipo de urbo
<!-- *** Situo *** -->
<!-- *** Situo *** -->
| situo = Pardubice
| situo = Pardubice
| koordinatoj_ne_en_titolo = true
| koordinatoj_ne_en_titolo = true
| leviĝo = 237
| leviĝo = 237
Linio 53: Linio 55:
| long_s = 45
| long_s = 45
| long_EW = E
| long_EW = E
| plej_alta =
| plej_alta_leviĝo =
| plej_alta_lat_d =
| plej_alta_long_d =
| plej_malalta =
| plej_malalta_lat_d =
| plej_malalta_long_d =
<!-- *** Dimensioj *** -->
<!-- *** Dimensioj *** -->
| areo = 77.71
| areo = .
| areo_rondumo = 2
| areo_rondumo = 2
<!-- *** Loĝantaro *** -->
<!-- *** Loĝantaro *** -->
| loĝantaro = 90831
| loĝantaro =
| loĝantaro_dato = 31.12.2010
| loĝantaro_dato =
| loĝantaro_denseco = auto
| loĝantaro_denseco = auto
<!-- *** Historio & gvidantaro *** -->
<!-- *** Historio & gvidantaro *** -->
| establita = 1295
| establita = 1295
| establita_tipo = Unua skribmencio
| establita_tipo = Unua skribmencio
| dato =
| dato =
| ĉefulo =
| ĉefulo =
| ĉefulo_tipo =
| ĉefulo_tipo =
| ĉefulo_partio =
| ĉefulo_partio =
<!-- *** Kodoj *** -->
<!-- *** Kodoj *** -->
| horzono = [[Mez-Eŭropa tempo|MET]] | utc_offset =+1
| horzono = [[Mez-Eŭropa tempo|MET]] | utc_offset =+1
Linio 81: Linio 76:
| areo_kodo_tipo =
| areo_kodo_tipo =
| kodo = CZ053
| kodo = CZ053
| kodo_tipo = [[NUTS|NUTS 3]]
| kodo_tipo = [[NUTS|NUTS 3]]
| kodo1 = CZ0532
| kodo1 = CZ0532
| kodo1_tipo = [[NUTS|NUTS 4]]
| kodo1_tipo = [[NUTS|NUTS 4]]
| kodo2 = CZ0532 555134
| kodo2 = CZ0532 555134
| kodo2_tipo = [[NUTS|NUTS 5]]
| kodo2_tipo = [[NUTS|NUTS 5]]
<!-- *** UNESCO ktp. *** -->
<!-- *** Liberaj kampoj *** -->
<!-- *** Liberaj kampoj *** -->
| libera = 20
| libera = 20
Linio 93: Linio 87:
| libera1_tipo = Lokaj partoj
| libera1_tipo = Lokaj partoj
| libera2 = 73
| libera2 = 73
| libera2_tipo = Bazaj sidejunuoj
| libera2_tipo = Bazaj
| libera3 = 8
| libera3 = 8
| libera3_tipo = Urbaj partoj
| libera3_tipo = Urbaj partoj
<!-- *** Mapoj *** -->
<!-- *** Mapoj *** -->
| mapo = Czechia - outline map.svg
| =
| mapo_fono = Czechia - background map.png
| mapo_priskribo = Situo enkadre de Ĉeĥio
| mapo_lokumilo = Ĉeĥio
| mapo_lokumilo = Ĉeĥio
| mapo1 =
| mapo1 =
| mapo1_fono =
| mapo1_fono =
| mapo1_priskribo =
| mapo1_priskribo =
| mapo1_lokumilo =
| mapo1_lokumilo =
<!-- *** Retpaĝoj *** -->
<!-- *** Retpaĝoj *** -->
| retpaĝo = [http://www.mesto-pardubice.cz www.mesto-pardubice.cz]
| retpaĝo = [http://www.mesto-pardubice.cz www.mesto-pardubice.cz]
| commons = Pardubice
| commons = Pardubice
| portalo = Ĉeĥio
<!-- *** Notoj *** -->
<!-- *** Notoj *** -->
| notoj = [[Dosiero:Portal.svg|15px]] [[Portalo:Ĉeĥio|Portalo pri Ĉeĥio]]
| notoj =
}}
}}
'''Pardubice''' ( ({{Aŭdio|Cs-Pardubice.ogg|elparolu}}; germane ''Pardubitz'') estas regiona urbo en [[Ĉeĥio]]. Ĝi situas en orienta [[Bohemio]] ĉe kunfluo de la riveroj [[Elbo]] kaj [[Chrudimka]]. En [[1997]] ĝi havis 92.980 loĝantojn.
'''Pardubice''' ({{Aŭdio|Cs-Pardubice.ogg|elparolu}}; Pardubitz) estas regiona urbo en [[Ĉeĥio]]. Ĝi situas en orienta [[Bohemio]] ĉe kunfluo de la riveroj [[Elbo]] kaj [[Chrudimka]]. En ĝi havis loĝantojn.


{{Najbaraj municipoj}}
La urbo famas pro sia speciala [[spickuko]] (ĉeĥe: '''perník''') kaj "Velká pardubická" - la plej malfacila kaj plej prestiĝa [[ĉevalo|ĉevala]] vetkonkuro en kontinenta parto de [[Eŭropo]] (kun timata 9m larĝa fosaĵo de Taxis).


La urbo famas pro sia speciala [[spickuko]] ({{lang-cs|perník}}) kaj [[Velká pardubická]] - la plej malfacila kaj plej prestiĝa [[ĉevalo|ĉevala]] vetkonkuro en la kontinenta parto de [[Eŭropo]] (kun timata 9m larĝa fosaĵo de Taxis).
== Urbaj sekcioj==

== Urbaj partoj ==
* [[Pardubice 1]] – [[Bílé Předměstí]] (parto), [[Pardubice-Staré Město]], [[Pardubice (zámek)|Zámek]], [[Zelené Předměstí]] (parto)
* [[Pardubice 1]] – [[Bílé Předměstí]] (parto), [[Pardubice-Staré Město]], [[Pardubice (zámek)|Zámek]], [[Zelené Předměstí]] (parto)
* [[Pardubice 2]] – [[Polabiny]], [[Cihelna (Pardubice)|Cihelna]]
* [[Pardubice 2]] – [[Polabiny]], [[Cihelna (Pardubice)|Cihelna]]
Linio 126: Linio 121:


== Historio ==
== Historio ==
La unua skriba mencio pri ekzisto de la urbo devenas el la jaro [[1295]], kiam tie la papo [[Bonifaco la 8-a]] fondis monaĥejon de [[Kavalira ordeno de krucanoj kun ruĝa stelo]] kaj preĝejon de [[Sankta Bartolomeo]]. En 1340 heredis la urbon [[Arnošt z Pardubic]], posta unua praga [[ĉefepiskopo]].
La unua skriba mencio pri ekzisto de la urbo devenas el la jaro [[1295]], kiam tie la papo [[Bonifaco la 8-a]] fondis monaĥejon de [[Kavalira ordeno de krucanoj kun ruĝa stelo]] kaj preĝejon de [[Sankta Bartolomeo]]. En 1340 heredis la urbon [[Arnošt z Pardubic]], posta unua praga [[ĉefepiskopo]].


En vico da posedantoj ni rememoru [[Smil Flaška|Smil Flaŝka el Pardubice]], [[Hanuš el Milheim]] (kiu konstruis la [[Betlehema Kapelo|Betleheman kapelon]] en Prago), Viktorin el Kunštát kaj Poděbrady, patron de la posta ĉeĥa reĝo [[Georgo el Poděbrady]].
En vico posedantoj ni rememoru [[Smil Flaška|Smil Flaŝka el Pardubice]], [[Hanuš el Milheim]] (kiu konstruis la [[Betlehema Kapelo|Betleheman kapelon]] en Prago), Viktorin el Kunštát kaj Poděbrady, patron de la posta ĉeĥa reĝo [[Georgo el Poděbrady]].


La plej fama periodo datiĝas ekde la jaro [[1491]], kiam la urbon aĉetis elstara nobela familio [[Pernštejn]]. Tiam ekestis urbo kun firma fortikaĵo. Ekde la jaro [[1560]] posedis Pardubice la ĉeĥa reĝo.
La plej fama periodo datiĝas ekde la jaro [[1491]], kiam la urbon aĉetis elstara nobela familio [[Pernštejn]]. Tiam ekestis urbo kun firma fortikaĵo. Ekde la jaro [[1560]] posedis Pardubice la ĉeĥa reĝo.


Ekfloro de la urbo komenciĝas dum la unua duono de la [[19-a jarcento]] rilate al la konstruo de fervoj-linio Prago - Pardubice - Olomouc kaj ekesto de multaj fabrikoj en la dua duono - Hübner-Opitz fabriko de muelmaŝinoj (1866), sukerfabriko (1869), bierfabriko (1871), fabriko de Prokop (1872), rafinerio de mineraloleoj de firmao Fanto (1889), kafo-fabriko de J.Franck (1897).
Ekfloro de la urbo komenciĝas dum la unua duono de la [[19-a jarcento]] rilate al la konstruo de fervoj-linio Prago-Pardubice-Olomouc kaj ekesto de multaj fabrikoj en la dua duono Hübner-Opitz fabriko de muelmaŝinoj (1866), sukerfabriko (1869), bierfabriko (1871), fabriko de Prokop (1872), de mineraloleoj de firmao Fanto (1889), kafo-fabriko de J.Franck (1897).


Post la [[unua mondmilito]] la industrio plu disvolviĝis, ekestis fabriko Explosia Semtín (kemia industrio), Telegrafia, pli malfrue Tesla (elektronika industrio).
Post la [[unua mondmilito]] la industrio plu disvolviĝis, ekestis fabriko Explosia Semtín (kemia industrio), Telegrafia, pli malfrue Tesla (elektronika industrio).


Dum [[dua mondmilito]] tie estis aktiva grupo de rezista movado kontraŭ faŝismo. Fama estas agado de paraŝutista grupo Silver A, kiu aranĝis [[atenco kontraŭ Reinhard Heydrich|atencon kontraŭ Reinhard Heydrich]]. Post la atenco, dum majo [[1942]], starigis naziistoj en Kasteleto ekzekutejon, kie mortis dum unu monato pli ol 200 homoj, inter ili loĝantoj de tute forbruligita kaj detruita vilaĝo [[Ležáky]].
Dum [[dua mondmilito]] tie estis aktiva grupo de rezista movado kontraŭ faŝismo. Fama estas agado de paraŝutista grupo Silver A, kiu aranĝis [[atenco kontraŭ Reinhard Heydrich|atencon kontraŭ Reinhard Heydrich]]. Post la atenco, dum majo [[1942]], starigis en Kasteleto ekzekutejon, kie mortis dum unu monato pli ol 200 homoj, inter ili loĝantoj de tute forbruligita kaj detruita vilaĝo [[Ležáky]].


Post la mondmilito, en la jaro [[1949]] Pardubice iĝis ĉefurbo de Orientbohemia regiono, kio influis pluan rapidan evoluon de la urbo.
Post la mondmilito, en la jaro [[1949]] Pardubice iĝis ĉefurbo de Orientbohemia regiono, kio influis pluan rapidan evoluon de la urbo.


== Nuntempo ==
== Nuntempo ==

Kvankam Pardubice estas precipe industria kaj trafika centro, ĝiaj loĝantoj ĝuas ankaŭ riĉan kulturan kaj sportan vivon. Sian sidejon tie havas Universitato kaj multaj fakaj mezlernejoj.
Kvankam Pardubice estas precipe industria kaj trafika centro, ĝiaj loĝantoj ĝuas ankaŭ riĉan kulturan kaj sportan vivon. Sian sidejon tie havas Universitato kaj multaj fakaj mezlernejoj.


Ekde komenco de la 20-a jarcento tie disvastigas kulturan vivon „ŝtona“ teatro kun profesia ensemblo. Elstara posteno apartenas ankaŭ al Kamera filharmonio.
Ekde komenco de la 20-a jarcento tie disvastigas kulturan vivon „ŝtona“ teatro kun profesia ensemblo. Elstara posteno apartenas ankaŭ al filharmonio.

En Pardubice oni aranĝas multajn sportajn konkursojn, ni nomu almenaŭ la mondfaman ĉevalvetkuran konkurson [[Velká pardubická]], aranĝatan ekde la jaro [[1874]].


Ankaŭ spidvea konkurso de [[motorciklo]]j "Ora kasko" (ekde [[1929]]) kaj [[teniso|tenis]]-turniro de junioroj allogas multajn sportamantojn.
En Pardubice oni aranĝas multajn sportajn konkursojn, ni nomu almenaŭ mondfaman ĉevalvetkuran konkurson "Velká pardubická", aranĝatan ekde la jaro [[1874]].


La loka [[hokeo|hokea]] klubo edukis multajn ĉampionojn, majstrojn de la mondo kaj olimpikajn venkintojn.
Ankaŭ spidvea konkurso de [[motorciklo]]j ''"Ora kasko“'' (ekde 1929) kaj [[teniso|tenis]]-turniro de junioroj allogas multajn sportamantojn.


En Pardubice eblas vidi multajn vidindaĵojn. Ankaŭ en la proksima ĉirkaŭaĵo la vizitanto trovos ĉarmajn kaŝejojn por ripozo de la korpo kaj animo.
La loka [[hokeo|hokea]] klubo edukis multajn ĉampionojn, majstrojn de la mondo kaj olimpikaj venkintojn.


== Loĝantaro ==
En Pardubice eblas vidi multajn vidindaĵojn. Ankaŭ en proksima ĉirkaŭaĵo vizitanto trovos ĉarmajn kaŝejojn por ripozo de la korpo kaj animo.
{{Grafikaĵo de nombro de loĝantoj|tabelo=sub|rompi=6}}


== Transporto ==
== Transporto ==
=== Trajna transporto ===
=== Trajna transporto ===
[[Dosiero:Pardubice - hlavní nádraží.jpg|thumb|right|250px|Ĉefa stacidomo en Pardubice]]Pardubice estas grava nodo en fervoja trafiko en Ĉeĥio. En Pardubice haltas ĉiuj personaj kaj longdistancaj personaj (ankaŭ noktaj) trajnoj.
[[Dosiero:Pardubice - hlavní nádraží.jpg|||250px|Ĉefa stacidomo en Pardubice]]Pardubice estas grava nodo en fervoja trafiko en Ĉeĥio. En Pardubice haltas ĉiuj personaj kaj longdistancaj personaj (ankaŭ noktaj) trajnoj.
[[Fervojo|Fervoje]] estas Pardubice ligita al jenaj urboj:
[[Fervojo|Fervoje]] estas Pardubice ligita al jenaj urboj:
* [[Hradec Králové]] - norden
* [[Hradec Králové]] - norden
Linio 165: Linio 162:
* [[Havlíčkův Brod]] - suden
* [[Havlíčkův Brod]] - suden
* [[Liberec]] - nordokcidenten
* [[Liberec]] - nordokcidenten

=== Aera transporto ===
[[Dosiero:Pardubice airport, departure lounge.jpg|eta|dekstra|250px|Atendohalo de Flughaveno Pardubice]]Pardubice havas internacian [[Flughaveno Pardubice|flughavenon]], kiu situas sud-oriente de la urbocentro.


== Vidindaĵoj ==
== Vidindaĵoj ==
[[Dosiero:Pardubice - sochařská výzdoba Morového sloupu na Pernštýnském náměstí3.jpg|thumb|150px|Pesta kolono]]
[[Dosiero:Pardubice - sochařská výzdoba Morového sloupu na Pernštýnském náměstí3.jpg||150px|Pesta kolono]]
===Pernštýn-placo===
Formon kaj aspekton de la placo ordonis elkrei jam [[Vilém z Pernštejna]]. Ankaŭ li decidis plibeligi aspekton de la domoj.La domoj de historia kerno de la urbo reprezentas tri bazajn etapojn de konstrua evoluo, la malfrugotikan kun ŝtona embrazuro de fenestroj kaj desegnitaj niĉoj, la renesancan kun terakotaj fenestroj, la malfrubarokan kaj la klasicisman kun ornamaĵoj de gabloj.<br />
Tuj malantaŭ la Verda pordego staras malfrugotika domo n-ro 77 (nuna Regiona biblioteko), kiu estas modelo de la stilo. Meze de norda flanko de la placo situas la urbodomo, konstruita en la jaroj 1893-1894 en novrenesanca stilo laŭ la projekto de J. Vejrych. Fasado kun reliefo "Jonaso kaj [[baleno]]" donis nomon al la plej valora domo sur la placo - ''„Ĉe Jonaso“'' (devenanta el la jaro 1797). Dominanto de la suda flanko estas la gastejo ''"Blanka ĉevaleto"'', menciata jam ekde jaro 1507. Centre de la placo situas 6 metrojn alta korinta pesta kolono kun statuo de la sankta [[Virgulino Maria]]. La kolono estas ĉirkaŭita per balustrado kun statuoj de ĉeĥaj sanktuloj.


=== [[Pardubice (kastelo)|Kastelo]] ===
=== ===
La formon kaj aspekton de la placo ordonis elkrei jam [[Vilém z Pernštejna]]. Li ankaŭ decidis plibeligi la aspekton de la domoj. La domoj de la historia kerno de la urbo reprezentas tri bazajn etapojn de konstrua evoluo, la malfrugotikan kun ŝtona embrazuro de la fenestroj kaj desegnitaj niĉoj, la renesancan kun terakotaj fenestroj, la malfrubarokan kaj la klasicisman kun ornamaĵoj de la gabloj.
[[Dosiero:Pardubice Castle, Czech Republic.jpg|thumb|left]]
Fortikaĵa sistemo ĉirkaŭ la kastelo estas eminenta en mezeŭropa historio de armea konstruado inter gotika kaj renesanca epokoj. Kernon de la kastelo kreas gotika burgo el la unua duono de la 14-a jarcento.


Tuj malantaŭ la Verda pordego staras malfrugotika domo n-ro 77 (nuna Regiona biblioteko), kiu estas modelo de la stilo. Meze de norda flanko de la placo situas la urbodomo, konstruita en la jaroj 1893-1894 en novrenesanca stilo laŭ la projekto de J. Vejrych. Fasado kun reliefo "Jonaso kaj [[baleno]]" donis nomon al la plej valora domo sur la placo - "Ĉe Jonaso" (devenanta el la jaro [[1797]]). Dominanto de la suda flanko estas la gastejo "Blanka ĉevaleto", menciata jam ekde jaro [[1507]]. Centre de la placo situas 6 metrojn alta korinta [[pestkolono|pesta kolono]] kun statuo de la sankta [[Virgulino Maria]]. La kolono estas ĉirkaŭita per balustrado kun statuoj de ĉeĥaj sanktuloj.
[[Vilém z Pernštejna]] rekonstruis burgon en malfrugotika stilo. Liaj filoj poste (1529 ĝis 1541) daŭrigis en stilo renesanca. Ekde la jaro 1560 la kastelon posedis la reĝa kamero.

Dum regado de la imperiestroj [[Maksimiliano la 2-a (Sankta Romia Imperio)|Maksimiliano la 2-a]] kaj poste [[Rudolfo la 2-a (Sankta Romia Imperio)|Rudolfo la 2-a]] la kastelo estis aranĝita laŭ projekto de itala konstruisto Ulricco Aostalli. Aranĝo en baroka stilo devenas el la jaroj 1723 – 1726.
=== Kastelo ===
{{Ĉefa artikolo|Pardubice (kastelo)}}[[Dosiero:Pardubice Castle, Czech Republic.jpg|eta|maldekstra]]
La fortikaĵa sistemo ĉirkaŭ la kastelo estas eminenta en la mezeŭropa historio de armea konstruado inter la gotika kaj renesanca epokoj. La kernon de la kastelo kreas gotika burgo el la unua duono de la 14-a jarcento.

[[Vilém z Pernštejna]] rekonstruis burgon en malfrugotika stilo. Liaj filoj poste ([[1529]] ĝis [[1541]]) daŭrigis en stilo renesanca. Ekde la jaro [[1560]] la kastelon posedis la reĝa kamero.
Dum la regado de la imperiestroj [[Maksimiliano la 2-a (Sankta Romia Imperio)|Maksimiliano la 2-a]] kaj poste [[Rudolfo la 2-a (Sankta Romia Imperio)|Rudolfo la 2-a]] la kastelo estis aranĝita laŭ projekto de la itala konstruisto Ulricco Aostalli. La aranĝo en la baroka stilo devenas el la jaroj [[1723]]–[[1726]].


Post dek jaroj da rekonstruo la kastelo estas denove publike alirebla.
Post dek jaroj da rekonstruo la kastelo estas denove publike alirebla.


[[Dosiero:Saint Bartolomeo Church, Pardubice, Czech Republic.jpg|thumb|Preĝejo de Sankta Bartolomeo]]
[[Dosiero:Saint Bartolomeo Church, Pardubice, Czech Republic.jpg||Preĝejo de Sankta Bartolomeo]]
===Preĝejo de [[Sankta Bartolomeo]]===
Areo de la preĝejo estas loko de la plej malnova mezepoka loĝado en la urbocentro. La monaĥejo, fondita ĉi tie en la dua duono de la 13-a jarcento malaperis nur post [[husmovado|husana]] atako en la jaro 1421.<br />
En la jaroj 1507 – 1514 estis preĝejo de sankta Bartolomeo rekonstruita en malfrugotika stilo kaj estis uzata kiel entombiga loko de la nobela familio [[Pernštejn]]. Atestas pri tio portalo en norda parto el la jaro 1519, la plej malnova renesanca memoraĵo en la urbo kun surskribo kaj genta blazono. En la jaro 1912 estis al la preĝejo alkonstruita okcidenta antaŭĉambro laŭ la projekto de B. Dvořák. Ĉefa altara bildo de M. L. Willman devenas el la jaro 1692 kaj prezentas torturon de sankta Bartolomeo.


=== Preĝejo de [[Sankta Bartolomeo]] ===
===Verda pordego===
La areo de la preĝejo estas loko de la plej malnova mezepoka loĝado en la urbocentro. La monaĥejo, fondita ĉi tie en la dua duono de la 13-a jarcento malaperis nur post [[husmovado|husana]] atako en la jaro [[1421]].
[[Dosiero:Pardubice - Pernštýnské náměstí a Zelená Věž.jpg|thumb|150px|left|Perštýna placo kaj Zelená Věž]]
Sesdek metrojn alta turo, antaŭe kun du pordegoj devenas laŭvere jam el epoko antaŭ-pernŝtyna. Post la jaro 1507 ĝi estis aranĝita en malfrugotika stilo kaj post la dua totala forbrulo de la urbo en la jaro 1538 ĝi estis plialtigita je triono de alteco kaj tegmento estis kovrita per kupra lado. La verda koloro de patino donis nomon al la pordego antaŭe nomata Praga (laŭ direkto de elirvojo el la urbo) Verda.La reliefo, bildigata legendon de ekesto de blazono de la urbo, devenas de skulptisto B. Vlček laŭ la desegno de [[Mikoláš Aleš]]. El la turo ĉiu povas trarigardi urbon kaj eĉ (dum bela vetero) malproksiman ĉirkaŭaĵon.


En la jaroj [[1507]]–[[1514]] estis la preĝejo de sankta Bartolomeo rekonstruita en malfrugotika stilo kaj estis uzata kiel entombiga loko de la nobela familio [[Pernštejn]]. Atestas pri tio portalo el la jaro [[1519]] en la norda parto, la plej malnova renesanca memoraĵo en la urbo kun surskribo kaj genta blazono. En la jaro [[1912]] estis al la preĝejo alkonstruita okcidenta antaŭĉambro laŭ la projekto de B. Dvořák. La ĉefa altara bildo de M. L. Willman devenas el la jaro [[1692]] kaj prezentas la torturon de sankta Bartolomeo.
==Vidu ankaŭ==

* [[Velká pardubická]]
=== Verda pordego ===
* [[Hundoforta ĉasado]]
[[Dosiero:Pardubice - Pernštýnské náměstí a Zelená brána.jpg|eta|150px|maldekstra|Perštýna placo kaj Zelená Věž]]
La sesdek metrojn alta turo, antaŭe kun du pordegoj, devenas laŭvere jam el epoko antaŭ-pernŝtejna. Post la jaro [[1507]] ĝi estis aranĝita en malfrugotika stilo kaj post la dua plena forbrulo de la urbo en la jaro [[1538]] ĝi estis plialtigita je triono de alteco kaj la tegmento estis kovrita per kupra lado. La verda koloro de la patino donis nomon al la pordego antaŭe nomita Praga (laŭ direkto de elirvojo el la urbo) Verda. La reliefo, bildiganta la legendon de la ekesto de blazono de la urbo, devenas de la skulptisto B. Vlček laŭ la desegno de [[Mikoláš Aleš]]. El la turo ĉiu povas trarigardi urbon kaj eĉ (dum bela vetero) la malproksiman ĉirkaŭaĵon.


== Famaj personoj ==
== Famaj personoj ==
En la urbo naskiĝis:

* [[Karel Emanuel Macan]], esperantisto
En la urbo naskiĝis
* [[Karel Emanuel Macan]]
* Johann Franz Kempen, Freiherr von Fichtenstamm, aŭstra oficiro kaj fondinto de la ĝendarmaro
* Johann Franz Kempen, Freiherr von Fichtenstamm, aŭstra oficiro kaj fondinto de la ĝendarmaro
* [[Károly Bakonyi (oficiro)]].


== Ĝemelurboj: ==
== Ĝemelurboj ==

* {{ĝemeleco|Rosignano Marittimo|Italio}}
* {{ĝemeleco|Rosignano Marittimo|Italio}}
* {{ĝemeleco|Skellefteå|Svedio}}
* {{ĝemeleco|Skellefteå|Svedio}}
Linio 216: Linio 215:
* {{ĝemeleco|Waregem|Belgio}}
* {{ĝemeleco|Waregem|Belgio}}


==Esperanto-movado==
==Esperanto-movado==
En Pardubice okazis la 4-a kongreso de [[Ĉeĥa Esperanto-Asocio]] en la jaro [[1982]].


Pardubice estas sidejo de la
Pardubice estas sidejo de la
* Asocio de Esperantistoj Handikapuloj [http://www.volny.cz/aeh-ikeh/]
* Asocio de Esperantistoj Handikapuloj [http://www.volny.cz/aeh-ikeh/]
* [[Klubo de Esperantistoj D-ro Schulhof Pardubice]]
* [[Klubo de Esperantistoj D-ro Schulhof Pardubice]]
* Estas tie gastiganto de [[Pasporta Servo]].
* Estas tie gastiganto de [[Pasporta Servo]].


En [[2020]] aperis ''Pardubice - Turisma gvidlibro en Esperanto''<ref>(eo) [https://katalogo.uea.org?inf=9841 Pardubice - Turisma gvidlibro en Esperanto], Katalogo de UEA</ref>, 80 p.&nbsp;15×10,5&nbsp;cm.
{{Urbo Pardubice}}

== Referencoj ==
{{Referencoj}}

== Vidu ankaŭ ==
* [[Velká pardubická]]
* [[Hundoforta ĉasado]]
* [[Trolebusa transporto en Pardubice]]

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj}}
* [http://www.visitpardubice.com Visitpardubice] turisma retejo pri la urbo ''(ĉeĥe, angle, germane, nederlande, pole)''
* [http://www.ipernity.com/doc/esperanto-muzeo-svitavy/45489286 Pardubice - la urbo prezentas sin] mallonga profesia filmo dublita al Esperanto

{{Statutaj urboj en Ĉeĥio}}
{{Pardubice}}
{{Municipoj de Regiono Pardubice|Distrikto Pardubice}}
{{Municipoj de Regiono Pardubice|Distrikto Pardubice}}


[[Kategorio:Pardubice|*]]
[[Kategorio:Pardubice|*]]
[[Kategorio:Distrikto Pardubice]]
[[Kategorio: Pardubice]]
[[Kategorio:Urboj de Ĉeĥio]]
[[Kategorio:Urboj ]]
[[Kategorio:Regionaj urboj en Ĉeĥio]]

[[Kategorio:Distriktaj urboj en Ĉeĥio]]
[[bg:Пардубице]]
[[Kategorio:Urboj en Bohemio]]
[[ca:Pardubice]]
[[Kategorio:Setlejoj en Orientelba tabulo]]
[[cs:Pardubice]]
[[Kategorio:Setlejoj sur Elbo]]
[[da:Pardubice]]
[[Kategorio:Setlejoj sur Chrudimka]]
[[de:Pardubice]]
[[el:Παρντουμπίτσε]]
[[en:Pardubice]]
[[es:Pardubice]]
[[et:Pardubice]]
[[fa:پاردوبیتسه]]
[[fi:Pardubice]]
[[fr:Pardubice]]
[[hr:Pardubice]]
[[hsb:Pardubice]]
[[hu:Pardubice]]
[[it:Pardubice]]
[[ja:パルドゥビツェ]]
[[kk:Пардубице]]
[[lt:Pardubicės]]
[[mk:Пардубице]]
[[ms:Pardubice]]
[[nl:Pardubice]]
[[nn:Pardubice]]
[[no:Pardubice]]
[[pl:Pardubice]]
[[pt:Pardubice]]
[[ro:Pardubice]]
[[roa-rup:Pardubitse]]
[[ru:Пардубице]]
[[sh:Pardubice]]
[[simple:Pardubice]]
[[sk:Pardubice]]
[[sl:Pardubice]]
[[sr:Пардубице]]
[[sv:Pardubice]]
[[tg:Пардубитсе]]
[[uk:Пардубіце]]
[[war:Pardubice]]
[[zh:帕尔杜比采]]

Nuna versio ekde 08:39, 17 feb. 2025

Pardubice
germane Pardubitz
urbo
Vido tra Avenuo de Paco al pordego Zelená brána
Emblemo de Pardubice
Flago
Blazono
Oficiala nomo: Pardubice
Ŝtato Ĉeĥio Ĉeĥio
Regiono Regiono Pardubice
Distrikto Distrikto Pardubice
Administra municipo Pardubice
Historia regiono Bohemio
Tipo de urbo statuta urbo
Konataj lokoj Pardubice kastelo, Muelejoj de Winternitz
Riveroj Elbo, Chrudimka
Situo Pardubice
 - alteco 237 m s. m.
 - koordinatoj 50° 02′ 19″ N 15° 46′ 45″ O / 50.03861 °N, 15.77917 °O / 50.03861; 15.77917 (mapo)
Areo 82,655 km² (8 265,5 ha)
Loĝantaro 92 362 (2024)
Denseco 1 117,44 loĝ./km²
Tabulo Orientelba tabulo
Unua skribmencio 1295
Horzono MET (UTC+1)
 - somera tempo MET (UTC+2)
Poŝtkodo 530 02
NUTS 3 CZ053
NUTS 4 CZ0532
NUTS 5 CZ0532 555134
Katastraj teritorioj 20
Lokaj partoj 32
Bazaj setlejunuoj 73
Urbaj partoj 8
Situo enkadre de Ĉeĥio
Situo enkadre de Ĉeĥio
Situo enkadre de Ĉeĥio
Vikimedia Komunejo: Pardubice
Retpaĝo: www.mesto-pardubice.cz
Portalo pri Ĉeĥio

Pardubice (Pri tiu ĉi sono elparolu; germane Pardubitz) estas regiona urbo en Ĉeĥio. Ĝi situas en la orienta Bohemio ĉe la kunfluo de la riveroj Elbo kaj Chrudimka. En 2024 ĝi havis 92 362 loĝantojn.

La najbaraj municipoj de la setlejo estas Valy, Kunětice, Třebosice, Černá u Bohdanče, Spojil, Barchov, Bezděkov, Lázně Bohdaneč, Dašice, Tuněchody, Úhřetice, Srnojedy, Sezemice, Přelouč, Úhřetická Lhota, Staré Hradiště, Staré Jesenčany, Srch, Rybitví, Starý Mateřov, Ostřešany, Mikulovice, Kostěnice kaj Živanice.

La urbo famas pro sia speciala spickuko (ĉeĥe perník) kaj Velká pardubická - la plej malfacila kaj plej prestiĝa ĉevala vetkonkuro en la kontinenta parto de Eŭropo (kun timata 9m larĝa fosaĵo de Taxis).

Urbaj partoj

[redakti | redakti fonton]

Historio

[redakti | redakti fonton]

La unua skriba mencio pri la ekzisto de la urbo devenas el la jaro 1295, kiam tie la papo Bonifaco la 8-a fondis monaĥejon de Kavalira ordeno de krucanoj kun ruĝa stelo kaj preĝejon de Sankta Bartolomeo. En 1340 heredis la urbon Arnošt z Pardubic, posta unua praga ĉefepiskopo.

En la vico de posedantoj ni rememoru Smil Flaŝka el Pardubice, Hanuš el Milheim (kiu konstruis la Betleheman kapelon en Prago), Viktorin el Kunštát kaj Poděbrady, patron de la posta ĉeĥa reĝo Georgo el Poděbrady.

La plej fama periodo datiĝas ekde la jaro 1491, kiam la urbon aĉetis elstara nobela familio Pernštejn. Tiam ekestis urbo kun firma fortikaĵo. Ekde la jaro 1560 posedis Pardubice la ĉeĥa reĝo.

Ekfloro de la urbo komenciĝas dum la unua duono de la 19-a jarcento rilate al la konstruo de la fervoj-linio Prago-Pardubice-Olomouc kaj ekesto de multaj fabrikoj en la dua duono: Hübner-Opitz fabriko de muelmaŝinoj (1866), sukerfabriko (1869), bierfabriko (1871), fabriko de Prokop (1872), rafinejo de mineraloleoj de la firmao Fanto (1889), kafo-fabriko de J.Franck (1897).

Post la unua mondmilito la industrio plu disvolviĝis, ekestis fabriko Explosia Semtín (kemia industrio), Telegrafia, pli malfrue Tesla (elektronika industrio).

Dum la dua mondmilito tie estis aktiva grupo de rezista movado kontraŭ faŝismo. Fama estas la agado de paraŝutista grupo Silver A, kiu aranĝis atencon kontraŭ Reinhard Heydrich. Post la atenco, dum majo 1942, starigis nazioj en Kasteleto ekzekutejon, kie mortis dum unu monato pli ol 200 homoj, inter ili loĝantoj de tute forbruligita kaj detruita vilaĝo Ležáky.

Post la mondmilito, en la jaro 1949 Pardubice iĝis ĉefurbo de Orientbohemia regiono, kio influis pluan rapidan evoluon de la urbo.

Nuntempo

[redakti | redakti fonton]

Kvankam Pardubice estas precipe industria kaj trafika centro, ĝiaj loĝantoj ĝuas ankaŭ riĉan kulturan kaj sportan vivon. Sian sidejon tie havas Universitato kaj multaj fakaj mezlernejoj.

Ekde la komenco de la 20-a jarcento tie disvastigas kulturan vivon „ŝtona“ teatro kun profesia ensemblo. Elstara posteno apartenas ankaŭ al Ĉambra filharmonio.

En Pardubice oni aranĝas multajn sportajn konkursojn, ni nomu almenaŭ la mondfaman ĉevalvetkuran konkurson Velká pardubická, aranĝatan ekde la jaro 1874.

Ankaŭ spidvea konkurso de motorcikloj "Ora kasko" (ekde 1929) kaj tenis-turniro de junioroj allogas multajn sportamantojn.

La loka hokea klubo edukis multajn ĉampionojn, majstrojn de la mondo kaj olimpikajn venkintojn.

En Pardubice eblas vidi multajn vidindaĵojn. Ankaŭ en la proksima ĉirkaŭaĵo la vizitanto trovos ĉarmajn kaŝejojn por ripozo de la korpo kaj animo.

Loĝantaro

[redakti | redakti fonton]
Evoluo de nombro de loĝantoj
La datoj devenas el datumbazo de Vikidatumoj


JaroLoĝantoj
18698 197
188010 292
189018 724
190025 230
191032 029
192136 642
JaroLoĝantoj
193028 846
195039 080
196156 968
197071 347
198091 855
199194 636
JaroLoĝantoj
200190 889
201489 432
201689 638
201790 044
201890 335
201990 688
JaroLoĝantoj
202091 727
202189 619
202288 520
202392 149
202492 362

Transporto

[redakti | redakti fonton]

Trajna transporto

[redakti | redakti fonton]
Ĉefa stacidomo en Pardubice

Pardubice estas grava nodo en la fervoja trafiko en Ĉeĥio. En Pardubice haltas ĉiuj personaj kaj longdistancaj personaj (ankaŭ noktaj) trajnoj.

Fervoje estas Pardubice ligita al jenaj urboj:

Aera transporto

[redakti | redakti fonton]
Atendohalo de Flughaveno Pardubice

Pardubice havas internacian flughavenon, kiu situas sud-oriente de la urbocentro.

Vidindaĵoj

[redakti | redakti fonton]
La Pesta kolono

Pernštýn-placo

[redakti | redakti fonton]

La formon kaj aspekton de la placo ordonis elkrei jam Vilém z Pernštejna. Li ankaŭ decidis plibeligi la aspekton de la domoj. La domoj de la historia kerno de la urbo reprezentas tri bazajn etapojn de konstrua evoluo, la malfrugotikan kun ŝtona embrazuro de la fenestroj kaj desegnitaj niĉoj, la renesancan kun terakotaj fenestroj, la malfrubarokan kaj la klasicisman kun ornamaĵoj de la gabloj.

Tuj malantaŭ la Verda pordego staras malfrugotika domo n-ro 77 (nuna Regiona biblioteko), kiu estas modelo de la stilo. Meze de norda flanko de la placo situas la urbodomo, konstruita en la jaroj 1893-1894 en novrenesanca stilo laŭ la projekto de J. Vejrych. Fasado kun reliefo "Jonaso kaj baleno" donis nomon al la plej valora domo sur la placo - "Ĉe Jonaso" (devenanta el la jaro 1797). Dominanto de la suda flanko estas la gastejo "Blanka ĉevaleto", menciata jam ekde jaro 1507. Centre de la placo situas 6 metrojn alta korinta pesta kolono kun statuo de la sankta Virgulino Maria. La kolono estas ĉirkaŭita per balustrado kun statuoj de ĉeĥaj sanktuloj.

Kastelo

[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Pardubice (kastelo).

La fortikaĵa sistemo ĉirkaŭ la kastelo estas eminenta en la mezeŭropa historio de armea konstruado inter la gotika kaj renesanca epokoj. La kernon de la kastelo kreas gotika burgo el la unua duono de la 14-a jarcento.

Vilém z Pernštejna rekonstruis burgon en malfrugotika stilo. Liaj filoj poste (1529 ĝis 1541) daŭrigis en stilo renesanca. Ekde la jaro 1560 la kastelon posedis la reĝa kamero. Dum la regado de la imperiestroj Maksimiliano la 2-a kaj poste Rudolfo la 2-a la kastelo estis aranĝita laŭ projekto de la itala konstruisto Ulricco Aostalli. La aranĝo en la baroka stilo devenas el la jaroj 1723–1726.

Post dek jaroj da rekonstruo la kastelo estas denove publike alirebla.

Preĝejo de Sankta Bartolomeo

Preĝejo de Sankta Bartolomeo

[redakti | redakti fonton]

La areo de la preĝejo estas loko de la plej malnova mezepoka loĝado en la urbocentro. La monaĥejo, fondita ĉi tie en la dua duono de la 13-a jarcento malaperis nur post husana atako en la jaro 1421.

En la jaroj 1507–1514 estis la preĝejo de sankta Bartolomeo rekonstruita en malfrugotika stilo kaj estis uzata kiel entombiga loko de la nobela familio Pernštejn. Atestas pri tio portalo el la jaro 1519 en la norda parto, la plej malnova renesanca memoraĵo en la urbo kun surskribo kaj genta blazono. En la jaro 1912 estis al la preĝejo alkonstruita okcidenta antaŭĉambro laŭ la projekto de B. Dvořák. La ĉefa altara bildo de M. L. Willman devenas el la jaro 1692 kaj prezentas la torturon de sankta Bartolomeo.

Verda pordego

[redakti | redakti fonton]
Perštýna placo kaj Zelená Věž

La sesdek metrojn alta turo, antaŭe kun du pordegoj, devenas laŭvere jam el epoko antaŭ-pernŝtejna. Post la jaro 1507 ĝi estis aranĝita en malfrugotika stilo kaj post la dua plena forbrulo de la urbo en la jaro 1538 ĝi estis plialtigita je triono de alteco kaj la tegmento estis kovrita per kupra lado. La verda koloro de la patino donis nomon al la pordego antaŭe nomita Praga (laŭ direkto de elirvojo el la urbo) Verda. La reliefo, bildiganta la legendon de la ekesto de blazono de la urbo, devenas de la skulptisto B. Vlček laŭ la desegno de Mikoláš Aleš. El la turo ĉiu povas trarigardi urbon kaj eĉ (dum bela vetero) la malproksiman ĉirkaŭaĵon.

Famaj personoj

[redakti | redakti fonton]

En la urbo naskiĝis:

Ĝemelurboj

[redakti | redakti fonton]

Esperanto-movado

[redakti | redakti fonton]

En Pardubice okazis la 4-a kongreso de Ĉeĥa Esperanto-Asocio en la jaro 1982.

Pardubice estas sidejo de la

En 2020 aperis Pardubice - Turisma gvidlibro en Esperanto[1], 80 p. 15×10,5 cm.

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ (eo) Pardubice - Turisma gvidlibro en Esperanto, Katalogo de UEA

Vidu ankaŭ

[redakti | redakti fonton]

Eksteraj ligiloj

[redakti | redakti fonton]
v • d • r
Statutaj urboj en Ĉeĥio
100 000+
70 000+
30 000+
v • d • r
Partoj de statuta urbo Pardubice
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Pardubice&oldid=9024856"