Υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ

Αυτό το λήμμα χρειάζεται μορφοποίηση ώστε να ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές μορφοποίησης της Βικιπαίδειας. Αυτό μπορεί να σημαίνει την δημιουργία εσωτερικών συνδέσμων, επικεφαλίδων, παραγράφων κλπ. Για περαιτέρω βοήθεια, δείτε τις σελίδες Πώς να επεξεργαστείτε μια σελίδα και Βικιπαίδεια:Οδηγός μορφοποίησης άρθρων.

Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. Βοηθήστε συνδέοντας το κείμενο με τις πηγές χρησιμοποιώντας παραπομπές, ώστε να είναι επαληθεύσιμο. Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 04/01/2024.

Η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ ήταν ένα πολιτικό και στρατιωτικό σκάνδαλο που ξέσπασε στην Ελλάδα στα μέσα Μαΐου του 1965 και ήταν ένας από τους λόγους που οδήγησαν στα Ιουλιανά του 1965.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου επιθυμούσε να αντικαταστήσει τον ως τότε υπουργό Πέτρο Γαρουφαλιά και τον αρχηγό ΓΕΣ στρατηγό Ιωάννη Γεννηματά, οι οποίοι κατά την άποψή του ελέγχονταν από το παλάτι, με ανθρώπους της εμπιστοσύνης του. Ο ίδιος ο Γαρουφαλιάς είχε την άποψη ότι ο Γ. Παπανδρέου επιθυμούσε, παγίως και με συνεχείς παρεμβάσεις, να κομματικοποιήσει τις Ένοπλες Δυνάμεις και να πλήξει το αξιόμαχό τους, ιδιαίτερα εν όψει της απειλής της Τουρκίας στην Κύπρο. Ο Γ. Παπανδρέου είχε εκδηλώσει την πρόθεση να αναλάβει ο ίδιος το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης. Σημειωτέον ο Γαρουφαλιάς αποτελούσε έναν από τους βασικούς και σταθερούς χρηματοδότες του Γεωργίου Παπανδρέου. Μάλιστα, το 1944, με δικά του έξοδα εξέδωσε την ημερήσια πρωινή εφημερίδα «Η Ελλάς», ως επίσημο κυβερνητικό όργανο. Ο Γαρουφαλιάς επίσης αναλάμβανε διάφορες δαπάνες του Παπανδρέου, όπως ενοικίαση πολιτικών γραφείων, εκτύπωση και διανομή προεκλογικού υλικού κτλ. Επίσης, πλήρωνε για τις εκδηλώσεις του Γεωργίου Παπανδρέου στο διάσημο ζαχαροπλαστείο της Κηφισιάς «Βάρσος» τις δεκαετίες του 1950 και του 1960.

Ο βασιλιάς αρνιόταν να υπογράψει το σχετικό διάταγμα, προβάλλοντας ως αιτιολογία τη φημολογούμενη εμπλοκή του γιου του (Ανδρέα Παπανδρέου) στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ. Ο Γαρουφαλιάς παρά την αποπομπή του, ακόμα κι αφού ο Γ. Παπανδρέου τον διέγραψε από την Ένωση Κέντρου, αρνιόταν να εγκαταλείψει το υπουργείο. Κατά τον Π. Γαρουφαλιά, η άρνηση του ίδιου οφειλόταν στην αντίστασή του κατά της κομματικοποίησης των Ενόπλων Δυνάμεων. Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος αντιπρότεινε στην πρόταση του Γεωργίου Παπανδρέου, λόγω της εμπλοκής του γιού του στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, να ορίσει ένα άλλο πρόσωπο της αρεσκείας του (ο Γ. Παπανδρέου) ως υπουργό ή να μεταφερθεί η εκδίκαση της υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ από το υπουργείο στρατιωτικών στο υπουργείο δικαιοσύνης. Η άρνηση του πρωθυπουργού οδήγησε σε παραίτηση του και κατόπιν ακολούθησαν τα Ιουλιανά.^[1]

Δύο εβδομάδες μετά τον ανασχηματισμό και την επιστροφή του Ανδρέα Παπανδρέου στην κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου ξέσπασε η "βόμβα" της υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ (Αξιωματικοί Σώσατε Πατρίδα, Ιδανικά, Δημοκρατία, Αξιοκρατία). Παράγοντες της Δεξιάς κατήγγειλαν ότι υπήρχε μέσα στον στρατό οργάνωση με τα αρχικά αυτά και με απόκλιση προς τα "αριστερά", με πολιτικό αρχηγό τον γιο του πρωθυπουργού.

Από τα στοιχεία που αποκαλύφθηκαν αργότερα προέκυψε ότι ο Πέτρος Γαρουφαλιάς, ο στρατηγός Γεώργιος Γρίβας και ο στρατηγός Γεννηματάς είχαν ενημερωθεί για κάποιες "κινήσεις" για οργάνωση και "μυήσεις" σε ορισμένες στρατιωτικές μονάδες στην Κύπρο και στην Αθήνα, τουλάχιστον από τον Μάρτιο του 1965. Κάποια στιγμή ενημέρωσαν τον βασιλιά, όχι όμως και τον πρωθυπουργό. Κεντρικό πρόσωπο στις κινήσεις αυτές παρουσιαζόταν ο λοχαγός Άρις Μπουλούκος, παλαιό μέλος της οργάνωσης Χ του Γρίβα, που είχε τοποθετηθεί στην ΚΥΠ, κατόπιν επιμονής του συμπατριώτη του υπουργού Εξωτερικών Σταύρου Κωστόπουλου, και είχε μετατεθεί στην Κύπρο, κατόπιν παρακλήσεως του ίδιου του Γρίβα. Ο Μπουλούκος, μαζί με άλλους αξιωματικούς, είχαν επισκεφθεί επανειλημμένα τον Ανδρέα Παπανδρέου. Μία δακτυλογραφημένη αναφορά του Γρίβα προς τον Γαρουφαλιά, που έφτασε στα χέρια του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου, περιείχε και τον "όρκο" της οργάνωσης του ΑΣΠΙΔΑ, ενώ και στην εισαγωγική αναφορά του ο Γρίβας μνημόνευε τον Ανδρέα Παπανδρέου. Ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου σημειώνει στις αναμνήσεις του: "Η ανησυχία του πατέρα μου ξεκινούσε από το γεγονός ότι η εισαγωγική παράγραφος της αναφοράς του Γρίβα αναφερόταν σε εμένα. Ο Γρίβας υποστήριζε πως η επίσκεψή μου στην Κύπρο υπονόμευσε το ηθικό του εκεί ελληνικού στρατού και υπογράμμιζε το γεγονός ότι ο λοχαγός Μπουλούκος μιλούσε με θαυμασμό για μένα στους συναδέλφους του. Ο Γρίβας υπαινισσόταν πως υπήρχε στενός σύνδεσμος μεταξύ εμού και της ομάδας του ΑΣΠΙΔΑ".

Η πρώτη δημόσια νύξη για τον ΑΣΠΙΔΑ έγινε στις 18 Μαΐου του 1965 από την εφημερίδα της Λάρισας Ημερήσιος Κήρυξ, όργανο του πρώην προέδρου της Βουλής Κωνσταντίνου Ροδόπουλου, τοποθετημένου στην ακραία δεξιά πτέρυγα της ΕΡΕ. Το ίδιο βράδυ, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι το υπουργείο Εθνικής Άμυνας ανέθεσε στον αντιστράτηγο της στρατιωτικής δικαιοσύνης, Ι. Σίμο, να προχωρήσει σε ανακρίσεις σχετικά με τις πληροφορίες. Ο Σίμος πληροφορήθηκε για την έκθεση που έστειλε ο Γρίβας στον Γαρουφαλιά και στον Κωνσταντίνο, χωρίς να έχει ενημερωθεί μέχρι τη στιγμή εκείνη ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου. Ταυτόχρονα, παραιτήθηκε ο αρχηγός της ΚΥΠ υποστράτηγος Αγόρος, ενώ ο υποδιευθυντής της ίδιας υπηρεσίας, αντισυνταγματάρχης Αλέξανδρος Παπατέρπος, προήχθη σε συνταγματάρχη και τοποθετήθηκε διοικητής μονάδος πυροβολικού στην Καστοριά. Τη θέση του στην ΚΥΠ κατέλαβε ο αντισυνταγματάρχης Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος. Ενώ λοιπόν ο αντιστράτηγος Σίμος άρχιζε το ανακριτικό του έργο, ταξιδεύοντας ��την Κύπρο, η αντιπολίτευση εξαπέλυσε επίθεση με στόχο τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Στις 19 Μαΐου, 13 βουλευτές της ΕΡΕ και των Προοδευτικών, κατέθεσαν ερώτηση στη Βουλή για το θέμα αυτό. Συγχρόνως, ο βουλευτής τότε της ΕΡΕ, Νίκος Φαρμάκης, άρχισε έρευνες στην Ελλάδα και την Κύπρο για την οργάνωση ΑΣΠΙΔΑ, σε συνεργασία με τον Νίκο Σαμψών. Την ίδια ώρα, οι κυβερνητικές εφημερίδες ζητούσαν επίμονα να αντικατασταθεί ο αρχηγός του ΓΕΣ Ι. Γεννηματάς με το πρόσχημα ότι είχε ανάμιξη στις Ελληνικές βουλευτικές εκλογές 1961.

Την άμεση αντικατάσταση του Γεννηματά ζητούσε και η Ελευθερία του Πάνου Κόκκα, ο οποίος όμως επέκρινε και τον Ανδρέα Παπανδρέου για την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, τονίζοντας ότι "επεδίωξε να ιδρύση "μικρομάγαζον" εις τον στρατόν". Ορισμένες εφημερίδες της ΕΡΕ υποστήριζαν ότι επίδοξος αρχηγός του ΑΣΠΙΔΑ ήταν και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, που φέρεται να βρισκόταν πίσω από μίαν άλλη οργάνωση, την Φ.Α.Ε. Την 1η Ιουνίου 1965, ο Ι. Σίμος υπέβαλε το πόρισμα των ανακρίσεων για τον ΑΣΠΙΔΑ στον υπουργό Αμύνης. Αφού αναφέρθηκε στο ιστορικό των προσπαθειών του λοχαγού Μπουλούκου να μυήσει συναδέλφους του στην οργάνωση, σημείωνε:

«Απεδείχθη πράγματι ότι εγένετο κίνησις ιδρύσεως οργανώσεως υπό την επωνυμίαν ΑΣΠΙΔΑ υπό ομάδος αξιωματικών, με τον ιδιοτελή σκοπόν την εξυπηρέτησιν ατομικών συμφερόντων αυτών και των μελών της οργανώσεως, δια της προωθήσεως μεμυημένων αξιωματικών εις επικαίρους και σημαινούσας θέσεις ή και τινα άλλον απώτερον, όστις όμως ούτε απεδείχθη εκ της εξετάσεως ούτε διεφάνη. Δεν απεδείχθη ότι η κίνησις αύτη είχε πολιτικάς επιδιώξεις ή σύνδεσμόν τινα με πολιτικά πρόσωπα.»

— Ι. Σίμος, Αντγος Στρατιωτικής Δικαιοσύνης

Και πρότεινε να παραπεμφθούν στο ανακριτικό συμβούλιο, με το ερώτημα της αποτάξεως, οι "πρωτοστασήσαντες δια την μύησιν" λοχαγοί πεζικού Μπουλούκος Αρ., Πανούτσος Ι., Παπαγιαννόπουλος Κ. και Θεοδοσίου Ι. Να ασκηθεί "αυστηρός πειθαρχικός έλεγχος" κατά 6 ακόμη λοχαγών και υπολοχαγών (Θ. Μακρίδη, Ε. Κουφαλιτάκη, Α. Βλάχου, Ι. Δαμηλάκου, Α. Κεπενού και Θ. Σταυρόπουλου) που δέχθηκαν να "μυηθούν" στην οργάνωση. Να επιβληθεί πειθαρχική ποινή στον συνταγματάρχη Αλ. Παπατέρπο και τον αντισυνταγματάρχη Α. Δαμβουνέλη για αμέλεια στην εκτέλεση των καθηκόντων τους. Να επιβληθεί επίσης ποινή πειθαρχική στον συνταγματάρχη Μιχ. Ασημακόπουλο και τον αντισυνταγματάρχη Δημ. Παραλίκα.

Στο μεταξύ, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αξίωνε να σταλούν οι "συνωμότες" στο στρατοδικείο. Ο Π. Γαρουφαλιάς μετέβη την 5η Ιουνίου στην Κέρκυρα, όπου βρισκόταν ο βασιλιάς, αναμένοντας "ευτυχές γεγονός" -να γεννήσει η Άννα-Μαρία το πρώτο τους παιδί- και τον ενημέρωσε για το πόρισμα Σίμου. Επιστρέφοντας, μετέφερε στον Γεώργιο Παπανδρέου τη βασιλική επιθυμία να παραπεμφθεί η υπόθεση στο στρατοδικείο^[2].

Ο ΑΣΠΙΔΑ αρχικά είχε 40-50 μέλη, μεσαίων και χαμηλών βαθμών οι περισσότεροι. Την προσοχή τράβηξε ο λοχαγός Άρις Μπουλούκος, που κατηγορήθηκε ότι στρατολογούσε νέα μέλη. Η υπόθεση έγινε πιο σοβαρή όταν καποιες εφημερίδες ενέπλεξαν στην υπόθεση τον συνταγματάρχη Αλέξανδρο Παπατέρπο, υπαρχηγό της ΚΥΠ και φίλο του Ανδρέα Παπανδρέου. ^[3] Σύμφωνα με τον Ιωάννη Μπουλούκο τον όρκο του ΑΣΠΙΔΑ έγραψε στη γραφομηχανή η Αγγέλα Κοκόλα, ιδιαίτερη γραμματέας του Α. Παπανδρέου, ενώ οι επαφές του Α. Παπανδρέου με τον Αριστόδημο Μπουλούκο γινόντουσαν δια ζώσης στα Τουρκοβούνια.

Η δημοσίευση του βουλεύματος του Δικαστικού Συμβουλίου του Διαρκούς Στρατοδικείου Αθηνών για την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, την 1η Οκτωβρίου του 1966, αποτέλεσε πραγματική πολιτική βόμβα: Παραπέμφθηκαν να δικαστούν 29 αξιωματικοί, οι περισσότεροι "επί ενώσει προς στάσιν" και "επί συνωμοσία προς εκτέλεσιν πράξεως εσχάτης προδοσίας". Επιπροσθέτως, κατά το βούλευμα, οι κατηγορούμενοι:

«[...] εν τη προσπαθεία τους να μυήσουν αξιωματικούς εις την οργάνωσιν ΑΣΠΙΔΑ... συνιστούν προς προστασία της κινδυνευούσης Δημοκρατίας την υπό τον αξιωματικών υποστήριξιν της κυβερνήσεως Γ. Παπανδρέου ή διάδοχον ταύτης υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου, προς επίτευξιν της οποίας οι αξιωματικοί οφείλουν να οργανωθούν πέριξ τούτου, καθ' όσον ούτος είναι η πλέον ισχυρά ηγετική φυσιογνωμία της εποχής και ως υιός του πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου και ως οικονομολόγος και κάτοχος του κυπριακού προβλήματος, δι' ο μάλιστα εις τούτον έχει ανατεθεί η αρχηγία της οργανώσεως.»

— βούλευμα Δικαστικού Συμβουλίου του Διαρκούς Στρατοδικείου Αθηνών - υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, ^[4]

Σε άλλο σημείωμα το βούλευμα έβαλε ευθέως κατά του πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου, και άλλων πολιτικών προσώπων:

«Εκ της όλης ανακρίσεως και κατ' αντικειμενικήν εκτίμησιν του συλλεγέντος αποδεικτικού υλικού, αναγκαίως άγεταί τις εις την κρίσιν ότι η παράνομος οργάνωσις "δημοκρατικών αξιωματικών" υπό την επωνυμίαν ΑΣΠΙΔΑ... κατευθύνεται υπό προσώπων της πολιτικής ηγεσίας της Ενώσεως Κέντρου, υφιστάμενων ενδείξεων συμμετοχής εις ταύτην, κατά μείζονα ή ελλάσσονα βαθμόν, των τέως υπουργών Ανδρέα Παπανδρέου, Μιχαήλ Παπακωνσταντίνου, Παύλου Βαρδινογιάννη, Νίκου Ζουμπογιώργου και Στυλιανού Χούτα, συναγομένου μάλιστα εξ επαρκών τοιούτων ότι αρχηγός της ανωτέρω παρανόμου οργανώσεως τυγχάνει ο εκ τούτων Ανδρέας Παπανδρέου και ότι των περιστατικών τούτων ετέλει εν γνώσει ο, κατά τον κρίσιμον χρόνον, πρωθυπουργός (πατήρ του) Γεώργιος Παπανδρέου, δι' ο και, επιλήσμων γενόμενος των εκ της άνω ιδιότητός του, ως πρωθυπουργού και ως εκ τούτου θεματοφύλακος των εθνικών αξιών, του κύρους των θεσμών και των νόμων, απορρεουσών ιδιαζουσών υποχρεώσεών του, κατετεμάχισεν αμέσως μετά την ανάγνωσίν της, την 2αν Ιουλίου 1966, την περιελθούσαν εις χείρας του ιδιόγραφον επιστολήν του υποδίκου, δια την συμμετοχήν του εις την παράνομον ταύτην οργάνωσιν, λοχαγού Παπαγεωργόπουλου Παν., απευθυνομένην προς τον συνήγορόν του Ανδρέα Παπαγεωργόπουλου και περιέχουσαν σαφείς ενδείξεις συμμετοχής του υιού του Ανδρέα Παπανδρέου εις την αυτήν παράνομον οργάνωσιν, αφ' ης πλέον ενεργείας του ούτος αναμφισβητήτως τελεί εν γνώσει των αυτών ως άνω περιστατικών, καταστήσας ούτω διαβλητάς, καθ' ο υποκριτικάς, απάσας τας επιγενομένας αποφάσεις και πράξεις του.»

— βούλευμα Δικαστικού Συμβουλίου του Διαρκούς Στρατοδικείου Αθηνών - υ��όθεση ΑΣΠΙΔΑ, ^[5][6].

Ο Γεώργιος Παπανδρέου αντέδρασε λέγοντας:

«Σκευωρία των σκοτεινών δυνάμεων είναι η υπόθεσις, η οποία εκκρεμεί ενώπιον της Δικαιοσύνης και η αποκάλυψις της σκευωρίας συνετελέσθη πλήρως με το εκδοθέν βούλευμα... Ουδέν δικαστικόν πόρισμα έχει υπάρχει τόσον κενόν εις θετικάς αποδείξεις. Και παρ' όλα τα αθέμιτα μέσα, τα οποία εχρησιμοποιήθησαν... εις μεν τους αντιπάλους της Ενώσεως Κέντρου βαθεία απογοήτευσις εκ του κενού βουλεύματος, το οποίον δεν είναι δικαστικόν κείμενον, αλλ' άθλιον άρθρον του χειρότερου δεξιού Τύπου. Εις δε τον δημοκρατικόν κόσμον η εντύπωσις έχει προσπεράσει την αγανάκτησιν δια να προκαλέση γενικήν ιλαρότητα.»

— Γεώργιος Παπανδρέου

Ο αρχηγός της ΕΡΕ Παναγιώτης Κανελλόπουλος αφενός διέβλεψε τους κινδύνους ενός ακραίου πολωτικού κλίματος που απειλούσε να οδηγήσει σε εκτροπή του πολιτεύματος. Έτσι, κατ' αρχήν συνέστησε μετριοπάθεια: "Οφείλω να συστήσω ψυχραιμίαν και ήρεμον εκ μέρους και αυτού του Τύπου παρακολούθησιν της σοβαρωτάτης ταύτης υποθέσεως. Εξάλλου, εάν επιβεβαιωθούν αρμοδίως, καθ' όλην την δραματικήν αυτών έκτασιν, τα υπό του εκδοθέντος βουλεύματος επισημανθέντα, δεν πρόκειται τούτο να είναι και τόσον ευχάριστον δια την εξέλιξιν των πολιτικών και, γενικότερον, των εθνικών μας πραγμάτων, ώστε να δικαιολογήται αγαλλίασις οιασδήποτε μερίδος του πολιτικού κόσμου της χώρας".

Στη συνέχεια ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος δήλωσε ότι "είχεν αρκέσει δεκαέξ μηνών διακυβέρνησις της χώρας υπό της Ενώσεως Κέντρου δια να αρχίση επικρατούν το πνεύμα της διαλύσεως και εις αυτάς τας ενόπλους δυνάμεις" και συνέχισε:

«Εάν παρέμενεν εις την εξουσίαν ολίγους ακόμη μήνας η κυβέρνησις του κ. Γ. Παπανδρέου, ο ελληνικός στρατός θα εγνώριζε και πάλιν ημέρας οικτράς που θα υπενθύμιζον αφενός μεν την μετά το 1924 περίοδον της αβασιλεύτου Δημοκρατίας, δηλαδή την περίοδον των ποικιλωνύμων στρατιωτικών συνδέσμων, κλικών και κινημάτων, αφετέρου δε και ειδικότερον την Μέσην Ανατολήν, με την υπονομευτικήν εις βάρος του έθνους συνεργασίαν των δήθεν δημοκρατικών με τους κομμουνιστάς. Η 15η Ιουλίου υπήρξεν, επομένως, ημέρα ματαιώσεως ενός μεγάλου κινδύνου εις βάρος του έθνους και ημέρα σωτηρίας της δημοκρατίας.»

— Παναγιώτης Κανελλόπουλος

Με το βούλευμα παραπέμφθηκαν να δικαστούν ως αρχηγοί της συνωμοσίας οι συνταγματάρχες: Αλέξανδρος Παπατέρπος, Δημήτριος Χονδροκούκης και Π. Αναγνωστόπουλος. Ως υποκινητές, ο συνταγματάρχης Σπ. Τσαμασιώτης, οι αντισυνταγματάρχες Α. Δαμβουνέλης, Τ. Κατσιμήτρος και Δημ. Παραλίκας, οι λοχαγοί Άρις Μπουλούκος, Ι. Θεοδοσίου, Θ. Κατσάρης, Αθ. Κεπενός, Π. Παπαγεωργόπουλος, Δημ. Παπαγιαννόπουλος, Ι. Πανούτσος, Α. Βλάχος, Ευ. Κουφαλιτάκης, Μ. Γεωργίου, Γ. Κωστόπουλος, Π. Μαχάς, Π. Κολλίγρης, Δημ. Οικονόμου, Θ. Τόμπρας, Χρ. Θεοδώρου, Γ. Μαρκέτης, Γ. Κλαδογένης, ο υπολοχαγός Θ. Σταυρόπουλος, ο υποσμηναγός Γ. Χαραλαμπόπουλος και ο ανθυπασπιστής Χωροφυλακής Ι. Ντελιδάκης. Από τους παραπεμπομένους, τρεις λοχαγοί, οι Ι. Θεοδοσίου, Π. Κολλίγρης και Γ. Κλαδογένης, ομολόγησαν ότι ανήκαν στον ΑΣΠΙΔΑ και διαχώρισαν τη θέση τους από τους άλλους.

Ο αντισυνταγματάρχης Παραλίκας κατηγορήθηκε ακόμη ότι αναμίχθηκε σε "ανάθεση δολοφονίας" του υπασπιστή του βασιλιά, Μ. Αρναούτη, στον ιδιώτη υπάλληλο της ΚΥΠ, Κανάκη. Αλλά το βούλευμα επεκτάθηκε, όπως προαναφέρθηκε, και στις "ευθύνες" πολιτικών προσώπων στη "συνωμοσία". Απέδωσε στην ηγεσία της Ένωσης Κέντρου πρόθεση να θέσει υπό τον έλεγχό της τον στρατό και ιδιαίτερα υπάρχει αναφορά για τις επαφές του Ανδρέα Παπανδρέου με στρατιωτικούς αλλά και με βουλευτές της Ένωσης Κέντρου που "ανήκαν κατά την Κατοχή στο ΕΑΜ". Το βούλευμα κατηγόρησε τον Γεώργιο Παπανδρέου ότι ήθελε να πάρει το υπουργείο Άμυνας για να καλύψει τις ευθύνες του Ανδρέα και ότι προετοίμαζε ταραχές για να ασκήσει πίεση στον βασιλιά. "Διαπιστώθηκε" ακόμα ότι υπήρχαν ενδείξεις, για συμμετοχή στην πολιτική ηγεσία του ΑΣΠΙΔΑ, των πρώην υπουργών του Κέντρου, Μιχάλη Παπακωνσταντίνου, Παύλου Βαρδινογιάννη και Στυλιανού Χούτα, με αρχηγό τον Ανδρέα Παπανδρέου, μικρότερες "ενδείξεις" για τους Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, Κωνσταντίνο Στεφανάκη, τον εκδότη της Ελευθερίας Πάνο Κόκκα, τον δημοσιογράφο Γιώργο Μπέρτσο κ.α. Επειδή όμως το Στρατοδικείο δεν είχε αρμοδιότητα για ιδιώτες, η ανάκριση για τα πολιτικά πρόσωπα ανατέθηκε στον δικαστικό Σωκράτη Σωκρατείδη.

Ο Ηλίας Τσιριμώκος ζήτησε ανοιχτά την άμεση αμνήστευση του ΑΣΠΙΔΑ, ενώ προς την ίδια κατεύθυνση κινήθηκαν παρασκηνιακά ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και ορισμένοι υπουργοί της κυβέρνησης Στέφανου Στεφανόπουλου.

Στις 14 Νοεμβρίου του 1966 άρχισε στη μεγάλη αίθουσα του Πρωτοδικείου Αθηνών, στο Μέγαρο Αρσακείου, η δίκη του ΑΣΠΙΔΑ. Οι αρχές είχαν πάρει δρακόντεια μέτρα ασφαλείας. Πρόεδρος του Στρατοδικείου είχε οριστεί ο αρεοπαγίτης Θ. Καμπέρης, βασιλικός επίτροπος ήταν ο Ηλ. Παπαπούλος, τακτικά μέλη οι Γ. Χατζής, Γ. Μπεληγιάννης, Α. Ζαλαχώρης, Ν. Μπιρμπίλης, και αναπληρωματικά οι Ε. Κεχαγιάς, Α. Πολίτης, Δ. Παπαδόπουλος, Π. Πανουργιάς, Κ. Βρυώνης και Ι. Κριστέλης.

Οι τρεις πρώτες μέρες της δίκης καταναλώθηκαν για την ανάγνωση από τον γραμματέα του Στρατοδικείου των 475 σελίδων του βουλεύματος, ενώ άλλες τρεις σε ενστάσεις της υπεράσπισης των κατηγορουμένων. Οι 21 από τους 24 συνηγόρους αγόρευσαν υποστηρίζοντας αναρμοδιότητα του δικαστηρίου. Από την πρώτη στιγμή άρχισαν αντεγκλήσεις ανάμεσα στον πρόεδρο και τον επίτροπο απο τη μια και από την άλλη τους συνηγόρους και 21 κατηγορουμένους που ακολούθησαν "σκληρή" γραμμή καταγγέλλοντας ολόκληρη την υπόθεση σαν σκευωρία.

Η εξέταση των μαρτύρων κατηγορίας άρχισε στις 21 Νοεμβρίου. Την ίδια μέρα παρουσιάστηκε στο δικαστήριο, και παρακολούθησε για λίγο τη δίκη από τις θέσεις των συνηγόρων, ο Ανδρέας Παπανδρέου. Στο διάλειμμα χαιρέτησε με χειραψία όλους τους κατηγορούμενους. Οι εφημερίδες της εποχής έγραψαν ότι με την επίσκεψή του ο Ανδρέας Παπανδρέου επιδίωξε να ενθαρρύνει τους κατηγορούμενους για να μην κάνουν αποκαλύψεις. Όμως, ο Ανδρέας Παπανδρέου σε μακρές δηλώσεις του ανέφερε μεταξύ άλλων: "Δια της παρουσίας μου επιθυμώ να επισημάνω την κατάφωρον παραβίασιν του Συντάγματος και των βασικών δικαιωμάτων του Έλληνος πολίτου, εις την οποίαν εστηρίχθη και συνεχίζει να στηρίζεται η μεγάλη σκευωρία του ΑΣΠΙΔΑ".

Την επομένη, 22 Νοεμβρίου, σε σύσκεψη της κοινοβουλευτικής ομάδας της Ένωσης Κέντρου, ο Γεώργιος Παπανδρέου αναφέρθηκε στη δίκη και στην προσπάθεια του ανακριτή Λαγάνη, του ίδιου του βασιλιά Κωνσταντίνου να ταυτίσουν την Ένωση Κέντρου με τον ΑΣΠΙΔΑ και πρόσθεσε: "Η σκευωρία έχει αποκαλυφθεί. Έχει οργανωθεί από το παρακράτος της Δεξιάς. Και θα συμβεί εκείνο το οποίον έχομεν επαγγελθεί (...) Όσοι ηδικήθησαν θα εύρουν δικαιοσύνην και όσοι ηδίκησαν θα υποστούν κυρώσεις...".

Έτσι η δίκη έγινε αντικείμενο έντονης πολιτικής αντιδικίας. Συνεχίστηκε με βασικούς μάρτυρες κατηγορίας τον Κύπριο δημοσιογράφο Νίκο Σαμψών και τον στρατηγό Γρίβα. Ο Άρις Μπουλούκος στις αναμνήσεις του για εκείνη την περίοδο έγραψε: "Από την κατάθεση του στρατηγού Γρίβα, από τις απαντήσεις του στις ερωτήσεις της υπεράσπισης και από το πόρισμα του επιτελάρχη του, που υποβλήθηκε στις 10 Μαΐου 1965, προκύπτει το δ��αματικό δίλημμα για τον στρατηγό-μάρτυρα κατηγορίας. Είτε υπήρξε ο ίδιος το ακούσιο όργανο των σκοτεινών δυνάμεων που χρησιμοποίησαν την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ για να πλήξουν την κυβέρνηση της Ε.Κ. και τη Δημοκρατία, είτε υπήρξε εκούσιος συνεργός της όλης υπονομευτικής μηχανορραφίας, ο Γρίβας αντιμετώπισε πράγματι ένα δραματικό δίλημμα γιατί, όταν "απεκάλυπτε" την ύπαρξη του ΑΣΠΙΔΑ, δεν φανταζόταν ποτέ ότι έτσι άνοιγε τον δρόμο σε συνωμότες επίδοξους δικτάτορες. Νόμιζε τότε ότι χτυπούσε πολιτικά τη "δοκό στηρίξεως" του Μακαρίου στην ελληνική κυβέρνηση, δηλ. τον Ανδρέα Παπανδρέου. Και τώρα καταλάβαινε ότι τον χρησιμοποιούσαν οι συνωμότες για την ανατροπή της δημοκρατίας στην Ελλάδα...".

Η δίκη συνεχίστηκε με σοβαρά επεισόδια ανάμεσα στους μάρτυρες κατηγορίας από τη μια πλευρά, τους κατηγορουμένους και συνηγόρους από την άλλη. Από τους συνηγόρους κυριότεροι ήταν οι Νικηφόρος Μανδηλαράς, Σταύρος Κανελλόπουλος, Νικόλαος Αλαβάνος, Αριστ. Οικονομίδης, Εμμ. Στεφανάκης, Αλεξ. Σακελλαρόπουλος, Τάλμποτ Κεφαλληνός, Ιωάννης Σεργάκης. ^[7].

Στις 26 Ιανουαρίου του 1967, αποφασίστηκε να συνεχιστεί η δίκη κεκλεισμένων των θυρών και να απαγορευτεί η δημοσίευση πρακτικών. Την πρόταση έκανε ο επίτροπος Παπαπούλος, επικαλούμενος λόγους δημοσίας τάξεως. Η απόφαση αυτή ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων των κομμάτων. Ο Γεώργιος Παπανδρέου δήλωσε ότι η απόφαση του στρατοδικείου προκαλεί κατάπληξη και αγανάκτηση. "Παύει πλέον να είναι δίκη. Γίνεται Ιερά Εξέτασις", είπε. Η Ε.Δ.Α. χαρακτήρισε την απόφαση "αίσχος". Και το ΦΙΔΗΚ (Στεφανόπουλος-Μητσοτάκης κ.α.) χαρακτήρισε την απόφαση "απαράδεκτη" γιατί "παραβιάζει τας συνταγματικάς εγγυήσεις διά την απονομήν της δικαιοσύνης και την υπεράσπισιν των κατηγορουμένων". Οξύτερος απ' όλους, ο Ανδρέας Παπανδρέου χαρακτήρισε την απόφαση "κατάφωρον παραβίασιν του άρθρου 92 του Συντάγματος".

Αλλά και ο αρχηγός της ΕΡΕ Παναγιώτης Κανελλόπουλος διαχώρισε τη θέση του από την απόφαση του στρατοδικείου και δήλωσε ότι δεν θα υπερασπισθεί "τας κλειστάς θύρας, ακόμη δε ολιγώτερον την απαγόρευσιν της δημοσιότητος".

Στις 24 Φεβρουαρίου ο εισαγγελέας ζήτησε την άρση της βουλευτικής ασυλίας του Ανδρέα Παπανδρέου και του Παύλου Βαρδινογιάννη για να παραπεμφθούν σε δίκη για τον ΑΣΠΙΔΑ. Το αίτημα απορρίφθηκε από την αρμόδια επιτροπή της Βουλής, αλλά τα πολιτικά πάθη οξύνθηκαν ακόμη περισσότερο.

Στις 16 Μαρτίου το Στρατοδικείο έβγαλε την απόφασή του: Καταδικάζονται σε 18 χρόνια κάθειρξη και πεντάχρονη στέρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων οι: συνταγματάρχης Αλέξανδρος Παπατέρπος, αντισυνταγματάρχης Α. Δαμβουνέλης, οι λοχαγοί Άρις Μπουλούκος, Τάκης Παπαγεωργόπουλος και Θεοφάνης Τόμπρας, σε κάθειρξη 13 χρόνων και πεντάχρονη στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων οι λοχαγοί Δ. Παπαγιαννόπουλος και Γιάννης Πανούτσος, σε κάθειρξη 8 χρόνων και πεντάχρονη στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων ο αντισυνταγματάρχης Δ. Παραλίκας και οι λοχαγοί Α. Βλάχος και Α. Κεπενός, σε φυλάκιση 4 ετών ο λοχαγός Γ. Κωστόπουλος και δύο χρόνων οι λοχαγοί Χ. Θεοδώρου, Ι. Μαρκέτης και Μ. Γεωργίου. Αθώοι κηρύσσονται οι συνταγματάρχες Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, Δημήτριος Χονδροκούκης και Σπ. Τσαμασιώτης, ο αντισυνταγματάρχης Τ. Κατσημήτρος, κ.α. Απαλλάχθηκαν οι τρεις λοχαγοί που ομολόγησαν ότι υπήρχε η οργάνωση ΑΣΠΙΔΑ και βοήθησαν την ανάκριση^[8].

Η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ έκλεισε οριστικά στις 23 Δεκεμβρίου 1967, με την παροχή αμνηστίας από τον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο, δέκα μέρες μετά το αποτυχημένο κίνημα του βασιλιά Κωνσταντίνου.

• Δημήτρης Παπαδιαμάντης, «Η Ένωση Κέντρου και οι ένοπλες δυνάμεις (1961-1965)», στο: Μανώλης Βασιλάκης (επιμ.), Από τον Ανένδοτο στη Δικτατορία, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 2009, σελ. 443-465.
• Καραφύλλης, Γρηγόρης, «Οι φιλοσοφικές και πολιτικές αντιλήψεις του νεαρού Γεωργ. Παπανδρέου», Ο πολίτης, 96 (1988), 48-51.
• Παύλος Πετρίδης-Γιώργος Αναστασιάδης (επιμ.), Γεώργιος Παπανδρέου: 60 χρόνια παρουσίας και δράσης στην πολιτική ζωή, εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1994.
• Richard Clogg, «Η Ένωση Κέντρου. Οι φιλελεύθεροι στην εξουσία;», στο: Φιλελευθερισμός στην Ελλάδα. Φιλελεύθερη θεωρία και πρακτική στην πολιτική και στην κοινωνία της Ελλάδος, εκδ.Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1991, σελ.119-130
• Η ίδρυση της Ένωσης Κέντρου, Ιστορικό Λεύκωμα 1961, σελ. 44-47, Καθημερινή (1997)