Μετάβαση στο περιεχόμενο

Ανδρέας Παπανδρέου

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ανδρέας Παπανδρέου
Ο Ανδρέας Παπανδρέου το 1968
Πρωθυπουργός της Ελληνικής Δημοκρατίας
Περίοδος
21 Οκτωβρίου 1981 – 2 Ιουλίου 1989
ΠρόεδροςΚωνσταντίνος Καραμανλής
Ιωάννης Αλευράς
Χρήστος Σαρτζετάκης
ΠροκάτοχοςΓεώργιος Ράλλης
ΔιάδοχοςΤζαννής Τζαννετάκης
Περίοδος
13 Οκτωβρίου 1993 – 18 Ιανουαρίου 1996
ΠρόεδροςΚωνσταντίνος Καραμανλής
Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος
ΠροκάτοχοςΚωνσταντίνος Μητσοτάκης
ΔιάδοχοςΚώστας Σημίτης
Πρόεδρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ.
Περίοδος
3 Σεπτεμβρίου 1974 – 23 Ιουνίου 1996
ΔιάδοχοςΚώστας Σημίτης
Υπουργός Προεδρίας της Κυβέρνησης
Περίοδος
19 Φεβρουαρίου 1964 – 5 Ιουνίου 1964
ΠρωθυπουργόςΓεώργιος Παπανδρέου
ΠροκάτοχοςΔιονύσιος Ζακυθηνός
ΔιάδοχοςΔημήτριος Παπασπύρου
Αναπληρωτής Υπουργός Συντονισμού
Περίοδος
5 Ιουνίου 1964 – 19 Νοεμβρίου 1964
ΠρωθυπουργόςΓεώργιος Παπανδρέου
Περίοδος
29 Απριλίου 1965 – 15 Ιουλίου 1965
ΠρωθυπουργόςΓεώργιος Παπανδρέου
Υπουργός Εθνικής Άμυνας
Περίοδος
21 Οκτωβρίου 1981 – 25 Απριλίου 1986
Πρωθυπουργόςο ίδιος
ΠροκάτοχοςΕυάγγελος Αβέρωφ
ΔιάδοχοςΙωάννης Χαραλαμπόπουλος
Προσωπικά στοιχεία
Γέννηση5 Φεβρουαρίου 1919, Χίος, Ελλάδα
Θάνατος23 Ιουνίου 1996 (77 ετών)
Εκάλη, Ελλάδα
ΕθνότηταΕλληνική
ΥπηκοότηταΕλλάδα
Η.Π.Α.
Πολιτικό κόμμαΈνωσις Κέντρου (έως 1967)
Π.Α.Κ. (1968-1974)
ΠΑ.ΣΟ.Κ. (1974-1996)
Σύζυγος
ΠαιδιάΓιώργος, Σοφία, Νίκος, Αντρίκος, Αιμιλία
ΣυγγενείςΓεώργιος Παπανδρέου (πατέρας)
Σοφία Μινέικο (μητέρα)
Γιώργος Γ. Παπανδρέου (ετεροθαλής αδελφός)
ΣπουδέςΕθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ
Κολλέγιο Αθηνών
Πανεπιστήμιο της Μινεσότα
ΕπάγγελμαΟικονομολόγος
Ακαδημαϊκός
ΒραβεύσειςΜεγαλόσταυρος του Τάγματος της Ισαβέλλας της Καθολικής
Μεγαλόσταυρος του Τάγματος της Ελευθερίας
Μεγαλόσταυρος του Τάγματος του Πολικού Αστέρα
ΘρήσκευμαΑνατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός
Υπογραφή
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Ανδρέας Γ. Παπανδρέου (Χίος, 5 Φεβρουαρίου 1919 - Εκάλη, 23 Ιουνίου 1996) ήταν Έλληνας πολιτικός, πρόεδρος και ιδρυτής του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑ.ΣΟ.Κ.), ο οποίος επηρέασε πολιτικά την περίοδο της Μεταπολίτευσης στην Ελλάδα.[1] Διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελληνικής Δημοκρατίας (21 Οκτωβρίου 1981 - 2 Ιουλίου 1989 και 13 Οκτωβρίου 1993 - 18 Ιανουαρίου 1996) μετά τη νίκη του στις εκλογές του Οκτωβρίου 1981, του Ιουνίου 1985 και του Οκτωβρίου 1993. Πριν αναμειχθεί στην πολιτική, ήταν καθηγητής Οικονομικών στις ΗΠΑ και συγγραφέας.

Βιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Νεανικά χρόνια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γεννήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 1919 στη Χίο και ήταν γιος του Γεωργίου Παπανδρέου, Γενικού Διοικητή Αιγαίου τότε και μετέπειτα πρωθυπουργού, και της Σοφίας Μινέικο (1887 - 1981), κόρης του Ζίγκμουντ Μινέικο, Πολωνού αριστοκράτη και στρατιωτικού μηχανικού. Μεγάλωσε στην Αθήνα και φοίτησε στο Κολλέγιο Αθηνών, όπου μεταξύ άλλων ήταν συμμαθητής με τους Πέτρο Σιφναίο, Πάρι Κωνσταντινίδη, Γεώργιο Σκιαδαρέση, εργολάβο, και Λεωνίδα Αδάμ. Με τους τελευταίους τρεις θα δημιουργήσει, σε ηλικία δεκαπέντε ετών, το 1934, το Μαρξιστικό περιοδικό «Ξεκίνημα», όπου και δημοσίευσε πολλά άρθρα για το Σοσιαλισμό. Κάθε τεύχος του περιοδικού είχε στην προμετωπίδα του τους στίχους του Κωστή Παλαμά «Δουλέψτε τον ξανά τον κόσμο στη φωτιά!».[2] Η «Εστία», η πιο σημαντική τότε εφημερίδα της Δεξιάς παράταξης, αντέδρασε απαιτώντας τον εξοβελισμό του νεαρού Ανδρέα Παπανδρέου από την ελληνική κοινωνία γιατί «θα καθίστατο επικίνδυνος για τη χώρα». Το Υπουργείο Παιδείας —στο οποίο δύο χρόνια νωρίτερα Υπουργός ήταν ο πατέρας του— διέταξε ανακρίσεις και οι «παρεκτραπέντες» μαθητές τιμωρήθηκαν με διαγωγή «επίμεμπτο» στο ενδεικτικό τους.[3]

Ήδη από τα εφηβικά του χρόνια, ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε γνωριστεί με τρεις σημαντικές μορφές του σοσιαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα, τον Παντελή Πουλιόπουλο (αργότερα εντάχθηκε και στην οργάνωσή του, την ΕΟΚΔΕ), τον Μιχάλη Ράπτη («Πάμπλο») και τον Πλάτωνα Δρακούλη.[4][2]

Ακαδημαϊκή και πολιτική δράση ως τη Μεταπολίτευση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1937 εισήλθε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών,[5] αλλά το 1939,[5] μετά τη σύλληψή του από το καθεστώς Μεταξά, αναχώρησε για τις ΗΠΑ, όπου συνέχισε τις σπουδές του.

Το 1937 συμμετείχε σε ομάδα δεκατριών νεαρών τροτσκιστών κομμουνιστών -με πολιτικές αναφορές στην ομάδα «Προλετάριος»-, μεταξύ των οποίων συγκαταλεγόταν και ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης.[6] Τα μέλη της «ομάδας των δεκατριών», συνελήφθησαν από την αστυνομία, εξαναγκάστηκαν σε υπογραφή δήλωσης μετανοίας και αποκήρυξης του κομμουνισμού και τελικά αφέθηκαν ελεύθεροι.[7][8][9] Τον Ανδρέα Παπανδρέου ανέκρινε προσωπικά ο Κωνσταντίνος Μανιαδάκης, υφυπουργός Δημοσίας Ασφαλείας. Χρόνια αργότερα, το 1964, ως βουλευτής της ΕΡΕ ο Μανιαδάκης χρησιμοποίησε τη «δήλωση μετανοίας» για να επιτεθεί πολιτικά στον Ανδρέα Παπανδρέου.[10]

Υπηρέτησε εθελοντής σε σημαντική θέση στο Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ, ως εξεταστής μοντέλων για τον κατάλληλο χρόνο επισκευής πολεμικών πλοίων.[11] Το 1943 έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα στα Οικονομικά και τη Φιλοσοφία από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, όπου και διορίστηκε ως αναπληρωτής καθηγητής (associate professor). Το 1944, ο μόλις 25 ετών Ανδρέας Παπανδρέου είναι ένα από τα πέντε μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας στη διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς —που σχεδίασε ολόκληρη την αρχιτεκτονική της παγκόσμιας οικονομίας ως τις πετρελαϊκές κρίσεις του '70— της οποίας ηγείται ο κορυφαίος Έλληνας οικονομολόγος Κυριάκος Βαρβαρέσος.[11] Το 1947 διορίστηκε επίκουρος και στη συνέχεια τακτικός καθηγητής του Πανεπιστημίου της Μινεσότα[12] και του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ (Berkeley) της Καλιφόρνια, όπου και διετέλεσε πρόεδρος του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης από το 1956 ως το 1959. Την ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία συνέχισε στα χρόνια της δικτατορίας, οπότε εργάστηκε ως καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης (1968-69) και του Γιορκ (1969-1974), όπου διετέλεσε και διευθυντής μεταπτυχιακών σπουδών. Παντρεύτηκε διαδοχικά με τη Χριστίνα Ρασιά, μια ελληνοαμερικανίδα ψυχίατρο, τη Μαργαρίτα Τσαντ (με την οποία απέκτησε 4 παιδιά, τον Γιώργο (πρωθυπουργός της Ελλάδος από το 2009 με το ΠΑΣΟΚ), τη Σοφία, τον Νίκο και τον Αντρίκο) και τη Δήμητρα Λιάνη. Εκτός γάμου γεννήθηκε το 1969 η κόρη του Αιμιλία Νίμπλουμ.[13]

Επέστρεψε οικογενειακώς στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ στις 16 Ιανουαρίου του 1961 και έπειτα από πρόταση του τότε Πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή ανέλαβε Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου και Επιστημονικός Διευθυντής του νεοσύστατου Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ), καθώς και Σύμβουλος της Τράπεζας της Ελλάδος.[14]

Εκλέχτηκε βουλευτής για πρώτη φορά το 1964 με την Ένωση Κέντρου. Μετείχε στην κυβέρνηση του πατέρα του, Γεωργίου Παπανδρέου, αρχικά ως Υπουργός Προεδρίας και λίγο αργότερα ως αναπληρωτής Υπουργός Συντονισμού.[15] Ο οικονομικός του λόγος κινείται μέσα στο επίσημο πλαίσιο της τότε οικονομικής ορθοδοξίας. Άλλωστε, η πανεπιστημιακή του καριέρα στις ΗΠΑ ως την έλευσή του στην Ελλάδα εντασσόταν στο πλειοψηφικό ρεύμα της αμερικανικής οικονομικής σκέψης της εποχής. Έτσι ακολουθεί τη διαδομένη τότε αντίληψη μεταρρυθμιστικής οικονομικής πολιτικής για τις καθυστερημένες χώρες, η οποία επιδίωκε να συνδυάσει την ενίσχυση της ζήτησης μέσω της αύξησης των λαϊκών εισοδημάτων, με την άμεση παραγωγική δραστηριοποίηση του κράτους, ώστε να δοθεί η αναγκαία αναπτυξιακή δυναμική, να καλυφθούν τα παραγωγικά/κλαδικά κενά, να υποκατασταθούν βαθμιαία οι εισαγωγές[16] Παραιτήθηκε λίγο αργότερα μετά από πολλές πιέσεις άλλων τάσεων μέσα στο κόμμα και συσπείρωσε γύρω του τη λεγόμενη κεντροαριστερή πτέρυγα της Ένωσης Κέντρου. Στις 25 Απριλίου του 1965 γίνεται ξανά αναπληρωτής Υπουργός Συντονισμού, ενώ ένα μήνα αργότερα κατηγορήθηκε ως εμπνευστής και αρχηγός στην υπόθεση «ΑΣΠΙΔΑ» και στο συνωμοτικό Σχέδιο Ελικών.

Ήδη από εκείνα τα ταραχώδη χρόνια (1965-1967) ο Ανδρέας Παπανδρέου κερδίζει την αγάπη της μεγάλης πλειοψηφίας των πρώην ΕΑΜιτών και ΕΛΑΣιτών που θα συνεχίζουν να τον στηρίζουν ως το τέλος, αλλά οι σχέσεις του με την ηγεσία της Αριστεράς χαρακτηρίζονται από αμοιβαία καχυποψία. Γενικά, ο Ανδρέας Παπανδρέου ενδιαφερόταν περισσότερο για τον «απλό κόσμο» της Αριστεράς και όχι για τους ηγέτες της, που τους θεωρούσε παρωχημένους και όχι ιδιαίτερα ευφυείς.[17]

Στις 12 Οκτωβρίου του 1966, χιλιάδες οπαδοί του υποδέχθηκαν τον Ανδρέα Παπανδρέου που επέστρεφε από 12ήμερη περιοδεία στη Σκανδιναβία. Ένα πανό έγραφε: «Καλώς όρισες Κένεντι της Ελλάδος». Κύρια αιτία αυτής της θριαμβευτικής υποδοχής ήταν ότι την προηγουμένη της αναχώρησής του είχε ασκηθεί ποινική δίωξη για «συνωμοσία προς εκτέλεσιν πράξεων εσχάτης προδοσίας», κατά όσων είχαν αναμιχθεί στην οργάνωση ΑΣΠΙΔΑ, πολιτικός εγκέφαλος της οποίας κατηγορήθηκε από τους συντηρητικούς αντιπάλους του ότι ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου. «Η δυναμική αυτή εκδήλωση αποφασιστικότητας στον αγώνα για τη δημοκρατία και οι επιδείξεις στοργής του αθηναϊκού λαού στο πρόσωπό μου θορύβησαν τους βασιλικούς κύκλους, τις αμερικανικές υπηρεσίες, το παρακράτος και φυσικά την κυβέρνηση Στεφανόπουλου», έγραψε αργότερα στο βιβλίο του «Η Δημοκρατία στο απόσπασμα» ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου. Αμέσως μετά ο Α. Παπανδρέου πραγματοποίησε περιοδεία στην Κρήτη επικεφαλής ομάδας ογδόντα βουλευτών της Ενώσεως Κέντρου, όπου αποθεώθηκε, προκαλώντας έτσι έντονη ανησυχία και στο εσωτερικό του κόμματός του, ακόμη και στον ίδιο του τον πατέρα, που αναλογιζόταν τις συνέπειες της ραγδαίας ανόδου της πολιτικής ισχύος του γιου του, ο οποίος υπερασπιζόταν όλο και πιο ριζοσπαστικές θέσεις.[18]

Ο Παπανδρέου το 1968 σε αντιδικτατορική συγκέντρωση στο Άμστερνταμ

Με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967, ο Ανδρέας Παπανδρέου συνελήφθη από τη χούντα των Συνταγματαρχών και φυλακίστηκε.[19] Τις επόμενες μέρες ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Λύντον Τζόνσον παρενέβη υπέρ του Παπανδρέου και άλλων πολιτικών ηγετών.[20] Στη φυλακή ο Παπανδρέου ανέμενε να παραπεμφθεί σε δίκη για την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ με την κατηγορία ότι προετοίμαζε στρατιωτικό πραξικόπημα με στόχο την εγκαθίδρυση σοσιαλιστικής δικτατορίας, την εκθρόνιση του βασιλιά Κωνσταντίνου και την απομάκρυνση της Ελλάδας από το ΝΑΤΟ και συνέταξε ένα εννεασέλιδο αυτοβιογραφικό υπόμνημα για την απολογία του. Αποφυλακίστηκε, ωστόσο, μετά τη χορήγηση μερικής αμνηστίας μετά το αποτυχημένο αντικίνημα του Κωνσταντίνου το Δεκέμβριο του '67[21] χάρη στην αμερικανική παρέμβαση[19] μετά από έντονες πιέσεις και διαμαρτυρίες κορυφαίων ακαδημαϊκών και διανοούμενων των Ηνωμένων Πολιτειών στον Πρόεδρο Τζόνσον, όπως ο Τζον Κένεθ Γκάλμπρεϊθ (John Kenneth Galbraith), προσωπικός του φίλος από τα χρόνια του Χάρβαρντ.[22] Στις 16 Ιανουαρίου του 1968 φεύγει από τη χώρα και ιδρύει το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ), επικεφαλής του οποίου έδρασε αντιδικτατορικά σε πολλές δυτικές χώρες, και στο οποίο συσπειρώνονται πολλά από τα γνωστά στελέχη του ΠΑΣΟΚ. Έδρα του ΠΑΚ ήταν αρχικά η πρωτεύουσα της Σουηδίας, Στοκχόλμη.

Από την επιστροφή του στην Ελλάδα το 1961 και ως την επιβολή της δικτατορίας, ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε καταγγείλει το τότε σύστημα εξουσίας (παρακράτος, συνωμοτικές οργανώσεις, οικονομικά συμφέροντα) στεκόμενος ιδιαίτερα στην τρομοκράτηση της επαρχίας από τη Χωροφυλακή και τα Τάγματα Εθνοφυλακής Αμύνης (ΤΕΑ),[23] ξεκινώντας την κόντρα του με τα «παλιά τζάκια» για τα οποία και είχε δηλώσει ότι πρέπει να ξηλωθούν οριστικά και αμετάκλητα.[24] Παράλληλα, σε πολύ μικρό διάστημα γίνεται ο δημοφιλέστερος Έλληνας πολιτικός, παρά τις συνεχείς επιθέσεις μερίδας του Τύπου.[25] Ήρθε σε σύγκρουση με ορισμένους πολύ σημαντικούς συνεργάτες του πατέρα του, όπως ο τραπεζίτης και πολιτικός Σταύρος Κωστόπουλος. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήθελε τη δημιουργία ενός κόμματος αρχών με συγκεκριμένη ιδεολογία και ισχυρή οργάνωση σε εθνικό επίπεδο, κάτι στο οποίο αντιστέκονταν σθεναρά οι «βαρόνοι» της Ενώσεως Κέντρου. Επιπλέον, οι βαρόνοι της βενιζελικής παράταξης ανησυχούσαν για τη μεγάλη δημοτικότητά του και επέκριναν τον Ανδρέα ως «αλεξιπτωτιστή της πολιτικής», ότι δηλαδή είχε εμφανισθεί από το πουθενά και μέσα σε ένα-δύο χρόνια είχε γίνει το πιο αναγνωρίσιμο και δημοφιλές πρόσωπο της ελληνικής πολιτικής και απαιτούσε να αποφασίζει για όλα.[25]

Η ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ανδρέας Παπανδρέου αντιμετώπισε αρχικά με πολλή δυσπιστία τη Μεταπολίτευση της 24ης Ιουλίου 1974 και έλαβε την απόφαση να επιστρέψει στην Ελλάδα μόλις στα μέσα Αυγούστου. Αμέσως όμως δραστηριοποιήθηκε με αποτέλεσμα μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες να παρουσιάσει τις θέσεις του για την ίδρυση ενός νέου κόμματος. Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1974, σε μία από τις αίθουσες του ξενοδοχείου «Κινγκ Πάλας», ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωσε την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος με τη γνωστή «Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη», όπως έχει επικρατήσει να λέγεται από τότε. Η επιμέλεια της διακήρυξης είχε ανατεθεί από τον ίδιο τον Παπανδρέου στα ηγετικά στελέχη του ΠΑΚ Ιωάννη Ζαφειρόπουλο, αργότερα βουλευτή νομού Ηλείας, στον καθηγητή πανεπιστημίου Μανώλη Παπαθωμόπουλο και στον Δαμιανό Βασιλειάδη, ενώ ένα μεγάλο μέρος της διακήρυξης γράφτηκε από τον Κώστα Σημίτη. Παρόντες στην ανακοίνωση της διακήρυξης ήταν στελέχη του ΠΑΚ, αγωνιστές διωχθέντες από τη Χούντα, νεολαίοι από την εξέγερση του Πολυτεχνείου και νεολαίοι της Γενιάς του 1-1-4. Στη διακήρυξη αναγράφονταν οι λόγοι ίδρυσης και οι βασικές θέσεις του κινήματος.

Από τη Μεταπολίτευση στην Αλλαγή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το έμβλημα του ΠΑ.ΣΟ.Κ κατά την εκλογική αναμέτρηση του 1981.

Οδηγεί το ΠΑΣΟΚ στις εκλογές της 17 Νοεμβρίου του 1974, όπου λαμβάνει 13,58% των ψήφων και εκλέγει 12 βουλευτές.[26] Είναι η περίοδος που κυριαρχεί η αντιαμερικανική και αντιΝΑΤΟϊκή χροιά στην πολιτική του. Παράλληλα καθίσταται ο αδιαμφισβήτητος αρχηγός του ΠΑΣΟΚ (κάτι στο οποίο συνέβαλαν και οι διαγραφές διαφωνούντων από το Κόμμα, όπως στελεχών της «Δημοκρατικής Άμυνας» και τη νεολαίας).

Στις 11 Δεκεμβρίου 1974 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής λέει στη Βουλή «Η Ελλάς ανήκει εις τον δυτικόν κόσμο». Ο Παπανδρέου του απαντά «Προτιμούμε να ανήκουμε εις τους Έλληνας».[27]

Στις εκλογές της 20 Νοεμβρίου 1977 οδηγεί το ΠΑΣΟΚ στην αξιωματική αντιπολίτευση, λαμβάνοντας το 25,34% των ψήφων και εκλέγοντας 93 βουλευτές, για να το οδηγήσει τελικά στην εξουσία το 1981.[28][29]

Το διάστημα 1974-1981, το ΠΑΣΟΚ και ο Ανδρέας Παπανδρέου θα έχουν μία θεαματική, μοναδική στην ελληνική πολιτική ιστορία άνοδο. Από το 13,58% των ψήφων το Νοέμβριο του 1974, το ποσοστό του ΠΑΣΟΚ θα εκτιναχθεί στο 48,1% τον Οκτώβριο του 1981. Ούτε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής από τα δεξιά, αλλά ούτε και ο Χαρίλαος Φλωράκης από τα αριστερά μπόρεσαν να αντιπαρατεθούν αποτελεσματικά στον Ανδρέα Παπανδρέου. Στα δεξιά του, ο Ανδρέας Παπανδρέου επέκρινε την υποχωρητική εξωτερική πολιτική της Νέας Δημοκρατίας σε σχέση με τις τουρκικές διεκδικήσεις, κατήγγειλε συνεχώς τη δεξιά παράταξη για την τραγωδία και απώλεια της Κύπρου (αδέξια Δεξιά, όπως έλεγε), ζητούσε Ελληνοποίηση του Υπουργείου Εξωτερικών και παράλληλα οι δικές του σκληρές θέσεις στα εθνικά θέματα βρήκαν μεγάλη απήχηση σε πολλούς εθνικιστές.[30][31] Στα αριστερά του, επέκρινε το ΚΚΕ για τη δειλή στάση του σε διάφορες απεργίες και κινητοποιήσεις, και οι συνδικαλιστές του ΠΑΣΟΚ ήταν αυτοί που διακρίθηκαν περισσότερο στις μεγάλες εργατικές κινητοποιήσεις της περιόδου 1975-1977 έχοντας σχεδόν πάντα πιο αριστερές και επιθετικές απόψεις από τους αντίστοιχους του ΚΚΕ.[32] Κυρίως όμως ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν αυτός που μπόρεσε πειστικά να εγγυηθεί στους ΕΑΜογενείς πολίτες το τέλος της κοινωνικο-πολιτικής απομόνωσής τους, ότι θα πάψουν να είναι πολίτες δεύτερης κατηγορίας,[33] κάτι που τελικά και έγινε μετά το 1981, με μέτρα όπως την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης των ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και τη διάλυση της Χωροφυλακής.

Ο φόβος ότι ενδεχομένως οι Ένοπλες Δυνάμεις θα σταματούσαν την άνοδο του Ανδρέα Παπανδρέου στην εξουσία εκμηδενίστηκε από την πολύ μεγάλη απήχηση που είχε σε αυτόν το χώρο το ΠΑΣΟΚ. Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε καταγγείλει την ομάδα των χουντικών αξιωματικών για βιασμό της δημοκρατίας, βαρβαρότητα και εγκληματική ηλιθιότητα σε σχέση με την απώλεια της Κύπρου, αλλά πίστευε πως, απαλλαγμένο από τους χουντικούς, το σώμα των αξιωματικών ήταν «η αιχμή του οράματος της εθνικής αναγέννησης»: ένας δυσανάλογα μεγάλος αριθμός πολιτευτών του ΠΑΣΟΚ επί Ανδρέα Παπανδρέου ήταν απόστρατοι αξιωματικοί, και μετά το 1981 μερικοί ανέλαβαν και Υπουργοί (Ιωάννης Χαραλαμπόπουλος, Αντώνης Δροσογιάννης, Νικόλαος Κουρής).[34][35]

Οι κυβερνήσεις από το 1981 ως το 1989

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1981 ήταν η χρονιά που το ΠΑΣΟΚ κέρδισε τις εκλογές με ποσοστό 48,07% και ο Ανδρέας Παπανδρέου έγινε για πρώτη φορά πρωθυπουργός της χώρας.[29] Η κυβερνητική αυτή μετάβαση χαρακτηρίστηκε τόσο πριν όσο και μετά τις εκλογές ως «Αλλαγή», με την έννοια ότι μετά από μια μακρά περίοδο διακυβέρνησης της χώρας από τη δεξιά ήρθε στην εξουσία ένα κόμμα που βασιζόταν στις αρχές του σοσιαλισμού. Η προεκλογική εκστρατεία του Ανδρέα Παπανδρέου στηρίχτηκε σε συνθήματα όπως «Εδώ και τώρα αλλαγή» και «Η Ελλάδα στους Έλληνες», ενώ ο ίδιος καλλιέργησε το προφίλ του πολιτικού που βρισκόταν σε άμεση επαφή και επικοινωνία με τα λαϊκά στρώματα· φίλοι και αντίπαλοι τον προσφωνούσαν συνήθως με το μικρό του όνομα, «Ανδρέας».

Εσωτερική πολιτική

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το σύνθημα της «αλλαγής» και το τρίπτυχο «Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία και Κοινωνική Απελευθέρωση» συσπείρωσε γύρω από τον Ανδρέα Παπανδρέου και το κίνημά του ένα ευρύτατο φάσμα πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων που δεν εμφορούνταν πάντοτε από κοινές πεποιθήσεις.[36][37]

Κατά την περίοδο της διακυβέρνησης Παπανδρέου επιδιώχθηκε η εθνική συμφιλίωση, αναγνωρίστηκε από το επίσημο κράτος το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) ως οργάνωση της Εθνικής Αντίστασης και τα δικαιώματα των αγωνιστών του[38], ενώ πολτοποιήθηκαν οι φάκελοι φρονημάτων που διατηρούσε η Ασφάλεια για πολλούς από αυτούς. Σκοπός αυτής της απόφασης ήταν εν μέρει και ο επαναπατρισμός πολλών Ελλήνων πολιτικών προσφύγων από την Εποχή του Εμφυλίου. Κατά τη διάρκεια της θητείας του λειτούργησαν κατά τόπους παραρτήματα της Ένωσης Γυναικών Ελλάδας. Επίσης, το 1984 ενοποιήθηκαν τα Σώματα Ασφαλείας, Χωροφυλακή και Αστυνομία Πόλεων και από τη συγχώνευσή τους δημιουργήθηκε η σημερινή Ελληνική Αστυνομία. Η κατάργηση ιδιαίτερα της Χωροφυλακής έγινε δεκτή με πρωτοφανή αισθήματα ανακούφισης από τους αριστερούς πολίτες, καθώς είχε ταυτιστεί με τις αυταρχικές πρακτικές των κυβερνήσεων της δεξιάς, εξ ου και ο διαδεδομένος «φόβος του χωροφύλακα».

Στον τομέα της εκπαίδευσης η μεταρρύθμιση του ΠΑΣΟΚ εκφράστηκε με δυο βασικά νομοσχέδια, τον Νόμο-Πλαίσιο για τη λειτουργία των ΑΕΙ (ν. 1268/1982) και τον Ν. 1566/85 για τη Βασική και Μέση Εκπαίδευση. Ο πρώτος κατάργησε τον θεσμό της έδρας στα Πανεπιστήμια εισάγοντας τις τέσσερις βαθμίδες μελών Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού, θεσμοθέτησε τα όργανα συνδιοίκησής τους από φοιτητές και καθηγητές, ενώ μετονόμασε τα ΚΑΤΕΕ σε ΤΕΙ. Ο δεύτερος επιχείρησε έναν δομικό κυρίως μετασχηματισμό της εκπαίδευσης, επιδιώκοντας τη μεγαλύτερη συμμετοχή των γονέων και μαθητών στα σχολικά πράγματα, ενώ αντικατέστησε τον θεσμό του επιθεωρητή με αυτόν του Σχολικού Συμβούλου.

Επίσης ιδρύθηκε το Εθνικό Σύστημα Υγείας, καθιερώθηκαν οι αντικειμενικές αξίες των ακινήτων και την 1η Ιανουαρίου 1987 ο Φόρος Προστιθέμενης Αξίας.

Οικονομία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αύξηση Α.Ε.Π. 1950-1980, διάφορες χώρες. Πηγή: Penn World Tables
Αύξηση Α.Ε.Π. 1980-2000, διάφορες χώρες. Πηγή: Penn World Tables

Το διάστημα 1981-1985 κυρίως, ο Ανδρέας Παπανδρέου και η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ προέβησαν σε σειρά εθνικοποιήσεων, τηρώντας και τις προεκλογικές δεσμεύσεις του κόμματος για την «κοινωνικοποίηση των επιχειρήσεων». Κρατικοποιήθηκαν επιχειρήσεις που ανήκαν σε πολύ ισχυρούς οικονομικούς παράγοντες: η ΛΑΡΚΟ και η ΠΥΡΚΑΛ, τα τσιμέντα ΑΓΕΤ-ΗΡΑΚΛΗΣ, η Ελληνική Χαλυβουργία, τα ναυπηγεία Σκαραμαγκά της οικογένειας Νιάρχου, η Πειραϊκή-Πατραϊκή και η πολυεθνική ΕΣΣΟ-Πάππας.[39] Η Αριστερά, αλλά και μεγάλο τμήμα της κοινωνίας γενικώς, αντέδρασε θετικά σε αυτές τις πολιτικές ως επιβολή του κράτους στην παραδοσιακή επιχειρηματική ελίτ.[40] Ο δημόσιος τομέας διογκώθηκε, σε αντίθεση με τον ιδιωτικό τομέα.[41] Η ανεργία (με αφετηρία την πρωτοεμφανιζόμενη ύφεση από την περίοδο διακυβέρνησης Ράλλη) υπερδιπλασιάστηκε φτάνοντας το 6,6%. Ο μέσος πληθωρισμός τη δεκαετία του 1970 ήταν 12%, ενώ τη δεκαετία του 1980 ανήλθε στο 20%, διαχωρίζοντας όμως σε πολιτικές περιόδους έχουμε μέσο όρο 1974-81 (ΝΔ) 17,5%, 1982-89 (ΠΑΣΟΚ) 19,5%).[42]

Κοιτώντας τα στοιχεία κατά μήνα, βλέπουμε ότι η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ παρέλαβε τον Οκτώβριο του 1981 πληθωρισμό της τάξης του 24,2% και παρέδωσε τον Ιούνιο του 1989 πληθωρισμό στο 13,1%, μία εντυπωσιακή βελτίωση της κατάστασης, ο οποίος όμως το 1990 εκτινάχθηκε στο 20,4% (ΜΟ έτους),[43] λόγω της πολιτικής αστάθειας και ακυβερνησίας της χώρας και λόγω των εκλογικών συγκρούσεων, την καταστροφική περίοδο 1989 - 1990. Το 1991 ήταν στο 19,5% (ΜΟ έτους). Κοιτώντας τους μέσους όρους κάθε έτους παρατηρείται πως ο πληθωρισμός έπεφτε σταθερά κάθε χρονιά, πλην του 1985 και του 1986 (αλλά το 1987 έπεσε ξανά, και μάλιστα στα χαμηλότερα επίπεδα από το 1978).

Επίσης, έγιναν δύο διαδοχικές υποτιμήσεις της δραχμής, το 1983 και το 1985, κάτι που βοήθησε την εξαγωγική ικανότητα της χώρας αλλά έριξε την αγοραστική δύναμη των πολιτών, κάνοντας τα εισαγόμενα αγαθά πολύ ακριβότερα.[44]

Οι αντίπαλοι του Ανδρέα Παπανδρέου απέρριψαν τις οικονομικές πολιτικές των κυβερνήσεων Παπανδρέου. Κυρίως επέκριναν τις προσλήψεις που έγιναν στον δημόσιο τομέα, καθώς και τη σημαντική αύξηση των δημοσίων δαπανών και του δημοσίου χρέους: σύμφωνα με πηγές του καθηγητή Οικονομικών και πρώην Υπουργού της Νέας Δημοκρατίας Γεωργίου Αλογοσκούφη οι δημόσιες δαπάνες ως ποσοστό του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος ήταν 30% το 1980 και άνω του 50% το 1990.[45] Επίσης, το χρέος της χώρας ανέβηκε από 40% του ΑΕΠ το 1980, σε 80% του ΑΕΠ το 1990 (βλέπε σχετικά European Economy N. 64). Ο ίδιος έχει χαρακτηρίσει τη δεκαετία του 1980 «χαμένη δεκαετία» (οικονομικά).[45]

Οι υποστηρικτές του Ανδρέα Παπανδρέου απάντησαν ότι η αύξηση των δαπανών και των προσλήψεων ήταν όχι απλά δικαιολογημένη, αλλά απαραίτητη. Ο λόγος ήταν η δημιουργία ενός κράτους πρόνοιας (έστω και υποτυπώδους) και η αποκατάσταση του πλειοψηφικού τμήματος του ελληνικού λαού (κυρίως των πρώην μελών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και των οικογενειών τους) που για δεκαετίες βρισκόταν στο περιθώριο της κοινωνικο-οικονομικής και πολιτικής ζωής του τόπου, υπό καθεστώς επίσημων και ανεπίσημων διώξεων από τις συνεχόμενες (κοινοβουλευτικές ή δικτατορικές) κυβερνήσεις της Δεξιάς. Δεδομένης της απροθυμίας διεθνών επενδυτών να χρηματοδοτήσουν την αλματώδη αύξηση του δανεισμού, ο Παπανδρέου κατέφυγε στις ελληνικές τράπεζες που ήταν υπό κρατικό έλεγχο[46]: ειδικότερα, το 80% του συνολικού δημοσίου χρέους το καλοκαίρι του 1989 (όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου παρέδωσε την εξουσία) ήταν εσωτερικό.[47] Οι κυβερνήσεις μετά το 1990 στράφηκαν μαζικά σε ξένες τράπεζες, ενώ ιδιωτικοποίησαν και πολλές ελληνικές.

Εθνικό εισόδημα και μισθοί
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου παρέλαβε την ελληνική οικονομία (τέλη 1981) σε οικονομική ύφεση (μεταβολή ΑΕΠ, σε σταθερές τιμές, 1980: 0,68%, 1981: -1,55%)[48] λόγω της δεύτερης πετρελαϊκής κρίσης (του 1979), η οποία σε συνδυασμό με τις αυξημένες δημόσιες κοινωνικές δαπάνες επέτεινε το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού.

Για παράδειγμα, κάνοντας σύγκριση με τις άλλες δύο μεσογειακές χώρες που εντάχθηκαν τελευταίες στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, το 1981 η Ελλάδα και η Ισπανία είχαν κατά κεφαλήν ΑΕΠ στο 70% του ευρωπαϊκού μέσου όρου και η Πορτογαλία κάτω από το 60%. Το 1990 η Ελλάδα είχε πέσει στο 60%, η Πορτογαλία είχε ανεβεί στο 61% και η Ισπανία είχε ανέβει σχεδόν στο 80%.[49]

Οι κυβερνήσεις Παπανδρέου έφεραν μεγάλες αυξήσεις ονομαστικών μισθών στο δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα, μια αύξηση που ακυρώθηκε όμως σε μεγάλο βαθμό από τον υψηλό πληθωρισμό. Σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία[50], την περίοδο 1981 - 1989 το βιοτικό επίπεδο της Ελλάδας, όπως αυτό εκφράζεται από τους δείκτες του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, βελτιώθηκε. Το κατά κεφαλήν πραγματικό εισόδημα εκφρασμένο σε δολάρια ΗΠΑ αυξήθηκε από 13.443$ το 1981 σε 14.148$ το 1989, δηλαδή σωρευτική αύξηση 5,2%. Συγκριτικά, η μεταβολή τα προηγούμενα 8 χρόνια ήταν 6,8% (12.582 εώς 13.443) και τα επόμενα 8 χρόνια 15,7% (14.148 έως 16.371).

Κατά τη διάρκεια της δεύτερης περιόδου διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ με πρωθυπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου (1993 - 1996) οι ρυθμοί αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ βελτιώθηκαν σε σχέση με την πρώτη διακυβέρνηση. Οι επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές εγκαταλείφθηκαν με αποτέλεσμα ο πληθωρισμός να υποχωρήσει από το 14,4% το 1993 στο 8,2% το 1996.[51] Ορισμένες σημαντικές παρεμβάσεις στον χώρο της οικονομίας, κατά τη διάρκεια της τρίτης θητείας του Ανδρέα Παπανδρέου, περιλαμβάνουν τη λήψη της απόφασης για τη μετοχοποίηση του 7,6% του ΟΤΕ καθώς και την ίδρυση του Ανώτατου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ).

Ευρωπαϊκή πολιτική

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ανδρέας Παπανδρέου ως προεκλογικά συνθήματα χρησιμοποίησε το 1981 τα «έξω από το ΝΑΤΟ», «έξω από την ΕΟΚ». Ένα ακόμα σύνθημα εναντίον της ΕΟΚ που είχε χρησιμοποιήσει το ΠΑΣΟΚ ήταν «ΕΟΚ, ο λάκκος των λεόντων».

Η πρώτη επίσημη «συνολική τοποθέτηση» της κυβέρνησης Παπανδρέου πάνω στη διαπραγμάτευση της Εντολής (και την Κοινότητα στο σύνολό της) έγινε μια εβδομάδα μετά τις εκλογές, στις 26 Οκτωβρίου 1981, στο Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων, από τον τότε Υφυπουργό Εξωτερικών Ασημάκη Φωτήλα. Το κείμενο που κατατέθηκε έθεσε τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η Ελληνική οικονομία, και προχωρούσε σε προτάσεις πολιτικής της Κοινότητας, «προκειμένου να γεφυρωθούν οι διαπεριφερειακές ανισότητες και να ενισχυθούν οι χώρες του Νότου της Ευρώπης».

Ο Ανδρέας Παπανδρέου λίγους μήνες μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας κατέθεσε μνημόνιο στην ΕΟΚ με το οποίο ουσιαστικά ζήτησε την επαναδιαπραγμάτευση των όρων ένταξης της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η πρότασή του απορρίφθηκε κατά το σκέλος των ειδικών προνομίων, όμως έγινε τελικά δεκτό το σκέλος της οικονομικής ενίσχυσης που οδήγησε στα ΜΟΠ.[52]

Κατά την περίοδο διακυβέρνησής του η Ελλάδα τελικά δεν αποχώρησε από την ΕΟΚ και από το ΝΑΤΟ λόγω των κονδυλίων που εξασφάλιζε με αξιοπρόσεκτη διαπραγματευτική ικανότητα ο Ανδρέας Παπανδρέου, ενώ η σύμβαση με την αμερικανική κυβέρνηση για τις αμερικανικές βάσεις ανανεώθηκε το 1983 προβλέποντας ότι, εντός δεκαοχτώ μηνών μετά το τέλος του 1988, και οι δύο κυβερνήσεις θα είχαν δικαίωμα να κλείσουν τις βάσεις.[40] Αυτό συνέβη το διάστημα 1990-1992, μάλιστα με πρωτοβουλία της αμερικανικής πλευράς, που έκλεισε τις πιο σημαντικές βάσεις λόγω του τέλους του Ψυχρού Πολέμου επί κυβέρνησης Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.

Τον Μάρτιο του 1985, με πρότασή του[52], το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καθιέρωσε τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ), η εφαρμογή των οποίων στόχευε στη βελτίωση των κοινωνικοοικονομικών διαρθρώσεων στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές της Κοινότητας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, για να εξασφαλίσει τη βοήθεια στη χώρα, δεν δίστασε να απειλήσει ευθέως τον Ζακ Ντελόρ που είχε αναλάβει την Προεδρία της Επιτροπής τον Ιανουάριο του 1985, ότι θα ασκούσε βέτο στην είσοδο Ισπανίας και Πορτογαλίας στην Κοινότητα.[40] Τα έξι από τα επτά Προγράμματα των MOΠ αντιστοιχούσαν στα έξι Διαμερίσματα που ήταν τότε χωρισμένη η Ελλάδα (Βόρεια Ελλάδα, Δυτική Ελλάδα, Κεντρική Ελλάδα, Νήσοι Αιγαίου, Κρήτη και Αττική), ενώ το τελευταίο ήταν θεματικό (MOΠ Πληροφορικής). Η εφαρμογή των ΜΟΠ στην Ελλάδα έγινε αρχικά την περίοδο 1983-1989 ενώ επεκτάθηκαν χρονικά μέχρι το 1993.[53] Σύμφωνα με μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδας[54] «η εφαρµογή των ΜΟΠ στην Ελλάδα δεν ήταν ικανοποιητική λόγω ανεπαρκούς προετοιµασίας και έλλειψης εµπειρίας. Αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι τα κονδύλια των ΜΟΠ µεταφέρθηκαν χρονικά και ενσωµατώθηκαν στο ΚΠΣ 1989-93.». Ταυτόχρονα όμως, σύμφωνα με το Υπουργείο Εξωτερικών «Η σημασία των ΜΟΠ όμως ήταν πολύ μεγαλύτερη των πρόσθετων πόρων που εγκρίθηκαν τότε για την Ελλάδα γιατί εγκαινίασαν την προσπάθεια για την ανάπτυξη διαρθρωτικής πολιτικής από πλευράς ΕΕ, η οποία αποκρυσταλλώθηκε το 1988 στη νέα διαρθρωτική πολιτική, το πρώτο «πακέτο Delors».»[55]

Η Μάργκαρετ Θάτσερ, η συντηρητική πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου που ήταν πολέμιος του κράτους πρόνοιας και των παροχών στις χώρες του Νότου και συγκρούστηκε πολλές φορές με τον Ανδρέα Παπανδρέου, είπε γι' αυτόν ότι «δεν τον συμπάθησα, αλλά ποτέ δεν έφυγε από Διάσκεψη Κορυφής της ΕΟΚ, χωρίς να πάρει κάτι για τη χώρα του».[56]

Διεθνής παρουσία - Πολιτικές πρωτοβουλίες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η εξωτερική του πολιτική χαρακτηρίστηκε από την υποστήριξη στον λεγόμενο «αδέσμευτο κόσμο», στον οποίο θεωρούσε ότι ανήκει η Ελλάδα, και από ρητορική ενάντια στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό. Αυτή η στάση του βοήθησε πολύ τη χώρα, αυξάνοντας τη σημασία της στις διεθνείς σχέσεις, ενώ έδειχνε και στους δυτικούς συμμάχους ότι η συμμόρφωση των Ελλήνων στις υποδείξεις τους δεν ήταν πλέον δεδομένη.[57]

Οι κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου μετά το 1981 ήταν οι πρώτες της μεταπολεμικής Ελλάδας που διαμόρφωσαν τη στρατηγική Εθνικής Άμυνας της χώρας με βάση κυρίως τις ελληνικές ανάγκες, και όχι τις ΝΑΤΟϊκές (αμερικανικές)[58] θέτοντας την προσοχή προς την Τουρκία και όχι προς τις βόρειες κομμουνιστικές χώρες (κάτι που ίσχυε μετά τον Β'ΠΠ). Από το 1947 έως και το 1981, οι ΗΠΑ είχαν μεγαλύτερη επιρροή στον ελληνικό αμυντικό σχεδιασμό από την ίδια την ηγεσία των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων.[58]

Η διεθνής πολιτική του Παπανδρέου όξυνε παράλληλα τις σχέσεις με το Ισραήλ. Το Φεβρουάριο του 1977, οκτώ μήνες μετά την αεροπειρατεία σε αεροπλάνο της Air France με Ισραηλινούς επιβάτες που τελικά μεταφέρθηκαν από το Τελ Αβίβ στο Εντέμπε της Ουγκάντα, ο Παπανδρέου επαίνεσε τον ηγέτη της Ουγκάντα Ιντί Αμίν: «Μάχεται εναντίον των μητροπολιτικών κέντρων της Δύσης και ο ίδιος αποτελεί στόχο τους. Αυτό από μόνο του τον τοποθετεί, στην παγκόσμια σκακιέρα, στον χώρο των αντι-ιμπεριαλιστικών δυνάμεων».[59] Αργότερα το 1977, ο Παπανδρέου ταξίδεψε στη Λιβύη του Μουαμάρ Καντάφι, για το καθεστώς του οποίου δήλωσε ότι «δεν ήταν στρατιωτική δικτατορία. Το αντίθετο μάλιστα. Πρόκειται για μια διακυβέρνηση στα πρότυπα του δήμου των αρχαίων Αθηναίων».[60] Αυτές οι χειρονομίες φιλίας προς καθεστώτα του Κινήματος των Αδεσμεύτων απέβλεπαν στην ενίσχυση της διεθνούς παρουσίας της χώρας και στην αναζήτηση διπλωματικών στηριγμάτων για τα εθνικά θέματα: ο Ανδρέας Παπανδρέου πίστευε ότι οι προκάτοχοί του είχαν επιδείξει απαράδεκτη υποχωρητικότητα λόγω του δόγματος «ανήκομεν εις την Δύσιν», που απαιτούσε συμπόρευση με τον μεγάλο αντίπαλο, την Τουρκία, κάτι που ο ίδιος δεν ήταν διατεθειμένος να κάνει.[61]

Άριστες σχέσεις διατηρούσε γενικά με τον αραβικό κόσμο: ήταν υπέρ ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους και διατηρούσε στενή φιλία με τον ηγέτη των παλαιστινίων Γιασέρ Αραφάτ και τον ηγέτη της Λιβύης Μουαμάρ Καντάφι. Για αυτές τις ιδιαίτερα φιλικές του σχέσεις ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε κατηγορηθεί από συντηρητικούς κύκλους στη Δύση για υπόθαλψη της διεθνούς τρομοκρατίας[62], ειδικά αφότου αποδείχτηκε[63] ότι η Λιβύη του Καντάφι είχε στηρίξει το τρομοκρατικό χτύπημα στο Λόκερμπι, το μεγαλύτερο ως την 11η Σεπτεμβρίου 2001.

Μιά θέση του στον εξωτερικό τομέα, που επίσης έτυχε κριτικής από την αντιπολίτευση και την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, αλλά μεγάλης υποστήριξης από την κομμουνιστική Αριστερά, ήταν η αποκήρυξη του κινήματος και των προσπαθειών του Πολωνού ακτιβιστή (και μετέπειτα προέδρου της Πολωνικής Δημοκρατίας) Λεχ Βαλέσα, έναντι του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Πολωνία, και οι φιλικές σχέσεις με τον Στρατηγό Βόιτσεχ Γιαρουζέλσκι. Η σχέση με το πολωνικό καθεστώς οδήγησε μετά από διαπραγματεύσεις σε συμφωνία για τον επαναπατρισμό Ελλήνων πολιτικών προσφύγων του Εμφυλίου στην Ελλάδα.[64]

Τον Φεβρουάριο του 1982 ο Ανδρέας Παπανδρέου πραγματοποιεί επίσημη επίσκεψη στην Κύπρο θέλοντας να δείξει στους Κυπρίους αλλά και διεθνώς, την αποφασιστικότητα της κυβέρνησής του να συμπαραταχθεί με τον Ελληνισμό της Κύπρου. Ήταν η πρώτη επίσκεψη Έλληνα πρωθυπουργού που πραγματοποιήθηκε στην Κύπρο μετά την εισβολή και η οποία πραγματοποιήθηκε παρά τις αντιδράσεις της Τουρκίας, των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων χωρών.[65] Λίγο αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1982, μετά την εισβολή των Ισραηλινών στο Λίβανο, ο Παλαιστίνιος ηγέτης Γιασέρ Αραφάτ επισκέφθηκε την Αθήνα, ευχαριστώντας την Ελλάδα για τη στάση της έναντι των Ισραηλινών. Η κυβέρνηση Παπανδρέου συνέβαλε αποτελεσματικά στην επιχείρηση μεταφοράς των μαχητών της PLO από τον Λίβανο προς την Τυνησία και άλλες αραβικές χώρες με οχηματαγωγά που μίσθωσαν Έλληνες εφοπλιστές με τη βοήθεια του ΟΗΕ και της Γαλλικής κυβέρνησης.

Από τις γνωστότερες πρωτοβουλίες του ήταν το 1985 η επιτυχημένη διαιτησία της Ελλάδας στη διένεξη Γαλλίας και Λιβύης, οι οποίες υποστήριζαν αντιμαχόμενες δυνάμεις στο Τσαντ, και στην οποία βρέθηκε συμβιβαστική λύση μετά από συνάντηση στην Κρήτη των Παπανδρέου, Μιτεράν και Καντάφι γνωστή ως «Συμφωνία της Ελούντας».

Ο Ανδρέας Παπανδρέου με τον Μπιλ Κλίντον στο Λευκό Οίκο, 1994

Το 1987 το τουρκικό ερευνητικό σκάφος «Σισμίκ» ξεκινά έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου προκαλώντας σοβαρή κρίση, με τις δύο χώρες να φτάνουν στα όρια του πολέμου. Ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι ανυποχώρητος και διατάσσει την κινητοποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων, με αποτέλεσμα την επιτυχή αντιμετώπιση των Τούρκων και την αποτροπή των στόχων της ηγεσίας τους (το σκάφος τελικά αποσύρθηκε από τα ελληνικά χωρικά ύδατα).[66][67] Αμέσως μετά ξεκινούν έντονες διαπραγματεύσεις μεταξύ Ανδρέα Παπανδρέου και του τότε πρωθυπουργού της Τουρκίας, Τουργκούτ Οζάλ, με αποτέλεσμα τη συνάντηση Παπανδρέου - Οζάλ στο Νταβός της Ελβετίας στις 30 και 31 Ιανουαρίου 1988, στα πλαίσια του Διεθνούς Οικονομικού Φόρουμ. Εκεί συμφωνήθηκε η πολιτική του «μη πολέμου»[68][3] και για λίγο επικράτησε αισιοδοξία για βελτίωση στις διμερείς σχέσεις στο «πνεύμα του Νταβός». Στις 6 Ιουνίου 1988 ο Ανδρέας Παπανδρέου σε συζήτηση πρότασης δυσπιστίας της Νέας Δημοκρατίας υπεραμύνθηκε της πολιτικής του στα ελληνοτουρκικά, αλλά παραδέχτηκε ότι είχαν γίνει και λάθη (το γνωστό mea culpa, μία φράση που αργότερα θα χρησιμοποιούσε και ο Κώστας Καραμανλής).[69] Ο επιτυχής χειρισμός της κρίσης του 1987 αύξησε τη δημοτικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου στην Ελλάδα, ενώ ο Οζάλ δέχτηκε έντονη κριτική για υποχωρητικότητα από την τουρκική αντιπολίτευση.[70]

Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ένας εκ των έξι ηγετών των Τεσσάρων Ηπείρων (Ευρώπη, Αφρική, Ασία, Αμερική) οι οποίοι πήραν την πρωτοβουλία κίνησης υπέρ της παγκόσμιας ειρήνης και αφοπλισμού των υπερδυνάμεων. Μαζί με τον Ανδρέα Παπανδρέου στην κίνηση των 6 συμμετείχαν ο Σουηδός Πρόεδρος Ούλωφ Πάλμε, η Ινδή Πρωθυπουργός Ίντιρα Γκάντι, ο Πρόεδρος της Αργεντινής Ραούλ Αλφονσίν, ο Πρόεδρος του Μεξικού Μιγκέλ Ντελαμαντρίτ και ο Πρόεδρος της Τανζανίας Τζούλιους Νιερέρε. Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε άριστες σχέσεις με πολλούς Ευρωπαίους ηγέτες. Ο Φρανσουά Μιτεράν, ο Ούλωφ Πάλμε και ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς ήταν μερικοί από αυτούς.

Αναθεώρηση του Συντάγματος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 9 Μαρτίου του 1985 και καθώς πλησίαζε το τέλος της πρώτης θητείας του Κ. Καραμανλή στην Προεδρία της Δημοκρατίας, ο Ανδρέας Παπανδρέου, (παρότι λέγεται ότι είχε δώσει διαβεβαιώσεις ιδιωτικώς ότι θα ξαναπρότεινε τον Καραμανλή), πρότεινε αιφνιδιαστικά για Πρόεδρο τον Αρεοπαγίτη Χρήστο Σαρτζετάκη (γνωστό από τη γενναία στάση του στην υπόθεση δολοφονίας Λαμπράκη) και ταυτόχρονα ανακοίνωσε το ξεκίνημα διαδικασίας για την αναθεώρηση του Συντάγματος, με στόχο την πλήρη καθιέρωση του κοινοβουλευτισμού. Αυτή η ξαφνική πρωτοβουλία προκάλεσε κύμα ενθουσιασμού στους υποστηρικτές του, αλλά και ξέσπασμα οργής στους αντιπάλους του.

Είχε προηγηθεί περίδος αβεβαιότητας, καθώς πολλοί πίστευαν ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου θα πρότεινε τον Καραμανλή για δεύτερη θητεία, κάτι για το οποίο πίεζαν έντονα και όλα τα εκδοτικά συγκροτήματα, ορισμένα στελέχη της μετριoπαθούς αριστεράς και φυσικά η δεξιά αντιπολίτευση. Ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν είχε πάρει δημοσίως όμως ξεκάθαρα θέση.

Στην εισήγησή του στην Κεντρική Επιτροπή του ΠΑΣΟΚ ο Ανδρέας Παπανδρέου δήλωσε ότι με την αναθεώρηση θα καθιερωνόταν πραγματική κοινοβουλευτική δημοκρατία στον τόπο, με τα αντιδημοκρατικά στοιχεία του συντάγματος του 1975 να εκλείπουν.[71]

Οι αντίπαλοι του Ανδρέα Παπανδρέου τον κατηγόρησαν για «πολιτικό πραξικόπημα» και «εξαπάτηση» του Καραμανλή, και επέκριναν τον τρόπο λήψης της απόφασής του, που πάρθηκε από τον ίδιο και στενό κύκλο συνεργατών του (Μένιος Κουτσόγιωργας, Αντώνης Λιβάνης) χωρίς ανάμειξη της κυβέρνησης και του κόμματος, του οποίου βέβαια η βάση δεν ήθελε με τίποτα τον Καραμανλή. Η διαδικασία μάλιστα εκλογής του νέου Προέδρου (τα περίφημα «ροζ ψηφοδέλτια») ήταν ακόμα μια περίπτωση έντονης κριτικής από την αντιπολίτευση. Στον αντίποδα, οι υποστηρικτές του Παπανδρέου αλλά και το ΚΚΕ (μέλη του οποίου είχαν διωχθεί, φυλακισθεί και εξορισθεί από τις κυβερνήσεις Καραμανλή 1955-1963) επικρότησαν την κίνηση του Ανδρέα ως σημαντικό βήμα εκδημοκρατισμού της πολιτικής ζωής και ως αποκαθήλωση του μετεμφυλιακού συστήματος εξουσίας: ο Σαρτζετάκης τελικά εκλέχθηκε Πρόεδρος και το Σύνταγμα αναθεωρήθηκε με τις ψήφους ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ. Η απομάκρυνση του Καραμανλή από το ανώτατο πολιτειακό αξίωμα βοήθησε πολύ στη νίκη του Ανδρέα Παπανδρέου στις εκλογές του Ιουνίου 1985, με την έννοια της συσπείρωσης των αντιδεξιών ψηφοφόρων.

Το σκάνδαλο Κοσκωτά και η πτώση της κυβέρνησης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Σκάνδαλο Κοσκωτά
Η ιστορική φωτογραφία μετά τη συμφωνία του Νταβός. Χειραψία Ανδρέα Παπανδρέου - Τουργκούτ Οζάλ

Το 1988 ξεσπά το οικονομικό σκάνδαλο Κοσκωτά στο οποίο κατηγορήθηκαν ότι ενεπλάκησαν στελέχη της τότε κυβέρνησης, αλλά και ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ο Παπανδρέου χαρακτήρισε τις κατηγορίες εναντίον του ως μια συνωμοσία των «σκοτεινών αντιδραστικών δυνάμεων» και των «ξένων κύκλων» για να «αποσταθεροποιήσουν» την Ελλάδα. Ακολουθεί περίοδος μεγάλης πολιτικής έντασης. Την ίδια χρονιά ο Ανδρέας Παπανδρέου οδηγείται εσπευσμένα στο Νοσοκομείο Χέρφιλντ του Λονδίνου και υποβάλλεται σε σοβαρή εγχείρηση καρδιάς από τον διάσημο Αιγύπτιο καρδιοχειρουργό Μαχντί Γιακούμπ. Τα γεγονότα αυτά οδηγούν στην πτώση της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ κατά τις εκλογές της 18ης Ιουνίου του 1989.

Την περίοδο της συγκυβέρνησης Τζαννή Τζαννετάκη οι βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας και του Συνασπισμού παραπέμπουν τον Ανδρέα Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο, το οποίο τον αθωώνει οριακά για τις κατηγορίες περί εμπλοκής του στο σκάνδαλο Κοσκωτά, αλλά και για υποκλοπές τηλεφωνικών συνδιαλέξεων από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών.

Η δίκη για το σκάνδαλο Κοσκωτά άρχισε στις 16 Μαρτίου 1991, στην οποία δεν παρέστη ο ίδιος, καταγγέλλοντάς την ως μεθόδευση των πολιτικών του αντιπάλων και σκευωρία εις βάρος του και εις βάρος του ΠΑΣΟΚ. Στη δίκη αυτή καταδικάστηκαν ο Δημήτρης Τσοβόλας και ο Γιώργος Πέτσος, ενώ ο συγκατηγορούμενός τους Μένιος Κουτσόγιωργας απεβίωσε κατά τη διάρκεια της δίκης.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου ανέλαβε το μερίδιο της πολιτικής του ευθύνης όχι μόνο διότι στην περίοδο που δραστηριοποιήθηκε ο Γιώργος Κοσκωτάς ήταν πρωθυπουργός, αλλά και διότι σύμφωνα με τον ίδιο «η κυβέρνησή του δεν κατόρθωσε να εμποδίσει την οικονομική αναρρίχηση ενός ανθρώπου χωρίς επιφάνεια, που αποδείχθηκε εκ των υστέρων απατεώνας». Αρνήθηκε, όμως, την οποιαδήποτε σχέση με την ποινική πλευρά της υπόθεσης.

Χρόνια αργότερα στην τηλεοπτική εκπομπή «Ανατροπή» του δημοσιογράφου Γιάννη Πρετεντέρη στον τηλεοπτικό σταθμό Mega Channel, ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης δήλωσε ότι μετάνιωσε για την παραπομπή του Ανδρέα Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο, αλλά τόνισε ότι προχώρησε σ' αυτή την πράξη, καθώς ήθελε να τηρήσει την προεκλογική του υπόσχεση.

Αλλαγές στην ελληνική κοινωνία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τη δεκαετία του '80 η ελληνική κοινωνία άλλαξε ριζικά και οι κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου είχαν κορυφαίο ρόλο σε αυτόν τον μετασχηματισμό. Οι αλλαγές ήταν βαθύτερες και πιο ριζοσπαστικές στην επαρχία, και όχι τόσο στην Αθήνα, κάτι που εξηγεί και την καλύτερη επίδοση του ΠΑΣΟΚ εκεί. Σχεδόν αμέσως μετά το 1981, η επαρχία απαλλάχτηκε οριστικά και αμετάκλητα από τον «φόβο του χωροφύλακα», η θέση των γυναικών βελτιώθηκε πολύ, δημιουργήθηκαν πολιτιστικά και αθλητικά σωματεία σε όλη τη χώρα με την ενεργό στήριξη της Μελίνας Μερκούρη, ενώ το Εθνικό Σύστημα Υγείας του Γιώργου Γεννηματά έφερε για πρώτη φορά σύγχρονη ιατρική περίθαλψη σε πολλές απομακρυσμένες περιοχές της χώρας· αυξήθηκαν σημαντικά οι μισθοί με αποτέλεσμα την εμφάνιση ενός καταναλωτισμού ανάλογου με τις υπόλοιπες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, η ενδυνάμωση της τοπικής αυτοδιοίκησης οδήγησε σε ένα πρωτοφανές επίπεδο λαϊκής συμμετοχής σε κοινωνικο-πολιτικά θέματα, και οι κομματικές οργανώσεις του ΠΑΣΟΚ πολέμησαν και συχνά διέλυσαν την ισχύ των παραδοσιακών μηχανισμών εξουσίας που στηρίζονταν συνήθως στα ισχυρά «τζάκια» της κάθε περιοχής.[72][73][74][75]

Η επιστροφή στην εξουσία και το τέλος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις πρόωρες εκλογές της 10ης Οκτωβρίου του 1993, ο Ανδρέας Παπανδρέου, απαλλαγμένος πλέον από τις κατηγορίες, επιστρέφει θριαμβευτικά στην εξουσία με άνετη πλειοψηφία της τάξης του 47%.[76] Αποφασίζεται η μεταστροφή της οικονομικής πολιτικής της χώρας, μπαίνοντας έτσι ουσιαστικά σε πορεία προς την ΟΝΕ. Επίσης, αναγνωρίζεται η γενοκτονία των Ποντίων, δημιουργείται το ΑΣΕΠ (νόμος Πεπονή), ανακοινώνεται το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα Ελλάδας - Κύπρου και επιβάλλεται εμπάργκο στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας.

Όμως, η περιπέτεια του σκανδάλου Κοσκωτά και η πολιτική ένταση των περασμένων χρόνων έχουν επιβαρύνει πλέον σοβαρά την υγεία του και στις 21 Νοεμβρίου του 1995 εισάγεται εσπευσμένα στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο με σοβαρά προβλήματα υγείας (αρχή πνευμονίας). Οι πιέσεις που του ασκούνται τον αναγκάζουν να υπογράψει τον Ιανουάριο του 1996 την παραίτησή του, δηλώνοντας ότι «τα προβλήματα της χώρας δεν μπορούν να περιμένουν».

Ο τάφος του Παπανδρέου στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Η επιγραφή αναφέρει: «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες»

Στις 23 Ιουνίου 1996 ο Ανδρέας Παπανδρέου πεθαίνει μετά από οξύ ισχαιμικό επεισόδιο στο σπίτι του στην Εκάλη. Κηδεύεται στις 26 Ιουνίου 1996 στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών με τιμές εν ενεργεία αρχηγού κράτους, κάτι που τελευταία φορά στην Ελλάδα είχε συμβεί το 1964, όταν είχε πεθάνει ο τότε βασιλέας Παύλος.[77] Ο θάνατός του προκάλεσε κύμα συγκίνησης σε όλη τη χώρα, και πλήθη κόσμου, που κυμαίνονταν από «εκατοντάδες χιλιάδες»[78] έως «εκατομμύρια»[79] παρευρέθησαν στη κηδεία του Ανδρέα Παπανδρέου. Εκφωνήθηκαν συνολικά 12 επικήδειοι λόγοι από Έλληνες και ξένους αξιωματούχους, με πρώτο αυτόν του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη και τελευταίο αυτόν του γιου του Ανδρέα Παπανδρέου και τότε υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Γιώργου Παπανδρέου, ενώ παρευρέθησαν σχεδόν 100 πολιτικές προσωπικότητες από όλο τον κόσμο, πρωτοφανές για Έλληνα πολιτικό.[80] Μεταξύ τους ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Ρόμπερτ Ρούμπιν (εκπροσωπώντας τον Πρόεδρο Μπιλ Κλίντον), ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Κλάους Χενς, ο πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς και πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας Πιέρ Μωρουά (που εκφώνησε και έναν από τους επικήδειους) ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Γλαύκος Κληρίδης, ο πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, ο πρωθυπουργός της Ολλανδίας Βιμ Κοκ, ο πρώην πρωθυπουργός της Ισπανίας και στενός φίλος του Ανδρέα Παπανδρέου Φελίπε Γκονθάλεθ, ο πρωθυπουργός της Αλβανίας Αλεξάντερ Μέξι, ο πρωθυπουργός της Βουλγαρίας Ζαν Βίντενοφ, ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Χραντ Μπαγκρατιάν, ο πρωθυπουργός της Σλοβενίας Γιάνεζ Ντρνόβσεκ, ο υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Κλάους Κίνκελ, ο υπουργός Άμυνας της Μεγάλης Βρετανίας Μάικλ Πορτίλο, ο αντιπρόεδρος της Ρωσικής κυβέρνησης Βιτάλι Ιγκνατένκο, ο υπουργός Εξωτερικών του Καναδά Λόυντ Αξγουόρθι, ο αντιπρόεδρος της Ουκρανίας Ιβάν Κάδρας, ο αντιπρόεδρος και υπουργός Εξωτερικών της Μάλτας Γκουίντο Ντε Μάρκο, υπουργός Εξωτερικών του Βελγίου Ερίκ Ντερικέ, ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Εμρέ Γκιονενσάι και ο ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος της Τουρκίας Ερντάλ Ινονού, ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Αλί Αχμάρ Βελαγιατί, ο γενικός γραμματέας του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος Λιονέλ Ζοσπέν, ο πρόεδρος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας (SPD) Όσκαρ Λαφοντέν, η πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Ομάδας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Πωλίν Γκρην και πολλοί άλλοι.[80]

Ύστατο φόρο τιμής στον Ανδρέα Παπανδρέου απέτισαν ηγέτες και προσωπικότητες από όλο τον κόσμο, μεταξύ των οποίων οι ακόλουθοι:[81][82][83][84]

  • «Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ένας από τους πλέον σημαίνοντες πολιτικούς ηγέτες στη σύγχρονη ελληνική ιστορία και μια εξέχουσα φυσιογνωμία κλειδί για τη διασφάλιση του θριάμβου της δημοκρατίας στη χώρα που γεννήθηκε». Μπιλ Κλίντον, Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής.
  • «Χαιρετίζω τη μνήμη αυτού του δημόσιου άνδρα με τον οποίο είχα επανειλημμένα συναντηθεί και ο οποίος διηύθυνε την ελληνική κυβέρνηση, με κύρος, για περισσότερο από δέκα χρόνια. Τιμώ την ευρωπαϊκή προσήλωσή του. Η Ελλάδα χάνει σήμερα μια από τις μεγάλες φυσιογνωμίες της. Σας παρακαλώ να διαβιβάσετε στη σύζυγό του, στην οικογένειά του, καθώς και στον ελληνικό λαό τη συγκίνησή μου και όλη μου τη συμπάθεια». Ζακ Σιράκ, Πρόεδρος της Γαλλίας.
  • «Χαιρετίζω τη μνήμη ενός εξέχοντος δημόσιου άνδρα, η ισχυρή προσωπικότητα του οποίου σημάδεψε την Ελληνική Δημοκρατία και πέρα απ' αυτήν, την Ευρώπη». Αλέν Ζιπέ, Πρωθυπουργός της Γαλλίας.
  • «Ο Ανδρέας Παπανδρέου, με τα πολιτικά του οράματα και τη δύναμη της πειθούς του, συνέβαλλε κατά τη διάρκ��ια των περασμένων δεκαετιών όσο σχεδόν κανείς άλλος στη διαμόρφωση της σύγχρονης Ελλάδας». Χέλμουτ Κολ, Καγκελάριος της Γερμανίας.
  • «Η παρουσία του σημάδεψε έντονα την ελληνική πολιτική ζωή των τελευταίων 35 ετών και οι αγώνες του για τη δημοκρατία, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας στην Ελλάδα, είναι γνωστοί σε όλους. Οι πρωτοβουλίες του για την ειρήνη είχαν παγκόσμια απήχηση. Λυπούμαι για το χαμό ενός τόσο μεγάλου πολιτικού άνδρα. Η συμβολή του για την επιτυχή συμμετοχή της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή οικοδόμηση υπήρξε καθοριστική». Ζακ Σαντέρ, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
  • «Ο Αν. Παπανδρέου υπήρξε ένας μεγάλος πρωταγωνιστής της ζωής στη σύγχρονη Ελλάδα, θαρραλέος, μαχητής της ελευθερίας και σημαντική προσωπικότητα της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας πολιτικής σκηνής. Η δέσμευση και η δράση του Ελληνα πρώην Πρωθυπουργού θα παραμείνουν σταθερά σημεία αναφοράς για τον ελληνικό λαό». Όσκαρ Λουίτζι Σκάλφαρο, Πρόεδρος της Ιταλίας.
  • «Υπήρξε ένας μεγάλος ηγέτης και ένθερμος αγωνιστής της δημοκρατίας. Είμαστε υπερήφανοι που τον φιλοξενήσαμε στη χώρα μας για ένα σημαντικό μέρος των χρόνων που πέρασε στην εξορία». Ζαν Κρετιέν, Πρωθυπουργός του Καναδά.
  • «Σήμερα η Ευρώπη έγινε φτωχότερη χάνοντας μια μεγάλη φυσιογνωμία της πολιτικής ζωής της». Αντόνιο Γκουτέρες, Πρωθυπουργός της Πορτογαλίας.
  • «Ο Ανδρέας Παπανδρέου υπηρέτησε την Ελλάδα και τον απανταχού ελληνισμό έχοντας πάντοτε κατά νουν το συμφέρον του ελληνικού έθνους. Η Ελλάδα, η οποία σήμερα αντιμετωπίζει εθνική δοκιμασία, στερείται των υπηρεσιών ενός διαπρεπούς πολιτικού. Ιδιαίτερα η Κύπρος πενθεί για το θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος, πέραν των άλλων, διά του Ενιαίου Αμυντικού Δόγματος, έδωσε απτά δείγματα της αποφασιστικότητας της κυβέρνησής του και του Έθνους για την υπεράσπιση της κυπριακής ελευθερίας». Γλαύκος Κληρίδης, Πρόεδρος της Κύπρου.
  • «Σ' αυτόν οφείλεται η σημερινή μορφή της οργάνωσης των κομμάτων. Κι αυτό με γενναιότητα οφείλουμε να του αναγνωρίσουμε. Πλησίασε το λαό, είχε τη δυνατότητα να επικοινωνεί και με το λαό, αλλά και με τον πολίτη. Πράγματι είχε μεγάλα πολιτικά χαρίσματα». Μιλτιάδης Έβερτ, Πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας.
  • «Το εν γένει έργον του εκλιπόντος δημοσίου ανδρός, τόσο ως ακαδημαϊκού διδασκάλου, όσο και ως πολιτικού υπήρξε πολυσχιδές και εντυπωσιακό, όντως ηγετικόν διό και την επ' αυτού δικαίαν κρίσιν θα στοιχειοθετήσει η αδέκαστος ιστορία». Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος.

Βουλευτής

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εκλέχτηκε Βουλευτής με την Ένωση Κέντρου το 1964 στην Αχαΐα, όπου και παρέμεινε έως το 1967 με την κήρυξη της δικτατορίας των Συνταγματαρχών. Μεταπολιτευτικά, ο Ανδρέας Παπανδρέου διετέλεσε βουλευτής του ΠΑΣΟΚ ολόκληρη τη περίοδο που ήταν πρόεδρός του. Αρχικά στις εκλογές του 1974 εξελέγη στην Εκλογική περιφέρεια Α΄ Θεσσαλονίκης. Στις εκλογές του 1977 εξελέγη στην Εκλογική περιφέρεια Αχαΐας. Από τις εκλογές του 1981 έως και το 1989 ήταν εκλεγμένος βουλευτής της εκλογικής περιφέρειας Α΄ Αθηνών, ενώ από τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1989 μέχρι το 1993 εκλεγόταν στην εκλογική περιφέρεια Β΄ Αθηνών. Από το 1993 έως το θάνατό του ήταν βουλευτής Δωδεκανήσου.[85]

Οικογένεια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν γιος του επίσης πρώην πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου, ο οποίος ήταν γνωστός και ως «Γέρος της Δημοκρατίας». Μητέρα του Ανδρέα Παπανδρέου ήταν η Σοφία Μινέικο (κόρη του Πολωνού Ζίγκμουντ Μινέικο). Ο γιος του Γιώργος Παπανδρέου διετέλεσε πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και επίσης πρωθυπουργός της Ελλάδας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου εκτός από την πολιτική του συχνά απασχολούσε τα ΜΜΕ με την κοινωνική του ζωή, ενώ πτυχές από το προσωπικό «στυλ ζωής» του έγιναν αντικείμενο μίμησης από πολλούς Έλληνες.[86]

Λαϊκή απήχηση και επιτεύγματα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε ηγέτης με ευρύτατη λαϊκή αποδοχή: σε έρευνα της εφημερίδας Η Καθημερινή το 2007, η πρώτη κυβέρνησή του αναδείχθηκε η καλύτερη της Μεταπολίτευσης και ο ίδιος ο σημαντικότερος πρωθυπουργός της περιόδου. Ομοίως, σε δημοσκόπηση για την εφημερίδα Real News το 2010 και σε έρευνα της εταιρείας ALCO το 2013, ψηφίσθηκε ως ο καλύτερος πρωθυπουργός μετά το 1974.[87][88] Σε ακόμη πιο πρόσφατη έρευνα, του 2021, κατετάγη ως ο καλύτερος πρωθυπουργός της μεταπολίτευσης με τη δεκαετία της διακυβέρνησής του, να θεωρείται η καλύτερη ως προς τη λειτουργία των θεσμών αλλά και του βιοτικού επιπέδου.[89] Σε δημοσκόπηση του Βήματος για τα πενήντα χρόνια από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, κατετάγη ξανά ως ο πιο δημοφιλής πρωθυπουργός με 33% και με τρεις μεταρρυθμίσεις των κυβερνήσεών του (το ΈΣΥ, ο ΑΣΕΠ και η αναγνώριση της Εθνικής Αντιστάσεως) να θεωρούνται οι πιο σημαντικές αυτής της πεντηκονταετίας.[90] Σε έρευνα του ινστιτούτου ερευνών Eteron, τον Μάιο 2024, ο Ανδρέας Παπανδρέου αξιολογήθηκε ως ο καλύτερος πρωθυπουργός από το 1974 από το 30,3% των ερωτηθέντων, ενώ ακολούθησε ο ιδρυτής της ΝΔ, Κωνσταντίνος Καραμανλής, με ποσοστό 14,3%.[91]

Ήταν ίσως ο πολιτικός με τη μεγαλύτερη συμβολή στη διαμόρφωση του πολιτικού και κομματικού συστήματος στη σύγχρονη Ελλάδα. Ανέτρεψε τον κυρίαρχο πολιτικό διαχωρισμό «Εθνικόφρονες-Κομμουνιστές» και στη θέση του επέβαλλε το δίπολο «Δεξιά-Αντιδεξιά». Το ΠΑΣΟΚ που δημιούργησε ήταν το πρώτο κόμμα εξουσίας στην ελληνική ιστορία με μαζική οργάνωση (στα πρότυπα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας), αντί του παραδοσιακού κόμματος στελεχών, ένα πρότυπο οργάνωσης που θα υιοθετούσε από τον Παπανδρέου και η Νέα Δημοκρατία.[92] Από το κυβερνητικό του έργο ξεχωριστή θέση στη νεοελληνική πολιτική ιστορία έχουν η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης,[93] ο εκδημοκρατισμός του συνδικαλιστικού κινήματος, αλλά και των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, η δημιουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας και του Ανωτάτου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ) και η συνταγματική αναθεώρηση του 1985-1986, η οποία παγίωσε το σύστημα κοινοβουλευτικής εξουσίας που ισχύει έως και σήμερα, περιορίζοντας δραστικά τις εξουσίες του Προέδρου.

Άλλες σημαντικές τομές των κυβερνήσεών του ήταν η νομιμοποίηση του πολιτικού γάμου, η παραχώρηση ψήφου στα άτομα από 18 ετών και άνω, η εισαγωγή του μονοτονικού συστήματος γραφής (1982), η κατάργηση της σχολικής ενδυμασίας (1982), η νομοθετική κατοχύρωση του πανεπιστημιακού ασύλου (1982), η θέσπιση των επιδομάτων (τέκνων, αναπηρίας κτλ.), η αναγνώριση του εργατικού ατυχήματος, οι αλλαγές στο Οικογενειακό Δίκαιο όπως η καθιέρωση της ισοτιμίας των δύο φύλων και η απαγόρευση του αναχρονιστικού θεσμού της προίκας, η κατάργηση πλείστων μεταξικών και μετεμφυλιακών νόμων, όπως αυτοί του τεντιμποϊσμού και της κατασκοπείας, η άσκηση ακηδεμόνευτης και πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής και η μεγάλη ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων, η αναγνώριση της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και η παραχώρηση άδειας επιστροφής στην Ελλάδα στους πολιτικούς πρόσφυγες του Δημοκρατικού Στρατού.[94][92][95][96][97]

Επίσης, υπήρξε ο πρώτος Έλληνας πρωθυπουργός που επισκέφθηκε την Κύπρο, το 1982.[98]

Κριτική

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Παπανδρέου δημιούργησε πολλούς φανατικούς εχθρούς στο εσωτερικό και προκάλεσε συχνά την αγανάκτηση της δυτικής κοινής γνώμης και σωρεία επικριτικών κειμένων στα δυτικά ΜΜΕ.[99]

Η εν γένει πολιτική του Παπανδρέου επικρίθηκε για μεγάλη αύξηση των δημοσίων δαπανών, την "εκτόξευση" του δημοσίου χρέους της χώρας και την οικονομική του διαχείριση. Ε��ίσης για την προσπάθεια επιβολής του κόμματός του στη δημόσια διοίκηση και στην εξωτερική του πολιτική, την οποία, ειδικότερα, θεωρούσαν μαξιμαλιστική και επικίνδυνη στις μεθόδους και τους στόχους της,[100] ενώ από τον χώρο της Αριστεράς υπήρξαν επικρίσεις για την αθέτηση προεκλογικών υποσχέσεων, καθώς και για το καθεστώς προσωπολατρίας με το οποίο τον περιέβαλλαν τα πλήθη των πολιτικών οπαδών του.[101]

Από μερίδα του διεθνούς τύπου της εποχής, ο Παπανδρέου χαρακτηρίστηκε ως λαϊκιστής στην πολιτική[102][103][104][105] και σύγχρονοι αναλυτές όπως ο Νικόλας Δεμερτζής και ο ιστορικός Ρίτσαρντ Κλογκ χαρακτήρισαν τη δεκαετία του ‘80 ως την «δεκαετία του λαϊκισμού».[106][107]

Συγγραφικό έργο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ανδρέας Παπανδρέου έχει γράψει (και συνεισφέρει σε) πλήθος έργων, μεταξύ αυτών:

  • Δημοκρατία και Εθνική Αναγέννηση (Φέξης, 1966)
  • Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα (Καρανάσης, 1974)
  • Πατερναλιστικός Καπιταλισμός (Καρανάσης, 1974)
  • Η ελευθερία του ανθρώπου (Καρανάσης, 1974)(Man's freedom,Carnegie-Mellon,Νέα Υόρκη 1970)
  • Η Ελλάδα στους Έλληνες (Καρανάσης, 1976)

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές και σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ «Τα ευρήματα της μεγάλης δημοσκόπησης της PULSE RC για τη Μεταπολίτευση». Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. 29 Φεβρουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2024. 
  2. ↑ 2,0 2,1 «Έξοδος κινδύνου: Ο ΜΑΘΗΤΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ». nikoslagadinos.blogspot.gr. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2016. 
  3. ↑ 3,0 3,1 «Πλήρες Βιογραφικό». Ο Ανδρέας Γ. Παπανδρέου. Ίδρυμα Ανδρέα Γ. Παπανδρέου. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 30 Νοεμβρίου 2011. 
  4. ↑ Περιοδικό Σχολιαστής, Σεπτέμβριος 1986
  5. ↑ 5,0 5,1 Λακόπουλος, Γιώργος (2008). Του μιλάνε τα κύματα…. Αθήνα: εκδόσεις Καστανιώτη. ISBN 978-960-03-4738-8. 
  6. ↑ Παπανδρέου, Ανδρέας (2006). Η Δημοκρατία στο απόσπασμα. Αθήνα: εκδόσεις Λιβάνης, σελ. 71. ISBN9789601412375.
  7. ↑ From Acronauplia to Nezero, Greek Trotskyism From the Unification conference to the Executions (Part 1) Papandreou was involved in the duplication of The Proletarian during the dictatorship, and his room was used as headquarters until his arrest with 12 other comrades, who were forced to sign a declaration of repentance. Kastoriades, who was good for nothing, signed an agreement as soon as he was arrested, and became anti-Soviet and later overtly anti-Communist as well.
  8. ↑ Castoriadis, une vie By François DOSSE Arrêté en 1939, il est vite relâché
  9. ↑ «Ο μύθος των Γιωτόπουλων έχει βαθιές ρίζες | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουλίου 2019. «Η Δεξιά στο κυνήγι του Ανδρέα». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2019. 
  10. ↑ «Η Δεξιά στο κυνήγι του Ανδρέα». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2019. 
  11. ↑ 11,0 11,1 «Οταν ο Ανδρέας διαπραγματευόταν με το ΔΝΤ». ethnos.gr. 25 Απριλίου 2010. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2016. 
  12. ↑ Φύλλο εφημερίδας "Έθνος" της 20 Οκτωβρίου του 1947, σελ. 1: "Ο κ. Ανδρ. Γ. Παπανδρέου καθηγητής Πανεπιστημίου εις την Αμερικήν", ανακτήθηκε στις 19/10/2017
  13. ↑ «Η διαθήκη σε... δίκη». Το Βήμα. 16-09-1996. https://www.tovima.gr/2008/11/24/archive/i-diathiki-se-diki/. Ανακτήθηκε στις 22-07-2016. 
  14. ↑ «ΙΣΤΟΡΙΚΟ». www.kepe.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2016. 
  15. ↑ «Γενική Γραμματεία της Κυβέρνησης | Κυβέρνηση ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ (1964)». www.ggk.gov.gr. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2016. 
  16. ↑ Βούλγαρης, Γιάννης (2001). Η Ελλάδα της μεταπολίτευσης:1974-1990. Σταθερή δημοκρατία σημαδεμένη από τη μεταπολεμική ιστορία. Αθήνα: εκδόσεις Θεμέλιο. σελ. 73. ISBN 978-960-310-280-9. 
  17. ↑ «Η Καθημερινή» 16 Οκτωβρίου 2005, Ο Ανδρέας Παπανδρέου και η Αριστερά
  18. ↑ Συλλογικό έργο (1997). «Θριαμβευτική υποδοχή του Ανδρέα Παπανδρέου». Ιστορικό Λεύκωμα 1966. Αθήνα: Καθημερινή. σελ. 80. 
  19. ↑ 19,0 19,1 Kaplan, Robert D. (2002). Φαντάσματα των Βαλκανίων. Αθήνα: εκδόσεις Ροές. σελ. 464. ISBN 978-960-283-146-5. 
  20. ↑ «Επιστολή Μαργαρίτας Παπανδρέου». kryphoscholio.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Απριλίου 2010. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2016. 
  21. ↑ Δημήτρης Ψαρράς (03-09-2017). ««Πίστις μου η Δημοκρατία»». Η Εφημερίδα των Συντακτών. https://www.efsyn.gr/politiki/122322_pistis-moy-i-dimokratia. Ανακτήθηκε στις 03-09-2017. 
  22. ↑ Νεκρολογία του Ανδρέα Παπανδρέου από τη βρετανική εφημερίδα The Independent
  23. ↑ Παπανδρέου, Ανδρέας (2006). Η Δημοκρατία στο απόσπασμα. Αθήνα: εκδόσεις Λιβάνης. σελ. 42-66. ISBN 9789601412375. 
  24. ↑ Παπανδρέου, Ανδρέας (1966). Δημοκρατία και Εθνική Αναγέννηση. Αθήνα: εκδόσεις Φέξη. 
  25. ↑ 25,0 25,1 Meynaud, Jean (1965). Les Forces Politiques en Grèce. Lausanne: χ.ε. 
  26. ↑ «Εκλογικά Αποτελέσματα - 1974». www.hellenicparliament.gr. Βουλή των Ελλήνων. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2016. 
  27. ↑ K. KAPAMANΛHΣ: Η κυβέρνησις θα επιδιώξει ταυτοχρόνως την διασφάλισιν των δικαιωμάτων και την εξυπηρέτησιν των συμφερόντων της Ελλάδος με μεθοδικότητα και σθένος. Την ειδικότερη, όμως, πολιτική της Ελλάδος προς τον έξω κόσμο την προσδιορίζει η γεωπολιτική της θέσις και τα πάγια συμφέροντα του έθνους. Γεωγραφικώς, πολιτικώς και ιδεολογικώς η Ελλάς ανήκει εις την Δύσιν. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Eίπε η κυβέρνηση διά στόματος του πρωθυπουργού, ότι η Ελλάς ανήκει εις την Δύσιν. Θα μου επιτρέψετε, κ. πρόεδρε, να πω όχι. Η Ελλάς ανήκει εις τους Έλληνας. K. KAPAMANΛHΣ: Δεν είπα ότι ανήκει εις τους Δυτικούς, ανήκει εις την Δύσιν. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Η Ελλάς ανήκει εις εκείνον τον χώρον ο οποίος την συμφέρει. Δεν μπορούμε να δεσμευθούμε εσαεί και να πούμε ανήκουμε εδώ ή εκεί. http://www.hri.org/E/1996/96-06-24.dir/keimena/greece/greece5.htm
  28. ↑ «Εκλογικά Αποτελέσματα - 1977». www.hellenicparliament.gr. Βουλή των Ελλήνων. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2016. 
  29. ↑ 29,0 29,1 «Εκλογικά Αποτελέσματα - 1981». www.hellenicparliament.gr. Βουλή των Ελλήνων. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2016. 
  30. ↑ Λακόπουλος, Γιώργος (1999). Το μυθιστόρημα του ΠΑΣΟΚ. Αθήνα: εκδόσεις Καστανιώτη. ISBN 978-960-03-2596-6. 
  31. ↑ Παπανδρέου, Ανδρέας (1976). Η Ελλάδα στους Έλληνες. Αθήνα: εκδόσεις Καρανάσης. σελ. 26-33. 
  32. ↑ «Το ανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ: Από την 3η Σεπτέμβρη στο Σημιτικό εκσυγχρονισμό» του Κ. Ρουσίτης από «Εργατική Εξουσία – Αρχείο».Δημοσιεύθηκε Νοεμβ.2007. Αρχειοθετήθηκε 16/9/2014. Ανακτήθηκε 1/2/2018.
  33. ↑ Carabott, Philip· Sfikas, Thanasis D. (2004). The Greek Civil War: essays on a conflict of exceptionalism and silences. Ashgate. σελ. 262-266. ISBN 9780754641322. 
  34. ↑ Veremis, Thanos (1997). The military in Greek politics: from independence to democracy. Black Rose Books. ISBN 9781551641041. 
  35. ↑ Σταύρου, Νικόλαος (1988). Greece under socialism: a NATO ally adrift. Aristide D. Caratzas Publisher. σελ. 94-95. ISBN 9780892414604. 
  36. ↑ Φραντζής, Γιώργος. Η εθνική ιδέα στην Ελλάδα την δεκαετία του 1980 και η επανάκαμψη της "εθνικοφροσύνης". Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση. σελ. 209-210. ISBN 978-960-02-3963-8. Με το σύνθημα της "Αλλαγής", το οποίο θα ακουστεί πολλές φορές μετά τη νίκη του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 1981, προσδίδεται ένα νέο όραμα στην ελληνική κοινωνία όπου ο "λαός" πλέον αγωνίζεται ενωμένος ενάντια στους "προνομιούχους" και τα "ξένα συμφέροντα" που απειλούν την ευημερία του. Με το σύνθημα αυτό ζητάει επιπλέον από τους πολίτες να χτίσουν μία νέου τύπου εθνική ομοψυχία προκειμένου να επιτευχθεί ένα νέος "εθνικός στόχος". 
  37. ↑ Empty citation (βοήθεια) 
  38. ↑ Τζούκας, Βαγγέλης· Παναγιωτόπουλος, Π. (2010). «Η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης». Στο: Βαμβακάς, Β. Η Ελλάδα στη δεκαετία του 80: κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό. Αθήνα: εκδόσεις Το Πέρασμα. ISBN 978-960-98310-8-6. 
  39. ↑ Προβόπουλος, Γεώργιος (1985). Οι δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμοί. Αθήνα: ΙΟΒΕ. 
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Clogg, Parties and Elections in Greece, 1987.[Χρειάζεται σελίδα]
  41. ↑ Sarris, Alexander H. (21 Νοεμβρίου 2007). «CEPR Discussion Paper Abstracts - DP364 Rigidities and Macroeconomic Adjustment under Market Opening: Greece and 1992». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Νοεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2016. 
  42. ↑ Πηγή: Συνδυασμός ιστοσελίδων Σχολής Κοινωνικών Επιστημών Πανεπ. Κρήτης Εθνική δαπάνη και εγχώριο προϊόν και Εθνική δαπάνη και ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (αρχειοθετημένες από τα πρωτότυπα στις 23 Νοεμβρίου 2007)
  43. ↑ Καζάκος, Πάνος (2000). «Παροχές και λιτότητα: η οικονομία στη δεκαετία του 1980». Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. ΙΣΤ΄. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. σελ. 364-371. 
  44. ↑ «What happens after the fall». The Economist. ISSN 0013-0613. https://www.economist.com/free-exchange/2012/07/10/what-happens-after-the-fall. Ανακτήθηκε στις 2016-07-22. 
  45. ↑ 45,0 45,1 Alogoskoufis, George. «Macroeconomic Policy Constraints: Greece and the UK». www.cepr.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Δεκεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2016. 
  46. ↑ Βαρελά, Κατερίνα Α. (2002). Ανδρέας Γ. Παπανδρέου. Α΄. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. ISBN 978-960-406-012-2. 
  47. ↑ Δρακάτος, Κωνσταντίνος (1997). Ο Μεγάλος Κύκλος της Ελληνικής Οικονομίας (1945-1995). Αθήνα: εκδόσεις Παπαζήση. ISBN 978-960-02-1193-1. 
  48. ↑ «ΕΘΝΙΚΗ ΔΑΠΑΝΗ ΚΑΙ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΙΟΝ». www.soc.uoc.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Νοεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2016. 
  49. ↑ Carmela Martín, Francisco J. Velázquez, "An Assessment of Real Convergence of Less Developed EU Members: Lessons for the CEEC Candidates" Αρχειοθετήθηκε 2017-08-10 στο Wayback Machine., European Economy Group, 2001. Σχετική μελέτη, ειδικότερα το γράφημα 2 για την πορεία σύγκλισης και γράφημα 8 για τις ξένες επενδύσεις
  50. ↑ Ιστορικά μακροοικονομικά στοιχεία (πραγματικό ΑΕΠ, κατά κεφαλήν εισόδημα, πληθυσμός, πληθωρισμός) για την περίοδο από το 1969 έως σήμερα και προβλέψεις έως το 2020 για την Ελλάδα και 190 χώρες.
  51. ↑ Στοιχεία από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος[νεκρός σύνδεσμος]
  52. ↑ 52,0 52,1 «Η Ελλάδα στην ΕΕ - Υπουργείο Εξωτερικών». www.mfa.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιουλίου 2006. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2016. 
  53. ↑ «Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα». www.infosoc.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Δεκεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2016. 
  54. ↑ Λώλος, Ευάγγελος (07-2001). «Ευρωπαϊκοί διαρθρωτικοί πόροι: ο ρόλος τους στην ανάπτυξη της Ελληνικής οικονοµίας». Οικονομικό Δελτίο (17). 
  55. ↑ «ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗΝ ΕΕ - Υπουργείο Εξωτερικών». www.mfa.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Φεβρουαρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2016. 
  56. ↑ Νικολαού, Νίκου (26 Ιανουαρίου 2008). «Αφηγησεις / Η κοινωνία και όχι η οικονομία, η προτεραιότητα του Ανδρέα». Καθημερινή. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Νοεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2016. 
  57. ↑ Simon Duke, United States military forces and installations in Europe, 1989 [Χρειάζεται σελίδα]
  58. ↑ 58,0 58,1 Sarafis, Marion (1990). Background to contemporary Greece. London: Rowman & Littlefield. σελ. 70-71. ISBN 9780850363937. 
  59. ↑ «Συνέντευξη με τον Ανδρέα Παπανδρέου». Τα Νέα. 28 Φεβρουαρίου 1977. 
  60. ↑ Robert D. Kaplan, Φαντάσματα των Βαλκανίων, ό.π., σελ. 467
  61. ↑ Allen, David· Pijpers, Alfred (1984). European foreign policy-making and the Arab-Israeli conflict. The Hague: Martinus Nijhoff Publishers. σελ. 111-115. ISBN 9789024729654. 
  62. ↑ Κλείτσικας, Νίκος (2000). Το ελληνικό φοιτητικό κίνημα και ο αντιδικτατορικός αγώνας στην Ιταλία. Αθήνα: εκδόσεις Προσκήνιο. ISBN 978-960-7057-67-9.  [Χρειάζεται σελίδα]
  63. ↑ Άρθρο σχετικά με το Λόκερμπι. Η κυβέρνηση της Λιβύης για πολύ καιρό υπέθαλπε τους ανθρώπους που αργότερα εκδόθηκαν και καταδικάστηκαν για την μεγαλύτερη τρομοκρατική επίθεση έως το 2001.
  64. ↑ Gabriele, Simoncini (2003). «National Minorities of Poland at the end of the Twentieth Century». The Polish Review. Polish Institute of Arts and Sciences in America. σελ. [Χρειάζεται σελίδα]. 
  65. ↑ Επίσημη επίσκεψη του Πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου στην Κύπρο (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο)
  66. ↑ Καψής, Γιάννης (1990). Οι 3 Μέρες του Μάρτη. Αθήνα: εκδόσεις Λιβάνη. σελ. [Χρειάζεται σελίδα]. ISBN 978-960-236-068-2. 
  67. ↑ Χαραλαμπόπουλος, Γιάννης (2002). Κρίσιμα χρόνια: Αγώνες για τη δημοκρατία 1936-1996. Αθήνα: εκδόσεις Προσκήνιο. σελ. [Χρειάζεται σελίδα]. ISBN 978-960-7057-61-7. 
  68. ↑ Λυγερός, Σταύρος (3 Μαρτίου 2002). «1985-1993, μια ταραγμένη εποχή». Καθημερινή. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-11-16. https://web.archive.org/web/20121116083349/http://news.kathimerini.gr/4Dcgi/4Dcgi/_w_articles_civ_21_03/03/2002_17884. Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2011. 
  69. ↑ Κιούσης, Γιώργος (31 Δεκεμβρίου 2009). «Πατήρ, υιός και mea culpa». Ελευθεροτυπία. http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=116697. Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2011. 
  70. ↑ Καψής, 1990, ό.π.
  71. ↑ «Ιδρυμα Ανδρέα Γ. Παπανδρέου - Ηχητικό Υλικό - Προς τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ Αναθεώρηση άρθρων του Συντάγματος». agp.archeio.gr. 10 Μαρτίου 1985. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Νοεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2016. 
  72. ↑ Βούλγαρης, Γιάννης· Νικολακόπουλος, Ηλίας (2009). Ελληνική πολιτική ιστορία 1950-2004. Σωτήρης Ριζάς, Τάσος Σακελλαρόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. σελ. [Χρειάζεται σελίδα]. ISBN 978-960-19-0529-7. 
  73. ↑ Συλλογικό έργο (2010). Η Ελλάδα στη Δεκαετία του '80. Κοινωνικό - Πολιτικό-Πολιτισμικό Λεξικό. Βαμβακάς Βασίλης, Παναγής Παναγιωτόπουλος (επιμ.). Αθήνα: εκδ. Το Πέρασμα. σελ. [Χρειάζεται σελίδα]. ISBN 978-960-98310-8-6. 
  74. ↑ Social Assistance in OECD Countries, Volume II, 1996
  75. ↑ Kariotis, Theodore C. (1992). The Greek socialist experiment: Papandreou's Greece, 1981-1989. Pella Pub Co. σελ. 57-58. ISBN 978-0918618481. 
  76. ↑ «Εκλογικά Αποτελέσματα - Ελληνικές βουλευτικές εκλογές 1993». www.hellenicparliament.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2016. 
  77. ↑ «ΠΕΡΑΣΜΑ ΣΤΗΝ ΑΘΑΝΑΣΙΑ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Αυγούστου 2007. Ανακτήθηκε στις 6 Μαρτίου 2017. 
  78. ↑ «Greece Gives a Last Sad Farewell to Papandreou». The New York Times. 1996-06-27. ISSN 0362-4331. http://www.nytimes.com/1996/06/27/world/greece-gives-a-last-sad-farewell-to-papandreou.html. Ανακτήθηκε στις 2016-07-23. 
  79. ↑ εφημερίδα Αυριανή, 27 Ιουνίου 1996
  80. ↑ 80,0 80,1 Η Καθημερινή, 27 Ιουνίου 1996, «Πλήθος ξένων προσωπικοτήτων»
  81. ↑ «Η ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΤΙΜΑ ΤΗΝ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ». www.hyper.gr. Εφημερίδα Μακεδονία. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2016. 
  82. ↑ «Ίδρυμα Ανδρέα Γ. Παπανδρέου - Γνώμες για τον Α. Παπανδρέου». agp.archeio.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιουλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2016. CS1 maint: Unfit url (link)
  83. ↑ ΖΕΙ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τα Νέα, 23 Ιουνίου 2006
  84. ↑ «Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων - Ειδήσεις Κόσμος 23 Ιουν. 1996». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Δεκεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 2019. 
  85. ↑ «Κοινοβουλευτική Θητεία Βουλευτών Από τη Μεταπολίτευση Ως Σήμερα - Παπανδρέου Γεωργίου Ανδρέας». www.hellenicparliament.gr. Βουλή των Ελλήνων. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2016. 
  86. ↑ Δες σχετικά Stan Draenos, Andreas Papandreou: the making of a Greek Democrat and Political Maverick και Κώστας Μαρδάς Πίσω από τον Ήλιο Ανδρέας Παπανδρέου Οράματα και Εφιάλτες
  87. ↑ Real News, 03/01/2010 και Η Καθημερινή, 30/12/2007.
  88. ↑ «Ανατροπές στη δημοσκόπηση της ALCO για το thepaper.gr | THE PAPER». thepaper.gr. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2016. 
  89. ↑ https://www.news247.gr/20-20/ereyna-20-20-o-mythos-tis-dekaetias-toy-80-kai-toy-andrea-kala-kratei.9302036.html. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουλίου 2023.  Missing or empty |title= (βοήθεια)
  90. ↑ «Δημοσκόπηση για τη Μεταπολίτευση: Τι πιστεύουν οι Ελληνες 50 χρόνια μετά». Ανακτήθηκε στις 25 Ιουλίου 2024. 
  91. ↑ «Έρευνα Eteron: Ο Ανδρέας Παπανδρέου καλύτερος πρωθυπουργός από τη μεταπολίτευση – Όλη η κατάταξη». 10 Μαΐου 2024. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2024. 
  92. ↑ 92,0 92,1 Clogg, Richard (1987). Richard Clogg, Parties and Elections in Greece the search for legitimacy σελίδες 122-148,. Durham, North Carolina: Duke University Press. σελ. 122-148. ISBN 9780822307945. 
  93. ↑ Στιγμιότυπα από την τριήμερη συζήτηση του νομοσχεδίου σχετικά με την Εθνική Αντίσταση (17 έως 19 Αυγούστου 1982) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
  94. ↑ Πανταζόπουλος, Ανδρέας (2001). Για το Λαό και το Έθνος: Η στιγμή Ανδρέα Παπανδρέου 1965-1989. Αθήνα: εκδόσεις Πόλις. σελ. 63-121. ISBN 978-960-8132-32-0. 
  95. ↑ Jacobs, Francis (1989). Western European political parties: a comprehensive guide. Addison-Wesley Longman Limited. σελ. 123-130. ISBN 9780582001138. 
  96. ↑ Miller, James Edward (2009). The United States and the making of modern Greece: history and power 1950-1974. The University of North Carolina Press. ISBN 9780807887943. 
  97. ↑ Μποτόπουλος, Κωνσταντίνος. «Το θεσμικό έργο των κυβερνήσεων του Ανδρέα Παπανδρέου». botopoulos.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιανουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2016. 
  98. ↑ «O Aνδρέας Παπανδρέου της Ελλάδας και της Κύπρου». philenews.com. 23 Ιουνίου 2020. 
  99. ↑ «Andreas Papandreou». The Economist. ISSN 0013-0613. https://www.economist.com/obituary/1996/06/29/andreas-papandreou. Ανακτήθηκε στις 2016-07-22. 
  100. ↑ Bohlen, Celestine (1996-01-16). «Ailing Papandreou Resigns, Asking Quick Election of Successor». The New York Times. ISSN 0362-4331. http://www.nytimes.com/1996/01/16/world/ailing-papandreou-resigns-asking-quick-election-of-successor.html. Ανακτήθηκε στις 2016-07-22. 
  101. ↑ Βλέπε σχετικά Άγγελος Ελεφάντης, Στον αστερισμό του λαϊκισμού και Γιάννης Βούλγαρης Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης: Σταθερή Δημοκρατία σημαδεμένη από τη μεταπολεμική ιστορία
  102. ↑ «Papandreu: "La Grecia che sogno in pace coi turchi, aperta all´Est"». www.tamles.net. La Repubblica. 1 Μαρτίου 2004. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Οκτωβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2016. 
  103. ↑ «Corriere della Sera - L'Olimpiade dei nuovi greci». www.corriere.it. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2016. 
  104. ↑ Da Silva, Gustavo. «Simitis revalida la mayoría absoluta y consuma una histórica entrada en el euro». internacional.tripodos.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2016. 
  105. ↑ Miles, Oliver (15 Ιουνίου 2006). «Kıbrıs engel oluşturmamalı». www.radikal.com.tr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Νοεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2016. 
  106. ↑ Demertzis, Nikolas. «SCIENCE AND SOCIETY | Issue 13: Spring 2004». www2.media.uoa.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Δεκεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2016. 
  107. ↑ Διαμαντόπουλος, Θανάσης (1997). Η Ελληνική πολιτική ζωή: εικοστός αιώνας. Από την προβενιζελική στη μεταπαπανδρεϊκή εποχή. Αθήνα: εκδόσεις Παπαζήση. σελ. 343-346. ISBN 978-960-02-1185-6. 

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Θάνος Βερέμης, Ανδρέας Παπανδρέου: Μεγάλες προσδοκίες, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2017. ISBN 978-960-16-7206-9.
  • Γιάννης Βούλγαρης, Η Ελλάδα της μεταπολίτευσης, 1974-1990: Σταθερή δημοκρατία σημαδεμένη από τη μεταπολεμική ιστορία, εκδ. «Θεμέλιο», Αθήνα 2001. ISBN 978-960-310-280-9.
  • Θανάσης Διαμαντόπουλος, Η Ελληνική πολιτική ζωή: εικοστός αιώνας. Από την προβενιζελική στη μεταπαπανδρεϊκή εποχή, εκδ. «Παπαζήσης», Αθήνα 1997. ISBN 978-960-02-1185-6.
  • Πάνος Καζάκος, «Παροχές και λιτότητα: η οικονομία στη δεκαετία του 1980», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμ. ΙΣΤ΄, Αθήνα 2000, σσ. 364-371.
  • Χρήστος Λυριτζής, «Η δεκαετία του 1980. Εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις, 1981-1990», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμ. ΙΣΤ΄, Αθήνα 2000, σσ. 350-364.
  • Βασίλης Παναγιωτόπουλος (επιμ., συλλογικό), Ο Ανδρέας Παπανδρέου και η εποχή του, εκδ. «Τα Νέα-Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 2006.
  • Χρήστος Ροζάκης, «Η Ελληνική εξωτερική πολιτική: 1981-1990», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμ. ΙΣΤ΄, Αθήνα 2000, σσ. 371-391.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πολιτικά αξιώματα
Προκάτοχος
Γεώργιος Ράλλης 		Πρωθυπουργός της Ελλάδας
1981–1989 		Διάδοχος
Τζαννής Τζαννετάκης
Προκάτοχος
Κωνσταντίνος Μητσοτάκης 		Πρωθυπουργός της Ελλάδας
1993–1996 		Διάδοχος
Κώστας Σημίτης
Προκάτοχος
Ευάγγελος Αβέρωφ 		Υπουργός Εθνικής Άμυνας της Ελλάδας
21 Οκτωβρίου 1981 – 25 Απριλίου 1986 		Διάδοχος
Ιωάννης Χαραλαμπόπουλος
Κομματικά πολιτικά αξιώματα
Νέος τίτλος Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ
1974–1996 		Διάδοχος
Κώστας Σημίτης
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ανδρέας_Παπανδρέου&oldid=10809356"