Dakbayan sa Dabaw

Ang Dakbayan sa Dabaw (Tinagalog: Lungsod ng Dabaw; Iningles: City of Davao) usa sa mga mahinungdanong dakbayan sa tibuok Pilipinas ug mao kini ang de facto nga kaulohang dakbayan sa Mindanao. Mao kini ang kinadak-ang dakbayan sa Pilipinas sumala sa luna, nga aduna'y 2444 ka kilometro kuwadrado. Gianggaan usab ang dakabayan og "Durian Capital of the Philippines" ug "Chocolate Capital of the Philippines".

Usa kini ka makinaugalingong dakbayan (dili sakop sa pamalaod sa lalawigan) apan iuban sa Davao del Sur sa mga rehiyonal ug estadistikang klasipikasyon. Ang dakbayan mao 'sab ang sentrong rehiyonal sa Rehiyon sa Dabaw (Region XI) ug Kaulohang Dabaw. Ang postal pang-kodigo mao ang 8000.

Binisayang Sinugboanon ang lumadnong pinulongan sa mayoriyang manlulupyo niining dakbayan. Sukad niadtong 2020, aduna'y populasyon nga 1,776,949 ka tawo ang dakbayan.

Aduna'y mga lokal nga magsasaysay nga nag-ingon nga ang pulong “Dabaw” gikan sa ponolohikanhong panagsagol sa pulong sa tulo ka pundok sa mga lumadnong Bagobo nga nagatumbok sa suba nga ginatawag pud og "Ilog Dabaw" karon. Alang sa mga lumad nga Obo, "Davoh" ang ngalan sa suba nga nadagayday paingon sa gitawag karon og "Gulpo sa Dabaw", samtang ang "Dahwaw" kun "Davau" mao ang ngalan sa mga Clatta o Guianga nga lumad sa suba. Ang "Dabu" mao ang ngalan sa suba alang sa lumadnong Tagabawa; apan, ang “dabu” mao usab ang ngalan nga gihatag sa mga dapit nga nahimutangan sa ibabaw nga bahin sa tampi sa suba. Kon may mangutana sa mga lumad kon asa sila paingon, ang kasagarang tubag kay “davoh” samtang nagdeterminar sa pagpanudlo paingon sa lungsod. Ang pulong nga "Dahwaw" nagatumobok usab sa usa ka dapit diin gibaligya sa mga lumad ang ilahang produkto gikan sa kalasangan baylo sa asin o uban pang produkto.

This bahin nanginahanglan og pagpalapad. (Mayo 2022)

Ang dakbayan sa Dabaw kay usa ka lasang nga gipuy-an sa mga Lumad sama sa Bagobo ug Matigsalug, ug sa ubang katawhan sama sa Aeta ug Moro. Ang Davao River gitawag kaniadto og "Tagloc River" sa mga Bagobo ug sa mga Moro nga nagpuyo sa usa ka pamuy-anan duol sa bukana sa suba paingon sa dagat palibot sa gitawag karon og "Bolton Riverside". Niadtong 1543, ang Kinatsilang mga marinero nga gasakay sa mga barko nga gipangunahan ni Ruy Lopez de Villalobos tinuyong naglikay sa usa ka dapit palibot sa Davao Gulf. Tungod sa maong kakuyaw, kini nga bahin sa Mindanao wala maduaw sulod sa gatusan ka tuig. Kining dapita gibilin sulod sa tulo ka gatos ka tuig nga wala'y mga tigpanimpalad nga taga-Uropeo.

Usa ka gingharian nga ginganlag Datu Bago, gihatagan og yuta sa palibot sa Davao Gulf gikan sa Sultan sa Maguindanao alang sa pagtabang sa pagpakig-away batok sa mga Kinatsila sa ulahing bahin sa napuloan-1700. Gikan siya sa usa ka dapit sa Maguindanao. Mibalhin siya sa maong dapit niadtong 1800 ug, sa pagpatuo sa mga Bagobo ug sa ubang mga pundok nga lumolupyo didto nga siya usa ka gamhanang pamuno, iyang gidumalaan ang tibuok dapit sa Davao Gulf. Niadtong tuig 1830 iyang gitukod ang kuta sa Pinagurasan (labing nailhan karon nga Bangkerohan Public Market). Mao kini ang iyang kaulohan. Ang pinuy-anan sa Pinagurasan mitubo gikan sa usa ka kuta diin si Datu Bago makatigom sa iyang mga kakusog, ug sa kadugayan nahimo nga usa ka dakbayan kon asa ang tanan mitapok alang sa patigayon. Niadtong 1843, gipurongpurongan ni Datu Bago ang sultan sa iyang gingharian ug ang mga dependensya niini sa Davao Gulf sa iyang mga sakop, diin ang Pinagurasan mao'y kaulohan. Ang iyang gingharian giilisan og ngalan nga "Sultanate of Davao", nga karon managsama ang tiil sa mga sultanato sa Maguindanao ug Sulu, nga kinsa nakig-alyansa batok kaniya.

Misugid ang mga Kinatsila sa pagsuhid sa Gulpong Dabaw sa sayong bahin sa ika-16 nga gatosay. Bisan pa, ang impluwensyahan gikan sa Espanya sa rehiyong Dabaw wala mahinungdanon hangtod sa 1842, sa dihang ang Heneral-Kinatsila nga si Narciso Clavería nagmando sa kolonisasyon sa rehiyon sa Gulpong Dabaw, lakip na ang kasamtagang dakabayang Dabaw, alang sa purongpurong sa Espanya. Kini miabut human sa pagkawala sa ilang mga kolonya sa Amerika gikan sa napuloan-1820 ngadto sa napuloan-1830. Kining pagkawala sa yuta ug salapi nakapahimo sa Espanya nga dili makabayad alang sa nahabili'ng mga kolonya, ug nawad-an sa kontrol ang Madrid kanila. Nagapasabot kini nga ang mga daa'ng opisyal sa Pilipinas kinahanglang mangitag paagi aron madugangan ang buhis nga gibayad sa mga lumad. Tungod kay gamay ra ang nahimo sa Mindanao sa paagi sa buhis, gisugdan kini sa kagamhanang kolonyal sa Pilipinas sa paglaum nga makakuha og daghang salapi.

Ang Dakbayan sa Davao nahimutang 946 ka kilometro (588 mi) habagatan-sidlakan sa Manila pinaagi sa yuta, ug 971 ka kilometro (524 nmi) sa dagat. Ang Dakbayan nahimutang sa amihanan-kasadpang baybayon sa Bung-aw sa Dabaw sa habagatan-sidlakang Mindanao, atbang sa Pulo sa Samal.

Naglangkob kini og 2,443.61 ka kilometro kwadrado (943.48 sq mi) ang dakbayan sa Dabaw. Ang maong dapit kay kabungtoran sa kasadpan (distrito sa Marilog) ug nidagayday paingon ngadto sa habagatan-sidlakang baybayon. Ang Mount Apo National Park giablihan niadtong 1936 ni Pamuno-Nasod Manuel L. Quezon aron mapanalipdan ang mga tanom ug mananap gikan sa maong dapit. ^[1]

Ang Davao River mao ang nag-unang agianan sa tubig sa dakbayan. Ang suba nag-agos sa usa ka dapit nga 1,700 ka kilometro kwadrado (660 sq mi), sugod sa usa ka lungsod sa San Fernando, Bukidnon. Ang bukana sa suba nahimutang sa Barangay Bucana sa Distrito sa Talomo.

Ang dakbayan nahimutangan sa Singsing sa Kalayo sa Pasipiko, kon asa kanunay mahitabo ang mga linog. Hinuon, gamay ra ang nasinati nga linog sa Davao ug kadaghanan niini ginagmay. Ang Apo Sandawa kay usa ka natulog nga bulkan, 40 ka kilometro (25 mi) sa habagatan-kasadpan sa maong dakbayan.

Kamulupyoang Sensus sa Dakbayan sa Dabaw

Tuig Kam. ±% p.a. 1903 8,560 —     1918 21,538 +6.34% 1939 95,546 +7.35% 1948 111,263 +1.71% 1960 225,712 +6.07%	Tuig Kam. ±% p.a. 1970 392,473 +5.68% 1975 484,678 +4.32% 1980 610,375 +4.72% 1990 849,947 +3.37% 1995 1,006,840 +3.22%	Tuig Kam. ±% p.a. 2000 1,147,116 +2.84% 2007 1,366,153 +2.44% 2010 1,449,296 +2.17% 2015 1,632,991 +2.30% 2020 1,776,949 +1.68%
Tinubdan: Philippine Statistics Authority [2] [3] [4][5]

Adunay 1,776,949 ka molupyo ang Dakbayan sa Davao,^[6] sumala sa Sensus 2020. Ang Kaulohang Dabaw, lakip pud ang dakbayan isip sentro sa metropolitanong dapit niini, aduna'y 2.77 ka milyon ang mga lumulupyo niadtong 2015, aron mahimong ikatulong kinadaghang populasyon nga kaulohang dapit niini sa Pilipinas ug labi na sa Mindanao.^[7]

Ang mga lumulupyo sa Dakbayang Dabaw ginatawag sila og mga Davaoeño/Dabawenyo. Ang mga katawhan sa rehiyong Dabaw ginatawag pud sila og Davaoeño. Halos tanan sila mga Bisaya (Ang kadaghanan mga mao'y Sugboanon, ang uban mga Illonggo). Aduna'y pipila usab ka mga lumulupyo nga gikan sa ubang mga dapit ug nagalangkob sa nahabilin sa kamulupyoang lokal. Ang laing pundok gilangkoban sa ubang mga etnikong pundok sa rehiyon, nga ginatawag og "Lumad." Ang lain-laing pundok sa mga Muslim sa dakbayan mao ang Maguindanaon, Maranao, Iranun, Tausug ug ang Sama-Bajau.

Ang Dabawenyong Sinugboanon mao ang labing ginasulti nga pinulongan sa maong dakbayan ug mga lungsod. Ang Iningles mao ang katunga-tungang panudlo sa mga tulunghaan ug kinahanglan kini nga masabtan. Dili lang Sinugboanon, ginasulti pud ang Pinilipino, Chavacano, Hiligaynon, Giangan, Kalagan, Tagabawa, Matigsalug, Ata Manobo, Obo, Maguindanao, Maranao, Tausug, Iranun, Sama-Bajau ug ang mga pinulongang dili-Pilipino (Hokkien, Hinapon, Koreano, Indonesyo).

Kadaghanan sa mga lumulupyo sa dakbayang Dabaw mao'y mga Romano Katoliko, 80% ang populasyon niini. Ang ubang mga relihiyosong pundok, sama sa Iglesia ni Cristo, Miracle Crusade, Kingdom of Jesus Christ ug ang Pentecostal Missionary Church of Christ (4th Watch), 18% ang populasyon niini. Ang mga Seventh-day Adventist, United Church of Christ in the Philippines, Philippine Independent Church ug ang Baptist mao'y ubang mga Kristohanong pundok. Kadtong wala magsunod sa Kristiyanismo mao'y 2% ang populasyon. Ang mga tawo nga sakop sa ubang mga tinuohan naglakip ang mga Muslim, Sikh ug Hindu.

Sa pagkakaron, ang dakbayan gidumalahan ni Sebastian "Baste" Duterte, anak ni Rodrigo Duterte, ang ika-16 nga Pamuno-Nasod sa Pilipinas. Nidagan usab siya nga wala'y kaatbang atol sa miaging piniliay sa pagka-gamhananon sa Pilipinas niadtong 2019. Si "Inday" Sara Duterte, mao ang igsuon ni Baste, nga kinsa usab ang kanhing pamuno sa dakbayan.

Ang dakbayan aduna'y 182 ka mga barangay nga may tulo ka mga distritong lehislatibo. Ang kagamhanan sa dakbayan nangayo og duha pa ka barangay sa kongreso alang sa nagkadakong populasyon niini.

Mga sakop sa Kamara Baha mao sila:

• Kinaunahang Distrito: Paolo Duterte
• Ikaduhang Distrito: Vincent Garcia
• Ikatulong Distrito: Isidro T. Ungab
• Ikatulong Distrito: Alberto T. Ungab

Tan-awa usab ang: Talaan sa mga distrito sa Dakbayan sa Dabaw

Ang 182 ka mga barangay sa maong dakbayan gihikay sa tulo ka mga distritong lehislatibo ug napulog-usa ka administratibong mga distrito sa dakbayan.

Ang patag sa kalisud sa Dabaw
Tinubdan: Philippine Statistics Authority[8][9][10][11][12][13][14][15]

Kabahin ang Siyudad sa Dabaw sa Brunei Darussalam–Indonesia–Malaysia–Philippines East ASEAN Growth Area (BIMP-EAGA), na usa ka pundok sa kooperasyong pang-ekonomiya sa rehiyon sa Habagatan-sidlakang Asya.

Ang dakbayan giplanohang motubo og 2.53 sulod sa 15 ka tuig.^[16] Usa sa mga nakaabot sa Top 100 ang Davao nga napiling bugtong dakbayan sa Pilipinas. ^[17] Ang Dabaw mao ang kinadak-ang ekonomiya sa dakbayan sa Mindanao. Nag-alagad 'sab ang maong dakbayan nga kinadak-ang lokal nga pang-ekonomiya sa habagatang Pilipinas.^[18]

Salangpotan sa kolonyalismong Espanyol, ang Kristiyanismo mikaylap sa dakbayan. Aduna'y daghang mga simbahan ug mga kapilya. Ang ubang mga templo, mosque ug ubang mga dapit sa pagsimba sa mga relihiyon makita sa palibot sa dakbayan. Nagdala ang mga Katsila kaniadto og tradisyon gikan sa Espanya ngadto sa Pilipinas mga usa ka gatos ka tuig na ang milabay, ug kini nahitabo gihapon karon sa dakbayan. Ang tradisyon mao'y pagpahigayon og kapistahan sa matag baryo matag tuig ug gisaulog kimi pinaagi sa awit ug sayaw. Ginitawag kini og "fiestas". Ang kinadak-ang kasaulogan sa dakbayan mao ang Kadayawan Festival sa sayong bahin sa tunga-tunga sa Agosto. Sa wala pa naksakopan ang Pilipinas, gihimo kini aron sa pagsaulog sa ani. Ang usa ka kasaulogan sa lumadnong mga tribo nga nagapuyo duol sa dakbayan kasamtangang gipahigayon. Daghang mga tribu ang mobisita sa dakbayan niining panahona.

Ang nag-unang mátang sa pangpublikong transportasyon sa dakbayan mao ang multicab, nga ginatawag pud og dyip (jeepney). Ang mga multicab ug mga dyip modagan sa 82 ka gitakdang mga ruta sa mga pasahero-salakyanan gikan  buntag hangtod sa gabi-i. Ang mga traysikol modagan sa laing mga dalan gawas sa mga nag-unang kadalanan. Ang mga taxi sa maong dakbayan dunay daghang mga ruta. Sa kabukiran, ang mga tawo mogamit og habal-habal nga mga motorsiklo alang sa transportasyon.

Nagadugtong ang mga pantalan sa Dabaw ngadto sa uban pang dagkong mga dakbayan sa Pilipinas. Ang dakbayan aduna'y duha ka dagkong pantalan, mao ang Sasa International Seaport ug Santa Ana Wharf. Ang duha kabahin sa Pantalan sa Dabaw, nga mao ang pinaka-busy nga pantalan sa tibuok Mindanao.^[19] Ang pantalan makadawat og mga gipadala gikan sa ubang pulo ug ubang kanasuran/nasod. Nahimutangab kini sa Davao Gulf ug aduna'y duha ka duolan, ang usa sa Pakiputan Strait taliwala sa Dabaw ug kasadpang Samal.

Tugpahanang Pangkalibutanon sa Franciso Bangoy mao ang nag-unang tugpahanan nga nag-alagad sa dakbayan ug sa rehiyon. Mao kini ang pinaka-busy nga tugpahanan sa Mindanao ug ang ikatulong pinaka-busy sa nasod. Misugod ang Philippine Airlines nagsugod sa ilahang unang serbisyong domestic jet sa dakbayan niadtong tuig 1966. Ang tugpahanan makahimo sa pagdumala sa mga biyahe ngadto sa walo ka panimalaynon ug upat ka kalibutanong padulngan, lakip ang Quanzhou, Manado, Singapore, ug usa ka bag-ong taas nga biyahe paingon ug gikan sa Mindanao.^[21]

Ang Davao Light and Power Company, usa ka ikatulo nga kinadak-ang dagitabnong kompanya sa tibuok nasod nga gipanag-iyahan kini sa Aboitiz. Nagasilbi ang kompanya sa mga panginahanglanon sa kuryente sa dakbayan. Ang Barangay Bajada aduna'y kaugalingong planta sa kuryente nga gigama sa natural gas pipeline. Ang laing planta sa kuryente, kini nga aduna'y 300-megawatt nga kapasidad ug gisudlan sa karbon, nahimutangan sa Barangay Toril.

Ang Davao City Water District mao'y nag-unang suplayer sa tubig sa niining dakbayan.

Aduna'y 31 ka mga tambalanan ug mga sentrong medikal ang dakbayan. Dugang pa, ang kapunongang CURE International nga wala'y ganansya nagpadagan og usa ka tambalanan sa dakbayan nga "Tebow CURE Hospital", nga nagahatag kini og piniling siruhiya alanh sa mga bata ug hamtong. Ang ilang nag-unang tumong mao ang pag-ayo sa mga baldadong mga bata nga may mga depekto sa lawas sama sa daot sa tiil, gidukong mga bitiis, uban pang mga pagkadaot sa bukog, wala matambalan nga paso ug daot nga ngabil.^[22]

Ang Dakbayang Dabaw aduna'y polisiya nga wala'y pagpanigarilyo sukad niadtong 2002,^[23] nga mao ang una palang sa Pilipinas.^[24]

Tan-awa usab ang: Talaan sa mga kolehiyo ug unibersidad sa Dakbayang Dabaw

Ang maong dakbayan mao'y kaulohan sa bangkaagan sa Mindanao. Nagahatag ang kagamhanan og gawsnong bangkaagan ug twisyon sa paninugdan ug ikaduhang lebel. Ang mga iskolar sa kagamhanan gikan sa nagkalain-laing dapit sa rehiyon nakadawat usab og gawasnong edukasyon sa balay-kaalam alang sa mga kinatumhaan nga gidumalaan sa kagamhanan sama sa Kinatumhaan sa Pilipinas Mindanao (University of the Philippines Mindanao) ug ang Kinatumhaan sa Habagatan-sidlakang Pilipinas (University of Southeastern Philippines). Kasamtagang may 374 ka elementarya, 107 ka hayskul, ug 46 ka unibersidad kapin ang kining dakbayan.

• Davao City Disater Radio 87.5
• 87.9 Republik FM1 Davao (Philippine Broadcasting Service)
• 88.3 Energy FM (Ultrasonic Broadcasting System)
• Magic 89.1 (Quest Broadcasting, Inc.)
• 89.9 Spirit FM (Catholic Media Network)
• 90.7 Love Radio (Manila Broadcasting Company)
• 91.5 Brigada News FM (Primax Broadcasting Network)
• 92.3 Wild FM (UM Broadcasting Network)
• 93.1 Brigada News FM (Mareco Broadcasting Network)
• 93.9 iFM (Radio Mindanao Network)
• 94.7 Power Radio Davao (Rizal Memorial Colleges Broadcasting Corporation)
• Retro 95.5 (UM Broadcasting Network)
• 96.3 Star FM (People's Broadcasting Service)
• 97.1 Halo Halo Radio (Viva Live)
• 97.9 XFM (Southern Broadcasting Network)
• DWIZ News FM 98.7 (Aliw Broadcasting Corporation)
• Monster BT 99.5 (Audiovisual Communicators, Inc.)
• RJFM 100.3 (Rajah Broadcasting Network)
• The Anchor 101.1 (Berean Bible Baptist Church of Ecoland)
• Radyo5 101.9 True FM (Nation Broadcasting Corporation)
• 102.7 Mango Radio (RT Broadcast Specialist)
• Barangay 103.5 (GMA Network, Inc.)
• 104.3 Hope Radio (Hope Channel Philippines)
• 105.1 Easy Rock (Cebu Broadcasting Company)
• 105.9 FM
• 107.5 Win Radio (Mabuhay Broadcasting System)

• DXMF Bombo Radyo Davao 576 (People's Broadcasting Service)
• DXDC Radyo Trabaho 621 (Radio Mindanao Network)
• DXRP Radyo Pilipinas Davao 675 (Philippine Broadcasting Service)
• DXRD Sonshine Radio Davao (Sonshine Media Network International)
• DXRA 783 Radyo ni Juan (Rizal Memories Colleges Broadcasting Corporation)
• DXUM 819 News and Public Affairs (UM Broadcasting Network)
• DXGO Aksyon Radyo 855 (Pacific Broadcasting System)
• PA Radyo Aktibo 900 (Mga Dating DXIP) (Audiovisual Communicators, Inc./Visivo Productions)
• Radyo Pilipino 981 (Radyo Pilipino Corporation)
• DXRR 1017 Radyo Rapido (Kalayaan Broadcasting System, Inc.)
• GMA Super Radyo DXGM 1125 (GMA Network, Inc.)
• 1197 DXFE (Far East Broadcasting Company)
• DXED Radyo Agila 1224 (Eagle Broadcasting Corporation)
• DXDH Radyo Halimbawa 1260 (Philippine Broadcasting Corporation)
• DXAB Radyo 1296 Para Sa Mamamayan (Baycomms Broadcasting Corporation/ABS-CBN Corporation)
• DXAQ Radyo Tingga 1404 (Audiovisual Communicators, Inc. ug Altomed Pharmaceutical Inc.)
• DXAL Radyo La Verdad 1548 (Information Broadcast Unlimited)

• TV5 Channel 2 (TV5 Network, Inc.)
• AMBS Channel 4 (Advanced Media Broadcasting System)
• GMA Channel 5 (GMA Network, Inc.)

Tungod sa pag-uswag sa mga langyaw nga dumudúaw, ang mga katawhan gikan sa lain-laing mga dapit nangadto sa pagbisita. Ang Hapon ug Indonesia aduna'y mga Konsulado dinhi. Ang Tsina, Malaysia, ug Palau nagbukas 'sab og mga Konsulado dinhi. Ug, ang Tinipong Bansa aduna'y Konsulado pud dinhi. Ang mga honoraryong mga konsulado gikan sa Czech Republic, Mexico, Austria, Espanya, Timor Leste, Denmark ug Habagatang Korea bag-o lang 'sab natukod sa niining dakbayan.^{[25][26][27][28][29][30]}

Lokal
Bacoor[31] Baguio[32] Bayugan Cabanatuan Dakbayan sa Sugbo Dakbayan sa Cotabato Legazpi Manila Marikina[33] Quezon City[34] San Juan[35] Zamboanga City

Kalibutanon
Jinjiang, Fujian, Tsina[36] Nanning, Tsina Manado, Indonesia Pekanbaru, Indonesia Kitakyushu, Hapon Koror, Palau Montevideo, Uruguay[37] Panama City, Panama[38] Vladivostok, Rusya Keelung, Taiwan Kauai County, Hawaii, Tinipong Bansa[36] Tacoma, Washington, Tinipong Bansa

Panaghigalaay'ng mga dakbayan
Uijeongbu, Habagatang Korea[39] Incheon, Habagatang Korea[39]

Ang medya nga may kalabotan sa Davao City sa Wikimedia Commons

• Opisyal nga websityo (Ininglis)
• Philippine Standard Geographic Code (Ininglis)