Иллинойс

	Иллинойс можо улас ; State of Illinois
	АНУ-ай можо улас
	Уряа; State Sovereignty, National Union; Можо уласай бүрин эрхэтэ байдал, үндэһэнэй нэгэдэл
	; АНУ-да Иллинойсын байра
Ниислэл	Спрингфилд
Албан ёһоной хэлэн	англи
	Нютаг дэбисхэр
Ниитэ	149 998 км²
Уһанай хуби	6020 км² (4 %)
Хүн зон	12 869 257 (2011)
Можо улас болоһон үдэр	1818 оной 12 һарын 3 (21-дэхи)
	Захиргаан
- Амбан захирагша	Пат Куинн

Иллинойc (англи: Illinois) — Америкын Нэгэдэһэн Уласай 21-дэхи можо улас юм. Иллинойc хүн зоной хубида эгээн олон тоотой можо уласуудай нэгэ болоод хүн зониинь олон үндэһэтэн яһатанһаа бүридэһэн^[3] Дунда баруунай можо улас. АНУ-да хүн зоной тоогоор 5-да ородог. Зүүн хойто хэһэгтэнь Чикаго хото оршохо болоод түб болон баруун хэһэгээрээ жаахан үйлэдбэриин хотонууд болон хүдөө ажахын һалбари хүгжэһэн, урда хэһэгээрынь нүүрһэн, модон, газарай тоһон зэргэ байгаалиин баялигай һалбари хүгжэһэн Иллинойc можо уласай эдэй засаг олон һалбари дээрэ тогтодог. Иллинойcынь тээбэриин шухала түб юм. Тухайлбал Чикагогой боомтонь Иллинойc голоор дамжан Ехэ Нуурнуудай Миссисипи голтой холбожо үгэдэг. Иллинойсые АНУ-ай бэшэл загбар гэжэ үзэхэнь олон. Ассоушиэйтэд Пресс агентлигай тоосоолһоноор хүн зонзүйн 21 хүсэн зүйлээр Иллинойcынь АНУ-ай эгээн дундажа можо улас болохонь тогтоогдобо^[3].

Хүн зоной бараг 66%-нь можо уласай зүүн хойто буланда Чикаго хото болон тэрэнэй эргэн тойроной метрополиин бүһэдэ түблэрэн һуудаг.

Түүхэ

МЭ 1300-1400 оной үедэ мүнөөнэй урда Иллинойc можо уласта оршожо байһан, 40,000 оршом хүн зонтой байһан Миссисипиин Кахокиа хотонь ерээдүэйн АНУ-ай хэмжээндэ эгээн олон хүн зонтой хото байһан ба 1790-1800 оной үедэл Нью-Йорк хотодо гүйсэгдэбэ. Америкын хубисхалта дайн гараха үедэ Иллинойc хабяар 2,000 үлүү уугуул америка аншад болон үсөөн тооной франциинхи һууришагшад нютаглажа байба.^[4]

Америкын һууришагшад 1810-аад оной үедэ Кентукки можо уласһаа хүрэлсэн ерэжэ эхилһэн болоод 1818 ондо можо уласай эрхэтэй болһон. Ерээдүйн метрополис Чикаго 1830-аад оной үедэ Чикаго голой эрье дээрэ байгуулагдаба. Тус хотонь урда Мичиган нуурай эрьеын байгаалиин ганса боомто юм.^[5] Түмэр зам гаража ерэжэ, Джон Дир өөрөө хагалагша ган анжис зохёон бүтээһэнээр түб Иллинойсын үржэл шэмтэй тала нютаг дэлхэйн эгээн үрэ үгөөжэтэй, үнэ сэнтэй фермын газар боложо, Германи, Шведэй сагааша фермернүүдэй һонирхолые татаха болоо.

Хойто Иллинойcынь Америкын эрхэтэнэй дайнай үеэр нютагайхи Авраам Линкольн болон Улиссес С. Грант хоёрто томохон дэмжэлгэ үзүүлбэ. 1900 он гэхэдэ хойто хотонууд дахи үйлэдбэриин үдэлтэ болон түб ба урда хэһэгэй нүүрһэний уурхай зэргэнь Зүүн болон Урда Европоһоо сагаашадые татажа, тус можо улас дэлхэйн хоёр дайнай үеэр зэ зэбсэгэй үйлэдбэрилэлэй томохон түб болоо. Урдын хүдөө нютагһаа Чикаго руу сагаашалагша африкын американшууд тус хотын алдартай джаз болон блюз хүгжэмые үүсхэһэн томохон угсаатанай бүлэгые бүридүүлнэ.

Газарзүйн байра

Хүршэ засаг захиргаанай нэгэжэ
Баруун-хойто: Айова	Хойто: Висконсин	Зүүн-хойто: Мичиган
Баруун: Айова • Миссури		Зүүн: Индиана
Баруун-урда Миссури	Урда: Кентукки	Зүүн-урда: Кентукки

Зүүлтэ

↑ 5 ILCS 460/20 (from Ch. 1, par. 2901‑20) - Sec. 20. "Official language. The official language of the State of Illinois is English."
↑ http://www.census.gov/popest/states/NST-ann-est.html 2007 Population Estimates
↑ ^3,0 ^3,1 Stephen Ohlemacher. "Analysis ranks Illinois most average state", Associated Press, May 17, 2007
↑ Biles (2005) ch 1
↑ "Chicago's Front Door: Chicago Harbor." A digital exhibit published online by the Chicago Public Library. [1] Архивировалһан 26 арбан хоёр һара 2007 оной. Accessed October 20, 2007.

Холбооһон

Энэ хуудаһан Иллинойс гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.
State of Illinois Web Site
Illinois State Guide, from the Library of Congress
Illinois State Databases Архивировалһан 15 таба һара 2008 оной. - Annotated list of searchable databases produced by Illinois state agencies and compiled by the Government Documents Roundtable of the American Library Association.
Energy Data & Statistics for Illinois- From the U.S. Department of Energy Архивировалһан 1 арбан хоёр һара 2008 оной.
USGS real-time, geographic, and other scientific resources of Illinois
U.S. Census Bureau Архивировалһан 1 дүрбэ һара 2009 оной.
Illinois State Facts Архивировалһан 27 таба һара 2010 оной.
Biographies of Illinois Governors 1818 to 1885 Архивировалһан 18 зургаа һара 2008 оной.
1837 Gazetteer of Illinois^{[permanent dead link]}
Illinois Highways Page, Compendium of all numbered highways in Illinois
Boston Phoenix article naming Big Black the All-Time Best Band, Miles Davis the All-Time Best Solo Artist, and the Chadeliers the Best New Band from Illinois

Мүн үзэхэ

Biles, Roger. Illinois: A History of the Land and Its People (2005)
Bridges, Roger D. and Davis, Rodney O., Illinois : Its History and Legacy (1984) (ISBN 0-933150-86-5)
Cole, Arthur Charles. The Era of the Civil War, 1848–1870 (1919). ISBN 0-8369-5646-X. narrative history
Costa, David J. Illinois. (2007). Society for the Study of the Indigenous Languages of the Americas Newsletter XXV: 4, 9-12.
Davis, James E. Frontier Illinois (1998). ISBN 0-253-33423-3. analytic history
Gove, Samuel K. and James D. Nowlan. Illinois Politics & Government: The Expanding Metropolitan Frontier (1996). ISBN 0-8032-7014-3. Government text with guide to further sources.
Grossman, James R., Ann Durkin Keating, and Janice L. Reiff, eds. The Encyclopedia of Chicago (2004). ISBN 0-226-31015-9. online version; major scholarly guide to the metro area's history, geography, and culture
Hallwas, John E. ed., Illinois Literature: The Nineteenth Century (1986). OCLC 14228886.
Howard, Robert P. Illinois: A History of the Prairie State (1972). ISBN 0-8028-7025-2. textbook
Jensen, Richard. Illinois: A History (2001). ISBN 0-252-07021-6. interpretation using a traditional-modern-postmodern model.
Keiser, John H. Building for the Centuries: Illinois 1865–1898 (1977). ISBN 0-252-00617-8, narrative history
Meyer, Douglas K. Making the Heartland Quilt: A Geographical History of Settlement and Migration in Early-Nineteenth-Century Illinois (2000). ISBN 0-8093-2289-7.
Kilduff, Pygman. Illinois: History Government Geography (1962) school text
Kleppner, Paul. Political Atlas of Illinois (1988). ISBN 0-87580-136-6. Maps for 1980s.
Peck, J. M. A Gazetteer of Illinois (1837) Архивировалһан 11 таба һара 2006 оной.. ISBN 1-55613-782-6.
Sutton, Robert P. ed. The Prairie State: A Documentary History of Illinois (1977). ISBN 0-8028-1651-7. 2 vol of primary sources
Walton, C. Clyde. ed. An Illinois Reader (1970), primary sources
Works Progress Administration. Illinois: A Descriptive and Historical Guide (1939). ISBN 0-394-72195-0. A famous survey covering every town and city and much more.

АНУ-ай засаг захиргаанай хуубари

Можо уласууд	Айдахо \| Айова \| Алабама \| Аляска \| Аризона \| Арканзас \| Баруун Вирджини \| Вайоминг \| Вашингтон \| Вермонт \| Вирджини \| Висконсин \| Гавай \| Делавэр \| Джорджи \| Иллинойс \| Индиана \| Калифорни \| Канзас \| Кентукки \| Колорадо \| Коннектикут \| Луизиана \| Массачусетс \| Миннесота \| Миссисипи \| Миссури \| Мичиган \| Монтана \| Мэн \| Мэриленд \| Небраска \| Невада \| Нью-Гэмпшир \| Нью-Джерси \| Нью-Йорк \| Нью-Мексико \| Огайо \| Оклахома \| Орегон \| Пенсильвани \| Род-Айленд \| Теннесси \| Техас \| Урда Дакота \| Урда Каролина \| Флорида \| Хойто Дакота \| Хойто Каролина \| Юта
Холбооной тойрог	Вашингтон (Колумби тойрог)
Арал нютаг дэбисхэрнүүд	Америкын Самоа \| АНУ-ай Виргиниин аралнууд \| Гуам \| Пуэрто-Рико \| Хойто Марианай аралнууд
Бишыхан аралнууд	Бахо-Нуэво* \| Бейкэр арал \| Уэйк арал \| Джарвис арал \| Джонстон атолл \| Кингмен шүрэн арал \| Мидуэй атолл \| Навасса арал \| Пальмира атолл \| Серранилла арал \| Хаулэнд арал

[1] 5 ILCS 460/20 (from Ch. 1, par. 2901‑20) - Sec. 20. "Official language. The official language of the State of Illinois is English."

[2] ttp://www.census.gov/popest/states/NST-ann-est.html 2007 Population Estimates

[Stephen_Ohlemacher-3] 3,0 ^3,1 Stephen Ohlemacher. "Analysis ranks Illinois most average state", Associated Press, May 17, 2007

[4] Biles (2005) ch 1

[5] "Chicago's Front Door: Chicago Harbor." A digital exhibit published online by the Chicago Public Library. [1] Архивировалһан 26 арбан хоёр һара 2007 оной. Accessed October 20, 2007.

[1]