Даўлет IV Гірэй

Даўле́т IV Гірэ́й (крым. III Devlet Geray, ٣ دولت كراى‎; 1730—1780) — крымскі хан з дынастыі Гірэяў (1769—1770, 1775—1777), сын хана Арслана Гірэя, унук хана Даўлета II Гірэя.

З 1750 па 1756 года Даўлет Гірэй быў сераскірам Буджацкай арды. У 1767 годзе Даўлет Гірэй быў прызначаны калгой. Заняўшы ў першы раз ханскі прастол у 1769 годзе, Даўлет IV Гірэя прызначыў калгой і нурэдзінам сваіх братоў Шахбаза Гірэя і Мубарэка Гірэя. У 1775 годзе Даўлет IV Гірэй, другасна абраны ханам, прызначыў калгой і нурэдзінам сваіх малодшых братоў Шахбаза Гірэя і Мубарэка Гірэя.

Галоўнай задачай, пастаўленай асманскім султанам перад Даўлетам IV Гірэем у яго першае кіраванне, быў удзел хана ў распачатай нядаўна руска-турэцкай вайне (1768—1774). Даўлет IV Гірэй стаў збіраць войска, але, як апынулася, далёка не ўсё ў Крыме былі зацікаўлены ў поспеху кампаніі. Некаторыя беі вырашылі атрымаць выгаду ў сітуацыі, у якой рускія атрымлівалі верх над асманамі. Гэтыя людзі ўступілі ў тайныя перамовы з Расіяй і фактычна сарвалі мабілізацыю войска. У выніку ханскі ўдзел у вайне апынулася маларэзультатыўным для туркаў і кіраўнік пазбавіўся трона па абвінавачванні ў бяздзейнасці. У 1773 годзе быў пасланы султанам для вызвалення Крыма, занятага Далгарукавым. Праз Каўказ і Керч Даўлет Гірэй увайшоў у Крым і запанаваў там замест Сахіба II Гірэя, якога падтрымлівалі рускія войскі. Патрабаваў ад асманскага султана, каб той скасаваў заключаны з Расіяй дагавор аб незалежнасці Крыма, вярнуў паўвостраў пад сваё вяршэнства і ўзяў Крым пад сваю абарону. Стамбул, асцерагаючыся новай вайны з Пецярбургам, не вырашыўся на гэта.

У 1777 годзе расійскі стаўленік, калга-султан Шахін Гірэй, на чале нагайскіх войскаў і пры садзейнічанні рускай арміі заняў Крым. Да яго схіліліся таксама крымскія беі, сярод якіх ранейшы хан Даўлет IV Гірэй быў непапулярны з-за свайго намеру пакараць іх за падтрымку Сахіба II Гірэя. Пакінуў Крым і пасяліўся ў горадзе Візэ, дзе пасля і памёр.

• О. Гайворонский «Созвездие Гераев»
• Халим Гирай «Розовый куст ханов» (история крымских ханов)