Гірэі

Гірэі
Краіна	Крымскае ханства
Родапачынальны дом	Чынгізіды
Заснавальнік	Хаджы-Гірэй
Апошні кіраўнік	Шахін-Гірэй
Год заснавання	1441
Тытулы
крымскі хан касімаўскі хан казанскі хан астраханскі хан хан Буджацкай арды

Крымскія татары
Дыяспара
Балгарыя ЗША Румынія Турцыя Узбекістан
Рэлігія
Іслам Сунізм
Блізкія этнасы
Караімы Крымчакі Урумы
Мовы і дыялекты
Крымскататарская Турэцкая Караімская Крымчацкая Урумская
Гісторыя
Полаўцы Ханства (1441—1783) Таўрычаская вобласць (1783—1796) Таўрычаская губерня (1802—1917) Народная Рэспубліка (1917—1918) АССР (1921—1945) Дэпартацыя (1945—1989) Аўтаномная Рэспубліка (з 1991) Расійская анексія (з 2014)
Асобы
Ісмаіл Гаспрынскі Наман Чэлебіджыхан Мустафа Джамілеў Пісьменнікі
Сімвалы
Сцяг Герб Гімн
Іншае
Сюргюн Ханы Крыма Курултай Меджліс Нацыянальная партыя Крымскататарская літаратура Радыё «Мейдан» Тэлеканал «АТР» Наўрэз Кардашлік

Гірэі, Гераі — татарская дынастыя, якая панавала ў Крымскім ханстве з сярэдзіны XV ст. да 1783 г.

Першы хан Хаджы-Гірэй захапіў уладу пры падтрымцы вялікага князя літоўскага Казіміра IV і татарскіх крымскіх князёў з роду Шырын у 1443 г. Паводле польскіх крыніц, Хаджы-Гірэй нарадзіўся ў ВКЛ, у г. Трокі. Яго дзейнасць была накіравана на ўмацаванне ўлады дынастыі ў Крыме і на абарону сваіх уладанняў ад іншых прэтэндэнтаў на трон. Ен меў сяброўскія адносіны з Казімірам IV, даволі мірныя адносіны з Маскоўскай княствам, імкнуўся забяспечыць сваю незалежнасць ад Асманскай імперыі. Пасля смерці Хаджы-Гірэя ў выніку працяглай барацьбы ханам стаў яго малодшы сын Менглі-Гірэй. 3 1475 г. Крымскае ханства трапіла ў васальную залежнасць ад Асманскай імперыі, асманскія султаны прызначалі ханаў выключна з нашчадкаў Гірэяў.

Спачатку адносіны Гірэяў з паўночнымі суседзямі былі прыязныя, але пасля таго, як Казімір IV заключыў саюз з ханам Залатой (Вялікай) Арды Ахметам (саюз фактычна не быў накіраваны супраць Крыма), адносіны сапсаваліся і Менглі-Гірэй заключыў ваенна-палітычны саюз з Маскоўскім княствам. Асобныя татарскія орды не падпарадкоўваліся Гірэям.

3 цягам часу Гірэі зразумелі памылку арыентацыі на Маскоўскае княства, асабліва пасля таго, калі яна заваявала Казанскае, Астраханскае і Сібірскае ханствы. У 1657 г. крымскія татары разбілі венгерскія войскі прэтэндэнта на польскі трон сяміградскага князя Дзьёрдзь II Ракацы У час казацка-сялянскай вайны 1648—1651 гг. крымскі хан Іслам-Гірэй III спачатку падтрымліваў Б. Хмяльніцкага (1648—1649 гг.) і быў пасрэднікам пры заключэнні Збораўскага міру 1649 г., пасля адышоў ад яго і ў 1653 г. уступіў у саюз з Рэччу Паспалітай.

Апошні крымскі хан з дынастыі Гірэяў Шахін-Гірэй пад прымусам расійскага ўрада ў лютым 1783 г. адмовіўся ад трона, а Крымскае ханства было далучана да Расійскай імперыі.

• Podhorodecki, L. Chanat Krymski i jego stosunki z Polską w XV-XVIII w. / Leszek Podhorodecki. — Warszawa: «Książka i Wiedza», 1987. — 316, [4] s., [40] s. tabl.: faks., fot., 1 mapa, portr.
• Греков, И. Б. Восточная Европа и упадок Золотой Орды (на рубеже XIV—XV вв.) / И. Б. Греков; АН СССР, Ин-т славяноведения и балканистики. — М.: Наука, 1975. — 519 с.
• Канапацкі, І. Гірэі / Ібрагім Канапцкі Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 1: А — Беліца / Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1993. — 494 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-074-2. — С. 6—7.
• Сафаргалиев, М. Г. Распад Золотой орды / М. Г. Сафаргалиев; / Министерство высшего и среднего специального образования, Мордовский государственный университет. — Саранск: [б. и.], 1960. — (Ученые записки; Вып. 11).
• Смирнов, В. Д. Крымское ханство под верховенством Отоманской порты до начала XVIII века / В. Д. Смирнов. — СПб.: Университетская тип., 1887. — XXXV, 772 с.