Drangiana

Drangiana, Dranga - Əhəmənilər dövlətinin tarixi bölgəsi, eləcə də inzibati ərazisi. Drangiana Həmun (Zareh) gölləri hövzəsində, İranın daxili axarsız hövzəsində və Hilmənd çayının aşağı axarlarında (indiki İran və Əfqanıstanın qonşu vilayətləri) yerləşən qədim tarixi-coğrafi vilayətdir.^[1] Bölgənin bir hissəsi Əfqanıstanın cənub-qərb bölgəsinə aiddir.

Drangiananın mərkəzi şəhəri Zranka idi. Qədim İran adı olan Zranka (sonralar Z(a)ranq) e.ə. 1-ci minilliyin birinci yarısına aiddir, Zarangiana (Zapayyıavıj) adı, həmçinin yerli xalqların (Zapayyäıı və ya Lapayydı) adları buradan götürülmüşdür. Ümumən qədim zamanlarda Drangiana ərazisində qədim iran mənşəli xalqlar yaşamışdır. Yunanlar onları saranqianlar və ya drangianlar adlandırırdı. E.ə. VII əsrin ortalarında Drangianada yaranmış siyasi birliklər Madanın təsiri altında olmuşdur. Drangiana Əhəmənilər dövlətinin şərqindəki əsas vilayətlərdən biri idi: Bisütun kitabəsində qeyd olunan Drangiana Herodotun əsərində saxlanılmış Əhəməni vergi dairələri siyahısında Bəlucistanın, Məkranın və indiki İranın cənub-şərq hissəsinin daxil olduğu XIV satraplığa aid edilirdi. Antik müəlliflər (Arrian, Diodor, Strabon və b.) Drangiana ərazisində yaşayan və Əhəməni işğalçılarına ciddi müqavimət göstərən ariasplar (evergetlər) tayfasının adını qeyd edirlər. E.ə. VI əsrdə Drangianada zərdüştilik yayılmışdı. Bəzən Drangiananı qonşu Araxosiyanı idarə edən satrap idarə edirdi.

E.ə. 330-cu ildə Makedoniyalı İsgəndər Drangiananın paytaxtını (ellinist müəlliflərdə Proftaziya; adətən indiki Fərəh ş. ilə eyniləşdirilir) tutdu, bundan sonra Drangiana sakinlərinin ellinləşdirilməsi prosesi başladı. Makedoniyalı İsgəndərin ölümündən sonra, e.ə. 323-cü ildə Drangiananı Soloidən (Kipr) olan Stasanor idarə edirdi. Daha sonra isə, e.ə. 321-ci ildə isə bölgəyə digər kiprli Stasandros hakimlik etmiş.

E.ə. III əsrdən Selevkilərin hakimiyyəti altında idi. E.ə 206-205-ci illərdə III Antioks özünün növbəti anabasisi zamanı Drangianada yenidən Seleviklərin hakimiyyəti bərpa etdi. Yunan-Bəlx çarlığı tərkibində Drangiana ərazisində kənd təsərrüfatı sürətlə inkişaf edirdi, şaxələnmiş suvarma sistemi yaradılmışdı. E.ə. II əsrdə Drangiana Parfiya imperiyasının tərkibinə qatılmış. Drangianada köçəri, xüsusilə sak mənşəli tayfaların məskunlaşması ilə (e.ə. 2-1 əsrlər) Drangiananın qədim adı gəlmələrin etnonimini əks etdirən Sakastan (Sicistan, Sistan) adı ilə əvəzləndi. E.ə. I əsrdə Sakastanla qonşu olan ayrıca əyalət, Sasanilər dövründə isə Sakastandakı vilayət də Drangiana adlanırdı.

• Yar-Shater, Ehsan (1982). Encyclopaedia Iranica. Routledge & Kegan Paul. p. 10. ISBN 9780933273955.
• Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. ISBN 978-9952-441-00-0.

1. ↑ Schmitt, Rüdiger. DRANGIANA or Zarangiana; territory around Lake Hāmūn and the Helmand river in modern Sīstān // Arxivlənmiş surət. Encyclopædia Iranica. 15 dekabr 1995. 2021-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-08. The name of the country and its inhabitants is first attested as Old Persian z-r-k (i.e., Zranka)in the great Bīsotūn (q.v. iii) inscription of Darius I (q.v.; col. I l. 16), apparently the original name. This form is reflected in the Elamite (Sir-ra-an-qa and variants), Babylonian (Za-ra-an-ga), and Egyptian (srng or srnḳ) versions of the Achaemenid royal inscriptions, as well as in Greek Zarángai, Zarangaîoi, Zarangianḗ (Arrian; Isidore of Charax), and Sarángai (Herodotus) and in Latin Zarangae (Pliny). Instead of this original form, characterized by non-Persian z (perhaps from proto-IE. palatal *γ or *γh), in some Greek sources (chiefly those dependent upon the historians of Alexander the Great, q.v.) the perhaps hypercorrect Persianized variant (cf. Belardi, p. 183) with initial d-, *Dranka (or even *Dranga?), reflected in Greek Drángai, Drangḗ, Drangēnḗ, Drangi(a)nḗ (Ctesias; Polybius; Strabo; Diodorus; Ptolemy; Arrian; Stephanus Byzantius) and Latin Drangae, Drangiana, Drangiani (Curtius Rufus; Pliny; Ammianus Marcellinus; Justin) or Drancaeus (Valerius Flaccus, Argonautica 6.106, 6.507) occurs.