Pretoria

Pretoria
flag of Pretoria (en)
Alministración
País	Sudáfrica
Provincies	Gauteng
Conceyu metropolitanu	Tshwane (es)
Tipu d'entidá	gran ciudá
Cabezaleru/a del gobiernu	Cilliers Brink
Nome llocal	Pretoria (af)
Códigu postal	0001 • 0002
Xeografía
Coordenaes	25°44′47″S 28°11′17″E / 25.7464°S 28.1881°E / -25.7464; 28.1881
Pretoria Pretoria (Sudáfrica)
Superficie	687.54 km²
Altitú	1339 m y 1332 m
Llenda con	Johannesburgu
Demografía
Población	741 651 hab. (2011)
Porcentaxe	100% de Tshwane (es)
Densidá	1078,7 hab/km²
Más información
Fundación	16 payares 1855
Prefixu telefónicu	012
Estaya horaria	UTC+02:00
Llocalidaes hermaniaes	Amán, Belén, Bakú, Delft, Johannesburgu, Kiev, Taipéi, Teḥrán, Washington DC y Puertu Lluis
tshwane.gov.za

Pretoria ye una ciudá asitiada na parte norte de la provincia de Gauteng, en Sudáfrica, dientro de la Municipalidá Metropolitana de la Ciudá de Tshwane. Ye la capital alministrativa de Sudáfrica, xunto a les ciudaes capitales llexislativa de Ciudá del Cabu y la xudicial de Bloemfontein. El Poder Executivu ta allugáu en Pretoria. L'área metropolitana de Pretoria ye la quinta n'importancia de Sudáfrica, con una población de 2.985.997 (2011).

Pretoria ta considerada como la ciudá que más servicios ufierta a nivel nacional n'estudios universitarios, con universidaes como la Universidá de Pretoria, fundada en 1908 ye una de les más antigües y estenses nel ámbitu públicu, la Universidá de Sudáfrica, siendo la primera nel país qu'ufierta educación a distancia, y la Universidá Teunolóxica de Tshwane, qu'acueye a la mayor cantidá d'estudiantes de ciencies en Sudáfrica. Tamién ye sede del Conseyu pa la Investigación Científica ya Industrial de Sudáfrica.

A Pretoria conózse-y dacuando como "Tshwane" por cuenta de la revesosa #Cambéu de nome propuesta de cambéu de nome, de llarga duración y qu'entá nun se resolvió. El nome de Pretoria fai referencia a Andries Pretorius.^[1][2] Pretoria ye conocida popularmente n'África como La ciudá Jacaranda por cuenta de la cantidá d'árboles Jacaranda qu'hai nes cais, parques y xardinos.^[3]

El nome de la ciudá ye una mención n'honor a Andries Pretorius, deriváu básicamente nes llingües afrikaans ya inglés. Pretorius foi un políticu, xeneral militar y líder de l'antigua comunidá Voortrekker, presente na Gran Trek (Gran Migración) qu'amás xugó un papel importante na fundación de la efímera República de Natalia y de la República de Sudáfrica de Transvaal, y tamién figura clave na batalla del Ríu Sangrientu, polo que ye consideráu un héroe nacional. Anque hubo delles propuestes como Pretoriusdorp, Pretorio, Pretoriusstad o Pretoria-Philadelphia, quedóse definitivamente col nome actual.

El 26 de mayu de 2005 el Conseyu Sudafricano de Topónimos (SAGNC poles sos sigles n'inglés, que se correspuenden con South African Geographical Names Council), que pertenez a la Direición d'Heriedu del Departamentu d'Arte y Cultura, aprobó'l camudó de nome de Pretoria a Tshwane, que ye'l nome de la Municipalidá Metropolitana^[4] na que Pretoria ta allugada, xunto a la so contorna. Anque'l cambéu de nome foi aprobáu pol SAGNC, nun foi aprobáu entá pol Ministru d'Arte y Cultura, Pallo Jordan. La tema ta anguaño so considerancia, ente que'l Ministru solicitó una investigación adicional sobre'l cambéu. Si'l ministru aprobara'l cambéu, el nome va publicar na Gaceta Gubernamental, dando a los ciudadanos la oportunidá de comentar el cambéu. El ministru puede entós unviar la respuesta pública de nuevu al SAGNC, antes de presentar el so encamientu ante'l parllamentu, que va votar p'aprobar el cambéu. Dellos grupos públicos d'intereses avisaron que'l cambéu de nome va ser apeláu na corte. El llargu procesu que se ta llevando a cabu fai inverosímil que'l cambéu realizar en curtiu, asumiendo inclusive que'l Ministru aprobó'l cambéu a principios de 2006.

El Conceyu Metropolitanu de la Ciudá de Tshwane anunció Tshwane como "Principal Capital d'África" desque fuera aprobáu'l cambéu pol SAGNC en 2005. Esto llevó a avivar el discutiniu yá que el nome de la ciudá nun se camudó de manera oficial, y el conceyu metropolitanu actuó de manera prematura. Dempués de que se depositara una quexa na Autoridá d'Estándares de Publicidá (ASA poles sos sigles n'inglés), dictaminóse que tales anuncios yeren deliberadamente engañosos y debíense retirar de tolos medios.^[5] Pese al dictame de l'ASA, el Conceyu Metropolitanu de la Ciudá de Tshwane siguió la emisión de los anuncios. Arriendes d'ello, l'ASA solicitó que'l Conceyu Metropolitanu de la Ciudá de Tshwane pagara anuncios nos qu'almitía engañar al públicu. Al refugar el pidimientu de l'ASA, prohibióse-y al Conceyu Metropolitanu asitiar cualquier anunciu nos medios sudafricanos refiriéndose a Tshwane como la capital. L'ASA podría inclusive aplicar sanciones al Conceyu Metropolitanu qu'evitaríen toa publicación nos medios sudafricanos, incluyendo avisos del conceyu y ufiertes d'empléu.^[6][7]

Tres el dictame, el conceyu metropolitanu siguió publicando anuncios de Tshwane, pero asitiar en tableros d'anuncio propiedad de la Municipalidá y paraes d'autobuses nel mesmu área. N'agostu de 2007, peneróse una nota interna a los medios na que l'alcalde de la municipalidá de Tshwane recibió un anunciu del presidente de la provincia de Gauteng na que municipalidá tendría de ser llamada "Ciudá de Tshwane" en cuenta de "Tshwane".^[8] Esto podría amontar el tracamundiu sobre la distinción ente la ciudá de Pretoria y la municipalidá de Tshwane.

La bandera que representa a la ciudá de Pretoria, la capital alministrativa de Sudáfrica. La bandera tien un diseñu senciellu una y bones solo tien dos colores, colloráu y mariellu.^[9] El colloráu atópase na metá cimera, ente que'l mariellu na parte inferior.^[9] Estos colores son los colores oficiales de la ciudá, derivaos del so escudu.

Los colonos de fala nguni, que depués fueron conocíos como ndebele (deriváu de la pallabra 'abellugaos' en sesotho), fueron probablemente los primeres en reconocer la idoneidad del valle que aportaría a el llugar nel que s'allugaría la futura ciudá de Pretoria como asentamientu. Mientres el periodu de gran convulsión social que se vivió en gran parte del África Austral ente 1818 y 1840 (conocíu como Mfecane) otru grupu de refuxaos llegó a esta zona proveniente de Natal sol lideralgu de Mzilikazi. Sicasí, fueron forzaos a abandonar les sos aldegues tres los ataques zulús en 1832.

La ciudá de Pretoria como tal foi fundada en 1855 por Marthinus Wessel Pretorius, un líder de los voortrekkers, y llamar asina n'honor al so padre, Andries Pretorius. Ésti convirtióse n'héroe nacional pa los Voortrekkers tres la so victoria sobre los zulús na batalla del Ríu Sangrientu. Andries Pretorius tamién tuvo presente nel Tratáu del Ríu Sand (1852), na que Gran Bretaña reconoció la independencia de Transvaal. Convertir na capital de la República de Sudáfrica el 1 de mayu de 1860.

La fundación de Pretoria como capital de la República de Sudáfrica puede interpretase como'l fin del nomadismu de los asentamientos bóers de la Gran Marcha.

Mientres la Primer Guerra de los bóers, la ciudá foi asediada poles fuercies republicanes n'avientu de 1880 y marzu de 1881. El tratáu de paz que dio fin a la guerra foi robláu en Pretoria el 3 d'agostu de 1881 nel Tratáu de Pretoria.

La Segunda Guerra de los bóers (1899 a 1902) tuvo como resultáu'l fin de la República de Sudáfrica y l'entamu de la hexemonía británica en Sudáfrica. Mientres la guerra Winston Churchill foi encarceláu nes Escueles Modelu del Estáu en Pretoria, pero llogró escapar a Mozambique. La ciudá capituló ante les fuercies britániques comandadas por Frederick Roberts el 5 de xunu de 1900 y el conflictu remató en Pretoria cola firma del Tratáu de Vereeniging el 31 de mayu de 1902.

Les repúbliques bóer de la República de Sudáfrica y l'Estáu Llibre d'Orange fueron unificaes cola Colonia del Cabu y la Colonia de Natal en 1910 pa formar la Unión Sudafricana. Pretoria pasó a ser la capital alministrativa de toa Sudáfrica, con Ciudá del Cabu como capital llexislativa. Dende 1860 hasta 1994, la ciudá foi tamién la capital de la provincial de Transvaal, antecediendo a Potchefstroom.

Tres la creación de nueves estructures municipales en Sudáfrica nel añu 2000, foi adoptáu'l nome Tshwane pa la Municipalidá Metropolitana qu'inclúi Pretoria y otros nucleos axacentes. Tres la cayida del apartheid, en 1994, Peter Holmes Maluleka foi escoyíu como alcalde provisional de Pretoria, hasta la celebración de les primeres eleiciones democrátiques que se celebraron esi añu, convirtiéndose nel primer alcalde negru de la capital de Sudáfrica. Más tarde Maluleka convertir nel presidente del Conceyu Metropolitanu de Gran Pretoria (darréu Conceyu Metropolitanu de la Ciudá de Tshwane), depués vocal del Conceyu Metropolitanu de Tshwane y en 2004 foi escoyíu miembru del Parllamentu sudafricano por Soshanguve.^[10]

Pretoria ye una ciudá de calter cosmopolita que s'alluga nel área de transición ente les ecorrexones del Highveld y el Bushveld. Pretoria atopar a unos 50 quilómetros al norte de Johannesburgu, metanes un templáu y fértil valle abrigáu peles llombes de Magaliesberg.

Parámetros climáticos permediu de Pretoria
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima absoluta (°C)	36.2	36.3	35.0	32.5	29.4	26.0	26.0	30.0	34.0	36.0	35.7	36.0	36.3
Temperatura máxima media (°C)	28.5	28.0	26.9	24.1	21.8	18.9	19.5	22.1	25.5	26.6	27.0	28.0	24.7
Temperatura media (°C)	22.6	22.1	21.0	17.9	14.7	11.5	11.9	14.7	18.6	20.1	21.0	21.9	18.2
Temperatura mínima media (°C)	17.8	17.3	16.1	12.6	8.2	4.8	4.8	7.6	11.9	14.4	15.8	16.8	12.3
Temperatura mínima absoluta (°C)	7.5	10.4	5.5	3.3	-1.5	-4.5	-4.5	-4.0	-0.5	3.0	6.6	6.5	-4.5
Precipitación total (mm)	135	76	79	54	13	7	3	5	20	73	100	108	673
Díes de precipitaciones (≥ 1.0 mm)	10.9	7.8	7.6	5.2	1.8	0.6	0.7	1.4	2.0	6.0	9.5	10.8	64.3
Hores de sol	260.8	235.3	253.9	245.8	282.6	270.8	289.1	295.5	284.3	275.2	253.6	271.9	3218.8
Humedá relativa (%)	62	63	63	63	56	54	50	45	44	52	59	61	56
Fonte nº1: NOAA,[11] Deutscher Wetterdienst[12]
Fonte nº2: South African Weather Service[13]

La población de la ciudá ye de 1.687.779 d'habitantes (2006), 2.101.893 si inclúyese l'área metropolitana. Los idiomes más falaos na ciudá son el afrikaans, el setswana, l'inglés, y el ndebele. El 28% de la población componer les minoríes de blancos, coloureds (mestizos) y asiáticos, mayoritarios nos distritos centrales (Pretoria y Centurion).

Llingua	Población	%
Sepedi	439.732	22,14%
Afrikaans	422.866	21,29%
Setswana	339.719	17,11%
Xitsonga	198.441	9,99%
Zulú	151.200	7,61%
Inglés	129.923	6,54%
Ndebele	98.077	4,94%
Sesotho	78.435	3,95%
Suazi	37.963	1,91%
Xhosa	37.957	1,91%
Vienda	35.242	1,77%
Otros	16.425	0,83%

Históricamente alministráu pol Partíu Sudafricano y el Partíu Xuníu hasta los años 50, dende 1994 el partíu mayoritariu empezó a ser el Partíu Nacional (PN) y en 1995 nomar a Peter Holmes, primer alcalde negru y figura d'importancia anguaño na ciudá pol que s'estableció pa la formación de la estructura urbana del Gran Conseyu Metropolitanu de Pretoria. Dende esta mesmes eleición llegaliza'l sufraxu universal, la votación con igualdá racial. En 2006 el partíu mayoritariu PN dexó de tener abondu sofitu y pasó a gobernar el Congresu Nacional Africanu.

Dende avientu de 2000 Pretoria ta estructurada na capital y 12 antiguos conceyos, con 5 que s'inclúin nos conceyos d'etnia tswana de l'antigua nación de Bofutatsuana. Alministrar 151 conceyales del llamáu Conseyu metropolitanu de Pretoria, qu'inclúi toles poblaciones del conceyu (alministración provincial) de Tshwane Gwen Ramokgopa—o solo Tshwane—.

Na ciudá atopen los Union Buildings,^[14] sede del gobiernu nacional.

Pretoria ye una de les ciudaes sudafricanas más piqueres en términos académicos, yá que nella puédese atopar la mayor Universidá residencial del país (la Universidá de Pretoria), la Universidá de Teunoloxía de Tshwane y la mayor universidá d'educación a distancia (la Universidá de Sudáfrica, más conocida poles sos iniciales, UNISA). El Conseyu pa la Investigación Científica ya Industrial ye'l centru d'investigación científica de Sudáfrica y de la organización de desenvolvimientu, fundáu en 1945.^[15] De siguío defínense les instituciones más importantes:

Edificios d'educación cimera en Pretoria

Imaxe	Institución educativa	Fundación	Facultaes	Tipu
	Universidá de Pretoria	1908	Facultá de Ciencies Económiques y Empresariales Facultá d'Educación Inxeniería, Construcción de Mediu Ambiente y Teunoloxía de la Información Facultá de Ciencies de la Salú Facultá d'Humanidaes Facultá de Derechu Facultá de Ciencies Naturales y Agrícoles Facultá de Teoloxía Facultá de Ciencies Veterinaries Institutu de Ciencies	Universidá pública
	Universidá de Teunoloxía de Tshwane	2004	Facultá d'inxeniería y mediu ambiente Facultá de ciencies Facultá d'humanidaes Facultá de ciencies de la xestión Facultá de comunicación y teunoloxía de la información Facultá d'arte Facultá de economiía y finances	Universidá de teunoloxía
	Universidá de Sudáfrica	1873	Colexu d'Agricultura y Ciencies del Mediu Ambiente Colexu d'Educación Facultá de Ciencies Económiques y de Xestión Colexu d'Estudios de posgráu Facultá de Ciencies Humanes Facultá de Derechu Facultá de Ciencies, Inxeniería y Teunoloxía Escuela de Graduaos en Lideralgu Empresarial	Universidá pública y universidá a distancia

Los más destacaos elementos culturales de Pretoria son:

• El Monumentu Voortrekker
• Ventana Africana
• Parque de la Llibertá
• Kruger House
• Muséu de Mapungubwe
• Melrose House
• Fuertes de Pretoria
• Muséu de Transvaal
• Muséu de Van Wouw
• Voortrekker Monument

Unu de los deportes más populares en Pretoria ye'l rugbi. Nel Estadiu Loftus Versfeld xueguen los sos partíos los Blue Bulls,^[16] que compite nel campeonatu nacional de la Currie Cup, y na competición internacional del Super Rugby, que ganaron en trés causes (2007, 2009 y 2010). El Loftus Versfeld tamién ye l'estadiu del Mamelodi Sundowns Football Club.

Pretoria allugó partíos de la Copa Mundial de Rugby de 1995.

Na Copa Mundial de Fútbol 2010 Pretoria foi una de les sedes onde se xugó dichu Mundial, nel Estadiu Loftus Versfeld con una capacidá pa 51.762 espectadores. Tamién allugo a la Seleición de fútbol Arxentina, Seleición de fútbol Eslovaquia, Seleición de fútbol Estaos Xuníos y a los árbitros.

Na ciudá hai dellos equipos de fútbol que militaron na Premier Soccer League, la máxima categoría del fútbol sudafricano. Los más importantes son los Sundowns, que fueron campeones en cinco causes, y Supersport United, tres veces campeones.^[17][18] Otru de los equipos ye'l Pretoria University Football Club, que xubió a la máxima categoría en 2012.

El críquet ye tamién un de porte popular. Al nun esistir un estadiu internacional de críquet, la ciudá nun foi sede de nengún tornéu internacional, anque'l cercanu estadiu de Supersport Park en Centurion foi la sede de dellos torneos internacionales. L'equipu más importante de la ciudá son los Titans.

Pretoria ye un importante centru industrial, con industries pesaes qu'inclúin el procesáu de fierro y aceru, según industria automovilística, del ferrocarril y de la fabricación de maquinaria. Según un estudiu de la Universidá de Potchefstroom del añu 2002, Pretoria contribúi con un 8,55% al total del Productu Internu Brutu del país, convirtiéndose na tercer ciudá, por detrás de Johannesburgu y Ciudá del Cabu.^[19]

Pretoria presenta un gran interés turísticu, yá que, a diferencia de Johannesburgu, nun sufre tantu la lacra de la inseguridá y los sos principales puntos d'interés pueden ser visitaos a cuerpu. Ésta podría ser la razón pola que los viaxeros prefieren permanecer en Pretoria antes de llanzase a afayar les reserves de Transvaal.

El meyor momentu pa visitala ye la primavera austral (ochobre-payares), cuando los jacarandás tán en flor, tiñendo de moráu les cais de la ciudá.

L'arteria principal de Pretoria ye Church Street, y el centru de la ciudá podría allugase en Church Square, onde foi alzada la primer ilesia de la ciudá.

• En Church Square alcuéntrase la estatua de Paul Kruger, símbolu de la ciudá, realizada por Anton Van Wow. En redol a la plaza atopen edificios típicos afrikaner, como'l Raadsaal (antiguu parllamentu de Transvaal) o'l Tribunal de Xusticia (onde foi xulgáu Nelson Mandela en 1963), l'edificiu modernu de l'alministración provincial y la sede del serviciu postal.
• la casa de Paul Kruger que contién dellos oxetos personales del antiguu Presidente del Transvaal, el xarré presidencial, la calesa de viaxe y el coche salón priváu [1].
• l'antiguu campusantu onde tán soterraos Kruger, Hendrik Verwoerd y otros pretorianos.
• Strijdom Square, apoderada pola escultura de los caballos de Danie de Jager.
• el City Hall (Conceyu), célebre pol so carillón y los sos 32 campanes, tien nos sos xardinos les estatues de los Pretorius, padre y fíu, fundadores de la ciudá.
• los xardinos públicos como'l Burgers Park (1882), el Princes Park, el Springbok Park y los xardinos botánicos,
• el Muséu d'Arte que tien una coleición d'arte sudafricano,
• la estación central d'arquiteutura neocolonial,
• Melrose House (onde foi roblada la paz ente Británicos y Bóers en 1902),
• el Transvaal Museum, consagráu principalmente a la xeoloxía, l'arqueoloxía y la historia natural,
• el Zoo de la ciudá (The National Zoological Gardens of South Africa),
• el "National Cultural History and Open Air Museum", que tien una coleición d'arte rupestre prehistóricu y un departamentu dedicáu a les etnies y a los pioneros afrikáners de Transvaal.
• la sede del gobiernu (Union Buildings), que l'arquiteutu Herbert Baker construyó en 1910. Propón un puntu de vista sobre la ciudá, pero ta zarráu al públicu. Los xardinos tienen una gran estatua de Nelson Mandela dende'l día del so funeral y la gran estatua ecuestre de Louis Botha qu'ocupaba'l llugar central de los xardinos foi treslladada a un llateral de los mesmos. Tamién hai un monumentu a los cayíos na Primer Guerra Mundial.
• el Voortrekker Monument, inauguráu en 1949, ye'l monumentu más visitáu de la ciudá. Ye una especie de Panteón de la Hestoria Afrikaner y alcuéntrase nuna llomba qu'espunta sobre la ciudá de Pretoria.
• Freedom Park, un homenaxe de Sudáfrica a toles persones que morrieron nos distintos conflictos que tuvo'l país.
• Menlyn Park, el centru comercial más grande d'África
• Fort Klapperkop: antigua base militar Bóer, reconvertida en muséu militar, que sobresal sobre Pretoria ufiertando una vista de 360 graos sobre tola ciudá. Alluga numberoses estatues y l'estación hidráulica de la capital.
• Hartbeespoort Dam, pela redolada de Pretoria, constitúi un puntu d'alcuentru pa los aficionaos a los deportes náuticos. Nes redoma atopa un parque animal y a dellos quilómetros d'ellí un teleféricu lleva a los visitantes hasta'l visu de Magaliesberg.
• La mina Cullinan, 40 km al este de Pretoria, onde foi afayáu en 1905 el diamante más grande del mundu, el «Cullinan» de 3.106 quilates del que s'estrayxeron 9 grandes diamantes y 96 piedres, dalgunes de les cualos afaten les Xoyes de la corona británica.

• Arnold Vosloo, actor nacíu en 1962 qu'encarnaba la momia Imhotep en La momia 1 y 2.
• Melinda Bam, candidata pal concursu de guapura Miss Universu 2012 que representa a Sudáfrica arriendes del so nomamientu como Miss Sudáfrica 2011.
• Shaun Morgan, vocalista y frontman de la banda Seether.

• Kiev (Ucraína)
• Washington D.C. (Estaos Xuníos)
• Basilea (Suiza)
• Teḥrán (Irán, 1963)^[20]

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Pretoria.
• Páxina oficial de la Municipalidá Metropolitana de Tshwane (n'inglés)
• Universidá de Pretoria (n'inglés)
• Pretoria News. Periódicu local (n'inglés)