Nubia

Nubia
Alministración
Tipu d'entidá	rexón xeográfica
Xeografía
Coordenaes	18°57′N 32°16′E / 18.95°N 32.26°E / 18.95; 32.26
Demografía

Esti artículu o seición necesita un ameyoramientu no que cinca a la redaición, la gramática o la ortografía.

Nubia^[1] ye la rexón asitiada nel sur d'Exiptu y el norte de Sudán. La so población asítiase a lo llargo del valle del Nilu, ente la primera y la sestu catarata. Na antigüedá foi un reinu independiente.

Namái se conocen parcialmente dellos aspeutos de la historia llingüística de Nubia. Magar se suxirió repetidamente que la llingua antigua meyor documentada, el meroíticu, taría emparentada coles llingües nilo-saḥarianes, esta llingua tien de considerase como una llingua ensin clasificar.^[2] Amás nel área llamada na antigüedá Nubia esisten anguaño llingües cushites escontra la parte oriental del antiguu reinu de Kush y un conxuntu de llingües cordofanes en pártela sur del mesmu reinu. Eso implica que parte de los pueblos llamaos a cencielles "nubios" podríen falar llingües que nun son de la familia nilo-saḥariana.

Otres evidencies suxeren qu'entá nes rexones non perifériques Nubia, falaríense a lo menos dos variedaes del grupu de les llingües nubies, una subfamilia de la familia nilo-saḥariana qu'inclúi a les llingües nobiin, kenuzi-dongola, midob y delles variedaes rellacionaes cola zona septentrional de los montes Nuba. Una variedá llamada birgid falábase, siquier hasta 1970, al norte de Nyala, na rexón sudanesa de Darfur, pero escastóse con posterioridá. L'idioma nubiu antiguu utilizábase sobremanera en testos relixosos de los sieglos VIII y IX.

Na antigüedá'l territoriu anguaño llamáu Nubia, correspondía al citáu nes fontes bíbliques col nome de Kush, Cush o Cus, siendo bien influyíu pola cultura del antiguu Exiptu ya inclusive mientres les dómines d'apoxéu del Antiguu Exiptu, lo que güei ye Nubia, foi una especie de virreinatu exipcianu.

Pa l'antigua Kemet (Exiptu), Nubia yera “Tai-Seiti” la tierra de la xente del arcu”, población que difícilmente podía ser apoderada, pos sabía utilizar los sos arcos y fleches.

Les inscripciones de Jebel Suliman, na ribera occidental, frente a l'aldega de Degheim, amuesen que Nubia foi conquistada por Dyer (3000 e.C.), el tercer faraón de la Dinastía I. Más p'alantre, el faraón Seneferu, de la Dinastía IV, predecesor de los faraones que construyeron les pirámides de Guiza, ordenó inscribir qu'invadió Nubia y traxo a 100.000 cautivos y más de 200.000 cabeces de ganáu. Esti fechu reflexa la cobicia de Seneferu, pero tamién ye niciu de la próspera población Nubia.

Unu de los templos más importantes foi alzáu pola reina Hatshepsut (1490-1468 e.C.), en Buhen y dedicáu a Horus, el dios ferre; otros en Semna oeste y en Dibeira. En Semna esti (Kumma) ella dedicó'l so templu al dios Jnum y foi ampliáu pol so socesor, Tutmosis III. Tamién dedicó un templu Tutmosis III, en Semna oeste, a los dioses llocales, a Dedwan, el dios del inciensu, y dios de Nubia.

Faraones del Imperiu Nuevu, como Ramsés II (1290-1224 e.C.), alzáronse a la realeza porque pudieron imponese a los nubios, abasnar a la derrota y la humildación. Los nubios y xudíos construyeron los palacios de Ramsés, múltiples casones y templos. P'amosar la so divinidá él nun atopó nada meyor que construyir el so maraviosu templu n'Abu Simbel. Ramsés II construyó nel centru de Nubia'l templu de Aksha, y el Virréi Stau y la so esposa fueron representaos, adorándolo, nel templu de Faras.

Mientres el Tercer periodu Intermediu d'Exiptu (1085 e.C./750 e.C.), Nubia recuperó la so independencia. Constituyóse entós un reinu kushita que diba perdurar mientres unos mil años. Nel sieglu VIII e.C., los nubios Shabako, Taharqo y Pianjy vengaron a los sos antepasaos y conducieron los sos carros de guerra hasta Kemet (Exiptu), pa tomar en Menfis la Corona Doble del Altu y Baxu Exiptu, fundando la dinastía XXV d'Exiptu. Permanecieron nel tronu 67 años y los sos monumentos inda pueden contemplase. Escontra 660 e.C., los faraones kushites fueron espulsaos a la so rexón d'orixe, Nubia, y formaron en Napata un reinu orixinal, síntesis de les influencies nubies y exipcianes; el reinu de Kush adoptó munches práutiques exipcianes, como la so relixón y les pirámides.

Escontra 591 e.C., por cuenta de la espedición de Psaméticu II contra Kush, la capital treslladóse de Napata a Meroe. A esto, añadióse l'endurecimientu de les condiciones climátiques, lo qu'apostraba'l norte a funciones secundaries.

A partir de 315 a 295 e.C., acentuóse la rotura (nunca terminada) col modelu exipcianu. Baxo Nastasen (335 a 315 e.C.), Meroe arrampuñó a Napata les postreres grandes funciones que-y quedaben, les de llugar de coronación y inhumación de los soberanos.

Tres les campañes d'Alexandru Magnu'l territoriu anguaño llamáu Nubia foi denomináu "Ætiopia" o, más precisamente: Baxa Etiopía (que nun tien de se confundir col actual Estáu llamáu Etiopía). Naquella dómina tuvo llugar l'advenimientu de les "Candaces", reines qu'exercíen el poder políticu supremu. Alcuéntrase un ecu d'ello na Biblia (Fechos de los Apóstoles).

Na dómina romana, los kushites comerciaben colos romanos y yeren tamién mercenarios. Mientres esi tiempu, les distintes rexones estremáronse y combatieron pol control de Nubia, dexando a la rexón vulnerable a los ataques, de lo que s'aprovecharon los Noba pa conquistar Nubia. Ye posible que la pallabra Nubia» provenga de los Noba, o de la pallabra exipciana Nub: oru. Los romanos d'entós llamábenlos Nobatae.

Ye a entamos de la Edá Media cuando empieza a figurar el topónimu Nubia, términu deriváu del importante reinu cristianu de Nobatia, anque yá entós Nubia solía ser referente pa mentar a tola rexón llamada primero "Baxa Etiopía".

Hacia l'añu 350, Nubia foi invadida y desfecha pol reinu etíope d'Axum. Trés nuevos reinu formáronse de siguío:

• Nobatia, al norte, ente la primera y la segunda catarata del Nilu, cola capital en Faras;
• Makuria, nel centru, con capital en Dongola ;
• Alodia, o Aloa, más al sur, cola so capital en Soba, cerca de Khartum;

El rei Silko de Nobatia escribía en griegu y grabó les sos victories nel templu de Talmis (güei Kalabsha) hacia l'añu 500.

En 373, Xuan d'Efeso anotó qu'un sacerdote monofisita llamáu Xulian convirtió al rei y a los sos nobles escontra 545. Anotó igualmente que'l reinu d'Alodia foi convertíu escontra'l 569.

Nel sieglu VII, Makuria tresformóse na principal potencia de la rexón - tan potente como pa torgar la invasión de los árabes-. Tres munchos fracasos, éstos establecieron un tratáu de paz con Dogomba, dexando'l comerciu entra les dos potencies. Esi tratáu duró 600 años. A la fin del medievu foi cuando s'impunxo definitivamente en tola rexón l'islamismu.

La ilesia real de Dongola foi remplazada por una mezquita nel 1350.

A lo llargo del sieglu XIV, el gobiernu dongolanu fundióse, estremando la rexón que cayó so la influencia d'Exiptu, que s'apoderó del norte del país, dexando'l sur al reinu de Sennar escontra'l sieglu XVI.

Exiptu llogró más llueu'l control total de la rexón, con Mehemet Ali nel sieglu XIX, pero na década de 1880 los británicos fixéronse col control del país que se tresformó nun condominiu anglo-exipcianu.

Tres la fin de la colonización inglesa, Nubia foi dixebrada en dos partes, una n'Exiptu y otra en Sudán.

Munchos nubios exipcianos fueron obligaos a reasentase, por cuenta de les obres del Llagu Nasser, tres la construcción de la presa d'Asuán. Puen atopase pueblos nubios al norte d'Asuán na ribera occidental del ríu Nilu y na isla Elefantina. Munchos nubios viven n'otres ciudaes, como El Cairu.

Les llocalidaes más importantes de Nubia, rellacionaes cola historia del antiguu Exiptu, asitiaes a partir de la primer catarata del ríu Nilu son:

• Ballana
• Iam
• Dongola
• Meroe
• Napata
• Muséu albentestate de Nubia y Asuán
• Ciudaes del Exiptu antiguu

• Thelwall, Robin (1978) 'Lexicostatistical relations between Nubian, Daju and Dinka', Études nubiennes: colloque de Chantilly, 2-6 juillet 1975, 265—286.
• Thelwall, Robin (1982) 'Linguistic Aspects of Greater Nubian History', in Ehret, C. & Posnansky, M. (eds.) The Archeological and Linguistic Reconstruction of African History. Berkeley/Los Angeles, 39–56. online version Archiváu 2005-04-03 en Wayback Machine
• Frédérique Fogel: Mémoires du Nil. Les Nubiens d'Égypte en migration. Karthala (1997}}

• (en francés) Le royaume de Kouch, par Brigitte Gratien, Directeur de recherche au CNRS, Institut de papyrologie et d'égyptologie à l'université de Lille III ;
• (en francés) Histoire de la Nubie chrétienne, par Christian Cannuyer, Professeur à la faculté de théologie de l'université catholique de Lille ;
• (en francés) Voyage au pays des pharaons noirs : Récit de voyage et notices sur l'histoire de la Nubie
• (n'inglés) Napata.org ;
• (en francés) Le racisme et la redécouverte de l'Ancienne Nubie ;
• (en francés) TheNubian.net Archiváu 2021-04-27 en Wayback Machine : un site très complet sur l'étude de la Nubie et de la civilisation nubienne.