Байгол

Јурт
Байгол
орустап Советский Байгол
52°12′02″ с. ш. 87°26′48″ в. д.HGЯOL
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ субъекты	Алтай Республика
Муниципал аймак	Турачак
Јурт јеезе	Турачактыҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Тӧзӧлгӧн јылы	1826
Бийиги	341[1] м
Климады	орто-континентал
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы	↘9[2] кижи (2016)
Ук-калыктар	орустар 91 % (2002)[3]
Окылу тил	алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 38845
Почтаныҥ индекси	649140
АТТК-ныҥ коды	84225875004
МТТК-ныҥ коды	84625475116
Номер в ГКГН	0154740
Байгол Москва Улалу Байгол

Байгол (орустап Советский Байгол) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Турачак аймагында Турачактыҥ јурт јеезезине кирет.

Байгол орустап

Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк јанында, Аба-Јыштыҥ ортозында Байгол сууныҥ бажында турат. Ӱч-Сӱӱри, Уйа, Аккан-Чуй, Урчын, Спырна деп кырлар айландыра курчайт. Байголдыҥ суузы Ӧӧн сууга кирет. Байлу туузы Чоҥмо. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 341 метрге бийик^[1].

Климады орто-континентал. Узун соок кыш ла серӱӱн јай. Кейдиҥ ортојылдык температуразы 4,3 °С, јылуныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, сооктыҥ эҥ ле тыҥы −55 °С, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 0 °С, баштапкы сооктор 05.06./08.09, сооктор јок кӱндер бир јылга 94, јут-чыктыҥ кеми јыл туркунына 826 мм, ортојылдык салкынныҥ кеми 1,3 м/с, 15 м/с тыҥ салкын бир јылда 10,3 кӱн. Кардыҥ, кӱрттиҥ тереҥи кышкыда 1,5-2 метрдеҥ ажыра болот кезик јерлерде.

Аба-Јыштыҥ аҥы-кужы астаган да болзо, корулу јерлерде (заповедникте) айу, бӧрӱ, тӱлкӱ, какай, јеекен, шӱлӱзин, туйгактузы: булан, элик, марал, аҥ, оокторы: сарас, агас, јоонмойын, албаа, суузар, тийиҥ кӧрӱк, камду ла оноҥ до ӧскӧзи^[4]. Кезик куштардыҥ тоозы астап, Кызыл бичикке де киргени бар, ол барынтычы куштардаҥ кӧп сабазы: шоҥкор, ала-ылаачын, мечиртке, ӱкӱ^[5]. Оок куштар ол каргаа, саҥыскан, тарал, кӧктийек, кӱӱк, кас, турна, бӧднӧ, чай, кӱртӱк, томыртка.

Койу кара агаш ӧзӧт, ортозында јаан састарлу, јойгон, чиби, мӧш, кайыҥ, аспак, карагай ла тал^[6]. Чыкту кей, јылу ыжык јер, јердиҥ кыртыжы јымжак учун ӧлӧҥ чӧп бийик ле койу ӧзӧт, эмеш ачык јадаҥдар ла меестерде јӱзӱн чечектер, јиилектер, јаскыда калба, орляк, кӧжнӧ лӧ кӱскиде кузук, эм ӧлӧҥдӧр лӧ тазылдар быжат. Састу јерде тӧҥӧзӧктӧрдӧ кыйгак ӧлӧҥ, кӧгӧзин ле камыш ӧзӧр. Кӱӱктаман, саргай, чейне, быркырууш чечек, ак чечек, калаш чечек ле о.ӧ. Јиилектердеҥ јайгыда каракат, тийиҥкат, кызылгат, бороҥот, јыдукара, чычрана, јодро јакшы тӱжӱм берет. «Республика Алтайдыҥ Кызыл бичигиниҥ» ӧзӱмдери ол эм-тазылдар: кызыл тазыл, алтын тазыл^[7].

Аралдарда јӱзӱн-јӱӱр тайа, јыраа, каргана туй ла јайылып ӧзӧт.

Кебезенге једеле, оноҥ ары јойу, эмезе атту барар.

Јурт 3 оромду: Суулу, тӧс, Кайыҥду.

Байгол јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Турачак	33 км
Аймактыҥ тӧс јери Турачак	33 км
Республикан тӧс кала Улалу	170 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы	210 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва	4000 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 435,7 км-деҥ	180 км

Јурт 1826 јылда тӧзӧлгӧн.

Эл-јонныҥ тоозы
2010[8]	2011[9]	2012[9]	2013[9]	2014[10]	2015[11]	2016[2]
12	→12	→12	↘10	→10	→10	↘9

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 33 кижи болгон, олордыҥ 85 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон (чалкандулар, кумандылар ла тубалар јуртайт)^[3].

Окылу тил: орус, алтай^[12].

• эмчилик;
• магазин;
• јурттыҥ клубы.

Агашла иштер. Пилорама. Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ.

• Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда корогондорго обелиск (1293)^[13].

• Јебрен рудник(..)^[13].

• Эм-Суу, байлу карасуу (1278)^[13];
• Ӱч-Сӱӱри, байлу кыр (1273)^[13].

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте^[13].