Vleisetende plante

Vleisetende of insekte-etende plante vang en verteer insekte en ander klein diere om in hulle proteïenbehoeftes te voorsien. Die plante beskik oor vangapparate wat in vorm en funksie verskil na gelang van die aard van die plant. Vleisetende plante kan in 4 hoër plantfamilies ingedeel word.

Vleisetende plante kom gewoonlik voor in nitraatarme grond, soos vogtige, suur heide- of veengrond, moerasse en blougrasveld. Omdat daar in sulke omgewings min stikstofhoudende bestanddele – wat noodsaaklik is vir die opbou van proteïene- is, het die vleisetende plante 'n ander metode ontwikkel om in hulle stikstofbehoeftes te voorsien. Hulle lok insekte aan, vang en verteer dit en gebruik die organiese stowwe as voedsel, terwyl die onverteerbare chitienagtige dele oorbly.

Die prooi word meestal met die blare of dele daarvan gevang. Soms is daar op die blare klierhare wat slym afskei waaraan die insekte vassit. By ander spesies bestaan die blare uit 2 dele wat toeklap wanneer 'n insek daaraan raak. Daar is ook plante met bekervormige blare wat 'n vloeistof bevat waarin insekte val en verdrink, terwyl ander plante lug leë blasies het wat die insekte na binne suig. Die meeste vleisetende plante behoort tot die hoër plante, wat bladgroen besit; daar is egter ook skimmelsoorte wat klein haarwurms met behulp van lusvormige skimmeldrade deurdring en verteer. Vleisetende plante kan in 4 families ingedeel word: die sondoufamilie, blaaskruidagtiges en 2 bekerplantgroepe (orde Sarraceniales), wat heeltemal van mekaar verskil.

Die sondoufamilie (Droseraceae) bestaan uit klein, kruidagtige plante wat op vogtige heide en in moerasse tussen veenmosse (genus Sphagnum) groei. Die ronde tot lepelvormige blaartjies het aan die punte talle klierhare met 'n druppel klewerige kliervog wat proteïene oplos. Insekte wat deur die vogdruppels aangelok en gevang word, bly daaraan kleef en kan nie loskom nie; hoe meer die insek spartel, hoe vaster sit hy. Die hare krul om die prooi en die blaarrande rol na mekaar toe.

Die kliere skei dan ʼn vog af wat die insek verteer. Die meeste Drosera-spesies kom in Australië, Suid-Amerika en in Suid-Afrika in die Kaapprovinsie voor. Daar is minstens 12 spesies in Suid-Afrika, waarvan die Drosera cistifolia, wat veral in die Boland aangetref word, 'n bekende voorbeeld is. Drosophyllum lusitanicum en Aldrovanda vesiculosa kom veral in Suidwes-Europa voor. Eersgenoemde het grasagtige blare met klierhare en geel blomme. Die ander spesie is 'n waterplant wat klein waterdiere met sy blare vang.

In die blaaskruidfamilie (Lenti bulariaceae) is ook vleisetende spesies, soos Utricularia capensis, wat in Suid-Afrika voorkom. Hy groei op nat plekke of tussen mos en het geel of ligpers blomme. Nog ʼn bekende verteenwoordiger is Pinguicula vulgaris wat in moerasse en blougrasvelde groei. Die vet blaartjies is in 'n roset gevorm en bevat 'n kleefstof waaraan die insek vassit. Die blare skei 'n kliervog af waardeur die insek verteer word.

Die blasiekruid (Utricularia vulgaris) is 'n waterplant wat van klein waterdiertjies leef. Die ander 2 families bevat albei vleisetende plante en behoort tot die orde van die bekerplante (Sarraceniales). Hulle is kruide, soms halfheesters, met bekervormig vergroeide blare wat as vangapparaat funksioneer. Die Sarraceniaceae is Amerikaanse moerasplante met 'n roset van bekervormige blare met 'n soort deksel aan die top. Die bekerrand het meestal 'n opvallende kleur en patroon en is voorsien van talle kliere wat nektar produseer om insekte te lok. Onder die kliere is daar 'n gladde deel waarop die insekte gly en na benede val. Die bekervormige blaar is gewoonlik halfvol met vloeistof waarin die insekte dan verdrink.

Die vloeistof bevat proteolitiese ensieme (wat proteïene opbreek), waardeur die insek verteer word. Daar is 3 genera in die familie, waaronder die Sarracenia, wat in die oostelike dele van Noord-Amerika voorkom. Van die ongeveer 10 spesies uit die genus is Sarracenia purpurea die bekendste. Die bekers is groen tot donkerrooi en kan 30 cm hoog word, met ʼn diameter van ongeveer 8 cm. By Sarracenia drummondii kan die bekers tot 1 m hoog word.

Die ware bekerplante (familie Nepenthaceae) is inheems in Suidoos-Asië, Noordoos-Australië tot in Nieu-Kaledonië, en in Madagaskar. Hulle is klimmende, kruidagtige plante waarvan die stingels soms verhout is. Alle verteenwoordigers is tweehuisig, met ander woorde die bloeistingels van elke plant dra of net manlike, of net vroulike blomme. Die blare groei bekervormig en word gedeeltelik deur 'n deksel bedek. Die insekte word op soortgelyke wyse as by die Sarracenia gevang.

'n Merkwaardige verskynsel by die plant is dat daar larwes van insekte in die vog van die bekers leef; die larwes is blykbaar immuun teen die verterende sappe van die kliere. Hulle ondergaan hul metamorfose in die sap en kan nêrens anders leef nie. Die Nepenthaceae het net een genus met sowat 70 spesies waarvan die meeste in Noord-Borneo aangetref word.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 184 - 186

• Slack A (1986). Insect-eating Plants and How to Grow Them. Sherborne UK: Alphabooks. ISBN 978-0-906670-42-2.
• Juniper BE, Robins RJ, Joel DM (1989). The Carnivorous Plants. Academic Press, San Diego.
• Miller TS (2012). "Lives of the Monster Plants: The Revenge of the Vegetable in the Age of Animal Studies (2012 article)". Journal of the Fantastic in the Arts 23.3.
• Ellison, A.M. 2006. "Nutrient Limitation and Stoichiometry of Carnivorous Plants" (PDF). (334 KB) Plant Biol. 8: 740–747.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Vleisetende plante.
• Vleisetende plant Databasis
• Vleisetende plant FAQ by sarracenia.com
• Lys van films en TV programme met vleisetende plante - waarvan die meeste fiktief is
• Botaniese Vereniging van Amerika - vleisetende plante aanlyn Geargiveer 9 September 2016 op Wayback Machine
• Innerlike wêreld van Vleisetende Plante van die John Innes Sentrum Geargiveer 10 Junie 2020 op Wayback Machine
• Tydsverloopvideo's van vleisetende plante van die National Geographic Society