Pous

Die pous (Latyn: papa, Grieks: πάππας pappas, "vader"), ook bekend as pontifex maximus, is die biskop van Rome en die leier van die Rooms-Katolieke Kerk. Sedert 1929 is die pous ook die staatshoof van Vatikaanstad, 'n landingeslote stadstaat binne Rome, Italië. Die huidige pous is Franciskus wat op 13 Maart 2013 verkies is en wat Benedictus XVI in hierdie amp opvolg. Die ampstermyn van 'n pous word 'n pontifikaat genoem.

Die pous is volgens die Katolieke Kerk die regmatige opvolger van Petrus, en daarmee die leier van die hele Christelike Kerk wêreldwyd. Dit word egter ontken deur die kerke wat ontstaan het uit die reformasie (soos lutheranisme, calvinisme, presbiterianisme ens.), asook deur die Koptiese Kerke in Egipte en Ethiopië, die Ortodokse Kerke in Oos-Europa en Griekeland, en Nestoriaanse en Armeense Kerke in die Midde Ooste. Die pous word deur die Katolieke gesien as dissipel van Christus en eerste leier van die Kerk, as die plaasbekleder (nie plaasvervanger nie) van Christus op aarde. Die woord plaasvervanger suggereer 'n gelykskakeling met Christus, wat nie die bedoeling is nie. Die pous "beklee" slegs die plek van Christus.

Hy verenig in sy persoon die hoogste geestelike mag, d.w.s. die hoogste leergesag, asook die opperste wetgewende en regterlike mag. Tog is sy mag nie uniek in die Kerk nie, want die biskoppe het belangrike beslissingsmag, in groot mate onafhanklik van die pouslike gesag. Die huidige pous is sedert 13 Maart 2013 die Argentyne Jorge Mario Bergoglio oftewel Pous Franciskus.

Ook die Koptiese kerk in Egipte het 'n pous. In die Koptiese kerk is die pous die opvolger van die evangelis Markus. Die huidige Koptiese pous is Tawadros II.

Sowel die Koptiese as die Rooms-Katolieke pous het hulle oorsprong in die vroeëre christelike funksie van patriarg (aartsvader).

Die pous is die Heilige Stoel, biskop van Rome, aartsbiskop van die Romeinse kerkprovinsie, primaat van Italië, Pontifex Maximus en soewerein vors oor die staat Vatikaanstad. Pous Benedictus XVI het besluit om die titel Patriarg van die Weste nie meer te gebruik nie, hoewel sy voorgangers dit wel gebruik het.

Die uiterlike tekens van sy amp, wat volgens die tradisie teruggaan na die oudste Romeinse gebruike, is die wit toga, soms gekombineer met 'n rooi mantel, die kruisstaf en die pontifikale vissersring. Vroeër is ook die tiara of driekroon, die draagstoel, die troon en die baldakyn gebruik. Die laaste drie is deur Pous Paulus VI in die sestiger jare van die 20ste eeu afgeskaf. Die tiara stam eintlik uit 'n voor-christelike Persiese tradisie. In die 9de eeu het pouse vir die eerste keer 'n tiara gedra en wel met één kroon. Onder Bonifatius VIII is 'n tweede en onder Benedictus XII 'n derde kroon bygevoeg. Paulus VI het – as simbool – sy tiara ten gunste van die armes van Rome afgelê. Daarna het geen pous die tiara laat opsit by sy kroning nie. Teoreties kan 'n pous sy amp na eie keuse neerlê, maar pouslike aftrede is baie seldsaam. Pous Celestinus V tree op 13 Desember 1294 af, Pous Gregorius XII in 1415 en Pous Benedictus XVI in 2013. Tradisioneel beklee pouse egter die amp tot hulle dood.

Die staat Vatikaanstad herberg nog steeds die beroemde Switserse wag, 'n milisie wat tans naas 'n seremoniële funksie ook dien as lyfwag en paleiswag. Vir die verdediging van die voormalige Kerkelike Staat was daar vroeër nog 'n normale leër, sowel as enkele kleiner korpse vir spesifieke take.

Die pous is eerstens die 'opperherder' van die Katolieke Kerk en het as sodanig 'n saambindende, bysturende en leidende funksie oor sy 'kudde'. By dispute oor geloofskwessies het hy die laaste en beslissende woord. Teenswoordig probeer die pous antwoorde vind op die baie vrae wat voorkom onder lidmate as reaksie op die grotendeels ontkerklikte moderne wêreld. In vroeër eeue het die pous baie invloed op die rigting van die Westerse beskawing gehad, maar dit het sterk verminder na die reformasie toe die grootste deel van Noord en Wes Europa hulle nie meer aan die uitsprake van die pous gebind geag het nie.

Verder het die pous 'n aantal funksies wat in aard en omvang nogal van mekaar verskil. Tot die volledige titulatuur van die pous behoort tot op hede: plaasbekleder van Jesus Christus, opvolger van Petrus, opperherder van die universele kerk, patriarg van die Weste, primaat van Italië, aartsbiskop en metropoliet van die Romeinse kerkprovinsie, biskop van Rome, soewerein van die staat Vatikaanstad. Wêreldlike en kerklike, lokale of regionale en universele bevoegdhede loop deurmekaar.

Na die dood (of aftrede) van die pous is die Heilige Stoel vakant; die periode waarin daar nie 'n pous is nie, word sedis vacatio genoem. Dit begin met die novemdiales. Binne 15 tot 20 dae vergader die kardinale in Rome vir die hou van 'n konklaaf (= agter slot). 'n Minimum van 120 kardinale jonger as 80 jaar word vereis vir 'n wettige konklaaf. 'n Konklaaf word in die geheim gehou en daarom word die kardinale, totdat 'n nuwe pous gekies is, van die buitewêreld afgesluit. In alle waarskynlikheid word één van die kardinale wat aanwesig is in die Sixtynse kapel as pous gekies (maar teoreties kan elke gedoopte katolieke man gekies word, op voorwaarde dat hy dadelik na die aanvaarding van die verkiesing tot biskop gewy word).

Die kandidaat moet in beginsel met 'n tweederde meerderheid verkies word. Die kollege van kardinale kan egter, na 30 stemrondes sonder resultaat, besluit om die pous met 'n gewone meerderheid te verkies. Die kardinaal-deken (voorsitter) of (as hy verkies is die oudste kardinaal) vra dan aan die verkose kardinaal:

"Aanvaar U?"

Vanaf die oomblik dat die kardinaal wat verkies is, 'n bevestigende antwoord gee, besit hy die mag van Biskop van Rome. Daarna vra die Kardinaal aan die nuwe Pous:

“Hoe wil U genoem word?“

Die pous kies dan sy nuwe naam. Die orige kardinale wens die nuwe pous geluk en hy word na die Saal van Trane geneem, waar hy sy nuwe wit toga kry. Vervolgens word hy op die balkon van die Sint Pieterskerk aan die wagtende menigte voorgestel.

Die kardinaal-protodiaken verkondig op die balkon van die Sint Pieterskerk:

Annuncio vobis gaudium magnum; Habemus Papam!

Eminentissimum ac reverendissimum Dominum,

Dominum [voornaam],

Sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalem [familienaam],

Qui sibi nomen imposuit [pousnaam].

(Vertaling: "Ek verkondig u met groot vreugde; ons het 'n Pous: die mees eminente en mees hoogwaarde heer, die heer [naam], kardinaal van die Heilige Roomse Kerk, [familienaam], wat die naam [pousnaam] aangeneem het." )

Die nuwe pous spreek daarna 'n paar woorde en gee dan vir die eerste keer die apostoliese seën Urbi et Orbi. Die hele prosedure vir die verkiesing van 'n pous is noukeurig vasgelê in die Apostoliese Konstitusie Universi Dominici Gregis.

• Volgens die Annuario Pontificio, die amptelike jaarboek van die Vatikaan, is pous Franciskus wat op 13 Maart 2013 verkies is, die 265ste opvolger van die apostel Petrus.
• Die laaste nie-Europese pous is Franciskus (sedert 2013). Hy is 'n Argentyn.
• Die naam wat die meeste deur pouse gekies is, is Johannes (23 keer), gevolg deur Gregorius (16 keer) en Benedictus (16 keer)
• Van die pouse waarvan die leeftyd bekend is, was Pous Celestinus III (1191–1198) die oudste toe hy verkies is. Hy was toe 86 jaar. Pous Agatho sou in 681 op 104-jarige leeftyd pous geword het en tot 107 pous gebly het, maar daar is onvoldoende bewys daarvoor.
• Pous Leo X was die jongste toe hy op 37-jarige leeftyd verkies is. (weereens van die pouse van wie die geboortedatum bekend is).
• Die pontifikaat van Pous Pius IX het 31 jaar, 7 maande en 16 dae (1846–1878) geduur. Hy is daarmee die langs regerende pous van almal (Petrus uitgesonder).
• Die kortste pontifikaat staan op naam van Pous Urbanus VII (1590), met slegs twaalf dae.
• Adriaan Boeyens (2 Maart 1459 – 14 September 1523) uit Utrecht was die enigste Nederlandse Pous, Adrianus VI. Omdat Utrecht en die Nederlande destyds deel was van die Heilige Romeinse Ryk reken die Duitsers hom ook as Duitse pous. Hy is ook die enigste Pous na die klassieke tyd wat sy eie naam gehou het as pousnaam.

• Lys van pouse
• Teenpous
• Konklaaf
• Sedis vacatio
• Tiara – myter – flabellum – Sedia Gestatoria – Pousmobiel

• Hierdie artikel is 'n vertaling van die Nederlandse Wikipedia artikel, "Paus".

• (en) Maxwell-Stuart, P.G. (1997). Chronicle of the Popes. London, Thames and Hudson. ISBN 0-500-01798-0

Wikimedia Commons bevat media in verband met Pope.

Sien pous in Wiktionary, die vrye woordeboek.

• Die amptelike webwerf van die Vatikaan
• (nl) Inligting oor die Rooms-Katolieke kerk en die Katolieke geloof Geargiveer 12 September 2015 op Wayback Machine